خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مهسا مقدس نژاد: عمده فعالیت‌ها و سیاستگذاری‌های یک سال اخیر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سه بخش «نظارتی»، «حمایتی» و «آیین‌نامه‌ها و ریل‌گذاری‌ها» خلاصه می‌شوند. این‌که تا چه اندازه این فعالیت‌ها و سیاستگذاری‌ها نسبت به دوره‌های پیشین، زیر چتر فرایند کارشناسانه و در فضایی حاکم بر خرد جمعی صورت گرفته‌اند و این‌که چه اندازه از این فعالیت‌ها به غنی‌سازی بخش فرهنگی کشور کمک کرده‌اند؟ انگیزه‌ای شد برای رفتن سراغ همایون امیرزاده، مشاور علمی، فرهنگی و مديريتی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد. 

با آغاز دوره جدید فعالیت‌های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت تدبیر و امید، این معاونت با چه مشکلاتی مواجه بود و چه اقداماتی برای بُرون‌رفت از این مشکلات صورت گرفته است؟

نخستین مسأله‌ای که به شدت مورد نظر بود و از پُربَسامدترین موضوعات در حوزه کتاب به شمار می‌آمد، بحث ممیزی و نظارت در حوزه کتاب بود، به عبارت دیگر، تقریباً موضوع ممیزی و نظارت بر محتوای کتاب به‌عنوان نخستین دغدغه و مطالبه فعالان این بخش مطرح بود. بنابراین، برای رسیدن به اجماع قانونی و حقوقی و البته الزام به قواعد و مقررات مرتبط با حوزه نشر اقدام خوبی که در ابتدای این دوره صورت گرفت، تشکیل هیات‌های نظارت بر کتاب در حوزه «کودک و نوجوان» و «بزرگسال» بود.

این پدیده اگرچه به ظاهر امری بدیهی قانونی به نظر می‌رسید اما به دنبال آن فرآیندها و جریان‌سازی‌های جدیدی در حوزه کتاب در کشور به وجود آورد که البته با تکیه به این جریان‌سازی‌های فرهنگی از این پس می‌توان بیشتر به نظارت قانونی اتکا کرد.

بعد از تشکیل هیات‌های نظارت بر کتاب در دو بخش «کودکان و نوجوانان» و «بزرگسال» کارگروه‌های تخصصی در ذیل هیات‌ها شکل گرفتند که عمدتاً موضوعات محتوایی کتاب‌ها را دنبال می‌کنند.

در دوره‌های گذشته تعیین‌تکلیف برخی درخواست‌ها در حوزه صدور مجوز نشر و بررسی کتاب‌ها به علت استقرار نداشتن هیات‌های نظارت بر کتاب «کودکان و نوجوانان» و «بزرگسال» طولانی شده بود و زمینه را برای قرائت‌های سلیقه‌ای را فراهم کرده بود.

فعالیت‌های بخشی از این کارگروه‌های تخصصی به سرانجام رسیده ‌است و خروجی‌های خوبی ارائه کرده‌اند. این خروجی‌ها که منجر به مشارکت بیشتر فعالان حوزه کتاب، مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با حوزه نظارت بر محتوای کتاب شده‌اند کاملاً مشهودند.

به نظر می‌رسد این موضوع که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بعد از این دوران کوتاه، ناشران را به کسب اعتماد‌به‌نفس دعوت می‌کند که در امر بررسی و ممیزی منعی ندارند و می‌توانند مشارکت داشته باشند، کاملا موضوع به‌حق و عقلانی است.


معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره جدید فعالیت‌های خود، توانست با واسپاری برخی امور به بخش‌های تخصصی، پیام اعتمادسازی را به گوش اهالی فرهنگ و نشر برساند. لطفا توضیح دهید که این واسپاری‌ها و اعتمادسازی‌ها چه فوایدی را در چرخه نشر کشور به دنبال داشته‌اند؟

واسپاری برخی امور و حتی امور حاکمیتی به بخش‌های خصوصی و فرایندهای نظارتی دولت علاوه بر ایجاد فضای تعامل بین بخش‌های حاکمیتی و فعالان بخش خصوصی، در تسهیل فرآیندهای صدور مجوز چاپ کتاب و کوتاه کردن زمان صدور مجوز به‌خوبی نقش‌آفرین بوده است.

همچنین معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با نگاه اعتمادساز به بخش‌های دیگر این وزارتخانه ( ادارات کل فرهنگ و ارشاداسلامی استان های سراسر کشور) علاوه بر استان‌هایی که از قبل قابلیت صدور مجوز کتاب را داشتند، طی بخش‌نامه‌ای قابلیت صدور مجوز کتاب را به ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی سایر استان‌ها نیز واگذار کرد.



از دیگر رویکردهای جدید معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کتاب می‌توان به ورود تخصصی این معاونت به حوزه بازبینی آیین‌نامه‌های مرتبط با حوزه کتاب اشاره کرد. نتیجه این بازبینی‌ها، تدوین آیین‌نامه‌هایی شد که علاوه به این‌که ناظر به حمایت از فعالان نشر هستند، در برگیرنده آینده‌پژوهی‌های مناسب درباره پدیده‌های نوظهور در عرصه نشر مانند کافه کتاب‌ها، نشر الکترونیک و تجلیل از خادمان نشر هم هستند. حرکت در مسیر تدوین آیین‌نامه‌ای که به رتبه‌بندی حرفه‌ای ناشران کمک خواهد کرد، از دیگر رویدادهای محتوایی یا نظارتی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کتاب است. 

معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در طول یک سال گذشته به منظور حمایت از بخش فرهنگی کشور (به طور ویژه در حوزه کتاب) چه اقداماتی را انجام داده است؟

معاونت فرهنگی همواره سعی دارد نگاه حمایتی از ناشران را تقویت کند اما چندین مشکل متنوع در این زمینه وجود داشت که برخی از آنها برطرف شده و بعضی از آنها در دست اقدام‌‌اند.

پوست‌اندازی نمایشگاه‌های کتاب استانی به‌عنوان پرنفوذترین فعالیت فرهنگی در استان‌های کشور که با محوریت کتاب شکل می‌گیرد از جمله سیاست‌های یک ساله اخیر به شمار می‌آیند. 

احصاء و شناسایی نقاط ضعف و قوت این رخداد بزرگ فرهنگی که مخاطبان پُرشماری را متوجه خودش می‌کند، بهره‌مندی از نظرات تشکل‌ها و صنوف مرتبط با نشر در ریل‌گذاری فعالیت‌های جدید نمایشگاهی معاونت فرهنگی، بسترسازی برای غنابخشی به محتوای نمایشگاه‌های کتاب استانی و نحوه ارائه مطلوب آثار ناشران و مولفان در این نمایشگاه‌ها و تشویق ناشران حرفه‌ای برای حضور در نمایشگاه‌های کشور به‌عنوان مهم‌ترین نتایج به‌دست آمده در این یک ساله بود.

همچنین معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با درک درست از ظرفیت‌های قابل اعتنای تشکل‌ها و اتحادیه‌های مرتبط با نشر  ـ چه در نمایشگاه‌های داخلی و چه در نمایشگاه‌های بین‌المللی ـ از توان این مجموعه‌ها استفاده لازم را به عمل آورده و این مسیر همچنان با جدیت ادامه خواهد داشت.

برپایی 11 نمایشگاه استانی کتاب در طول یک سال گذشته که این تعداد تا 30 نمایشگاه تا پایان سال جاری ادامه خواهد داشت، از دیگر اقدامات حمایتی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به شمار می‌آید. همچنین حضور در 9 نمایشگاه بین‌المللی کتاب که بزرگ‌ترین آنها نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود از دیگر اقدامات یک سال گذشته این معاونت است.

شفاف‌سازی فرایند خرید کتاب از دیگر رویکردهای جدید معاونت فرهنگی وزارت ارشاد محسوب می‌شود؛ در این دوره برای نخستین بار اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد و ملاک‌های انتخاب و خرید کتاب اعلام شد. این اقدام برای نظارت همگانی بر فعالیت های اعضای این هیات و نوع خریدها صورت گرفت.

متاسفانه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بیست و چهارمین و بیست و پنجمین دوره نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب تهران بدهکاران زیادی داشت. سایه سنگین بدهکاری‌های این دو دوره نمایشگاه اجرای فعالیت‌های فرهنگی دوره‌ جاری را دچار وقفه کرده بود. متاسفانه پیگیری‌های قبلی اثرگذار نبود تا این‌که در طول یک سال گذشته با پیگیری‌های که شخص آقای علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی این وزاتخانه داشتند، این بدهی‌ها پرداخت شدند. به‌گونه‌ای که تمام مطالبات ناشران خارجی پرداخت شد و این اقدام در حالی بود که معاونت فرهنگی به شدت درگیر تهدیدهای اعتبارات مالی بود.

معافیت‌ مالیاتی ناشران و کتابفروشان از موضوعات حل نشدنی طی 12 سال اخیر بود که در این زمینه‌ معاونت فرهنگی در دوره جدید، در مذاکرات و توجیهات سازمان امور مالیاتی حضور جدی داشت تا این که توانست این مصوبه قانونی را به مرحله اجرا برساند. به طور مثال برای اجرایی شدن این قانون، نشر «نی» از پرداخت 350 میلیون تومان مالیات، معاف شد. بدون تردید شمولیت کتابفروشان و ناشران از معافیت‌های مالیاتی می‌تواند در چرخه اقتصادی کتاب نقش‌آفرین باشد.

از دیگر اقدامات حمایتی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توان به اهدای 9 میلیارد تومان کتاب به کتابخانه‌های عمومی و مراکز دانشگاهی استان‌ها اشاره کرد؛ در این زمینه تقریباً تمامی درخواست‌ها از مراجع مختلف و به‌ویژه تامین کتاب در معاونت فرهنگی بی‌پاسخ گذاشته نشد. همچنین حمایت از مولفان و ناشران استانی در سال جاری نسبت به سال گذشته، 300 درصد رشد داشته است





مکان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از جمله دغدغه‌های بخش فرهنگی کشور است. معاونت فرهنگی وزارت ارشاد برای برپایی بیست و هشتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران (نمایشگاه کتاب تهران پیش‌رو) چه گزینه‌ای را در نظر دارد؟

با توجه به این‌که گزینه‌های پیش‌رو برای مکان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران محدود است، هیات کارشناسی با بررسی همه‌جانبه این گزینه‌ها، برگزاری نمایشگاه را در مصلای امام خمینی (ره) مناسب اعلام کرده است. درباره زمان برپایی این نمایشگاه تاکنون تغییری صورت نگرفته است.

معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای غناسازی فعالیت‌های بیست و دومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، چه اقداماتی انجام داده است؟

هفته کتاب سال جاری برای سنجش توانایی مجموعه‌های بیرونی، به‌ویژه ادارات کل ارشاد استان‌ها در پذیرش برخی از فعالیت‌ها و همچنین برای تسهیل در حوزه نظارت و ارزیابی امور اجرایی بیست و دومین هفته کتاب از سوی معاونت فرهنگی ارشاد به اداره کل ارشاد استان تهران واگذار شد. به همین منظور با تشکیل شورای برنامه‌ریزی در ستاد معاونت فرهنگی، هدف‌گذاری‌های اولیه صورت پذیرفت و امور اجرایی نیز در اداره ارشاد استان تهران متمرکز شد که گزارش مشروح هفته کتاب از طریق دبیر اجرایی اعلام شده است.