خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- زهرا رستگار: صدها سال است که کتابخانه‎ها در دنیا به‌وجود آمده و خدمات متنوعی به مراجعان ارائه می‌دهند اما اهمیت کتابخانه‌های تخصصی، پس از انقلاب صنعتی در اروپا نمایان شد. کتابخانه‎ تخصصی، روی موضوعی خاص و برای مخاطبانی خاص فعالیت می‎کند.

با توجه به نیازی که به کتابخانه‌های تخصصی و تجهیز و به‌روزرسانی امکانات آنها در کشور احساس می‎شود، شنیدن درباره وضعیت و امکانات کتابخانه‌های تخصصی دانشگاهی، از زبان دانشجویان که کاربران اصلی این کتابخانه‌ها هستند، حکایتی واقعی‌تر به‌دست می‌دهد. گزارش میدانی خبرنگار (ایبنا) درباره این موضوع، در گپ‌و‌گفت‌هایی صمیمانه در شلوغی پیاده‌روهای خیابان انقلاب، خواندنی است.

تردد دانشجویان و اهالی علم و فرهنگ در پیاده‌روهای خیابان انقلاب، سرمای روزهای پایانی دومین ماه پاییز را به گرمایی روحبخش تبدیل کرده است. ساعت 10 صبح، به قصدتهیه گزارشی درباره وضعیت کتابخانه‌های تخصصی دانشگاهی، روی نیمکتی در نزدیکی ورودی دانشگاه تهران، میهمان دو دانشجوی سال دومی رشته دندان‌پزشکی شدم. دانشجویان، با رویی خوش و دلی پر به سوالاتم پاسخ دادند. 

کتابخانه تخصصی دانشکده به‌روز و کاربردی نیست/ به کتابخانه مرکزی دسترسی نداریم
یکی از دو همکلاسی، در حالی‌که دستش را برای در امان ماندن از نور خورشید، سایبان چشمانش کرده بود، با لبخند گفت: من و دوستم از امکانات کتابخانه تخصصی دانشگاه استفاده می‎کنیم، اما یک مشکل بزرگ وجود دارد؛ به دلیل این‌که وزارتخانه‌های علوم و بهداشت از هم جدا هستند، نمی‎توانیم مانند دیگر دانشجویان دانشگاه تهران، از کتابخانه مرکزی دانشگاه استفاده کنیم. مگر ما در یک دانشگاه درس نمی‎خوانیم، چرا نمی‎توانیم از آن کتاب‎ها استفاده کنیم؟ کتاب‌های موجود در کتابخانه تخصصی دانشکده، کاربردی نیست و نیاز ما را بر طرف نمی‎کند. برای این‌که بتوانیم از کتابخانه استفاده کنیم، باید به امیرآباد شمالی برویم، در حالی‌که منابع کتابخانه مرکزی، نسبت به منابع کتابخانه تخصصی دانشکده خودمان تخصصی‎تر است.

وی افزود: به نظر من باید حداقلی از فناورهای روز دنیا را در کتابخانه‌های دانشگاهی داشته باشیم؛ البته ما در حد ایران، از کتابخانه‎های دانشگاه انتظار داریم.

دانشجوی دیگر که تا این لحظه با تکان دادن سر، گفته های دوستش را تایید می‌کرد، ادامه داد: اگر کتابخانه خوبی داشته باشیم، یقینا از آن استفاده‌های بیشتر و بهتری خواهیم کرد. البته به دلیل این‌که اکنون سال دوم دانشگاه هستیم، هنوز خیلی وارد حیطه تحقیق نشده‎ایم که بخواهیم از کتابخانه دانشگاه استفاده‎های تخصصی‌تری داشته باشیم، اما در حدی که بتوانیم از سالن مطالعه استفاده کنیم و چکیده مقاله‌‏ها را بخوانیم، برای ما مفید است. جدا کردن وزارتخانه‌های علوم و بهداشت، کار نادرستی بوده و در مواردی امکانات دانشگاه را محدود کرده است؛ به‌عنوان نمونه، کتابخانه‎ها را از هم جدا کرده‎اند.

لزوم بهبود وضعیت اینترنت کتابخانه‌ها
کمی آن‌طرف‌تر، دانشجوی سال آخر کارشناسی ارشد نانو تکنولوژی، برگه‎های خود را با دقت مرتب می‎کرد. کنارش نشستم و از کتابخانه تخصصی دانشگاه پرسیدم. وی اشاره کرد: امکانات کتابخانه دانشگاه مناسب است اما معمولا کتاب‎هایی مورد نیاز ما، همگی چاپ پنج یا 6 سال پیش بوده و کاملا به‌روز نیستند. من نزدیک به 50 یا 60 درصد منابع مورد نیازم را از کتابخانه دانشگاه و بقیه را از بیرون خریداری می‎کنم، چراکه برخی کتاب‌های جدید و به‌روز نیستند. با توجه به این‌که رشته نانو علمی جدید است با محتوای این کتاب‎ها هم‎خوانی ندارد.

وی ادامه داد: به‌طور کلی کتابخانه دانشگاه‎های ما خیلی به‌روز نیستند که بتوانند همه یا بخش عمده نیاز دانشجویان و پژوهشگران و حتی مدرسان را تامین کنند. بهترین کار این است که به تفکیک رشته‌ها و گرایش‌ها فهرستی تهیه شود که چه کتاب‎هایی نیاز دانشجویان است و آن‌ها را خریداری و به‌روزرسانی کنند. بیرون از دانشگاه، بیشتر کتاب‏های موردنیاز به‌صورت تالیف و ترجمه وجود دارد، اما داخل دانشگاه حداقل من نتوانستم تاکنون استفاده‎ای زیادی از کتاب‎ها داشته باشم. اگر مشکل سیستم وایرلس کتابخانه دانشگاه برطرف شود، بسیاری ازمشکلات در زمینه دسترسی به منابع کاربردی و روز دنیا، از طریق اینترنت حل خواهد شد.

سیستم جستجوی ضعیف
در محوطه چمن دانشگاه تهران، با چند دانشجوی سال سوم مقطع کارشناسی رشته گرافیک، هم صحبت شدم. یکی از آنها گفت: کتابخانه دانشگاه تا حد زیادی نیاز من را بر طرف می‎کند، البته به غیر از مواردی که باید کتاب‎ها را اسکن کنیم و کتابخانه دانشگاه این امکان را برای ما فراهم نمی‌کند.

این دانشجوی گرافیک گفت: ما از منابع لاتین کتابخانه بیشتر استفاده می‎کنیم، به این دلیل که کتاب‎های لاتین تصویر دارند و در رشته گرافیک تصویر بسیار لازم و کاربردی است. بیشتر منابع مطالعاتی خود را از کتابخانه دانشگاه فراهم می‎کنیم اما کتابخانه خیلی به‌روز نیست و امکانات و منابع روز دنیا را ندارد و سیستم جستجوی منابع آن آنقدر ضعیف است که مجبوریم به تنهایی کل قفسه‎های کتابخانه را برای یافتن منابع مورد نیاز جست‎وجو کنیم.

یکی دیگر از دانشجویان حاضر گفت: به‌نظر من بهتر است، کتابخانه‎ها کتاب‎هایی را که برای دانشکده هنر لازم است اسکن شده داشته باشند که وقتی دانشجویان کتاب‎ها را باز می‌کنند، مدام به آن‌ها گوشزد نشود که مراقب باشید کتاب خراب نشود. 

تعداد زیاد نسخه‌های خطی غیر کاربردی
جلو در ورودی دانشکده مهندسی، دقایقی با دانشجوی کارشناسی عمران، در حالی‌که مدام به ساعتش نگاه می کرد و مشخص بود که در انتظار آمدن شخصی، کلافه شده است گفت‌و‌گو کردم. او گفت: از کتابخانه دانشگاه زیاد استفاده کرد‌ه‌ام اما نکته جالب این‌که کتابخانه مرکزی تعداد زیادی نسخه خطی و چاپ سنگی و کتاب‌های نفیس دارد که اصلا برای ما کاربرد ندارند.

وی بیان کرد: در مخزن کتابخانه، منابع متنوعی وجود دارد که بیشتر مورد استفاده دانشجویان رشته‌هایی همچون علوم پایه و ادبیات است اما در رشته‌های مهندسی، دانشجویان بیشتر کتاب‎ها را خودشان خریداری می‎کنند. بیشتر مراجعات ما به کتابخانه، برای استفاده از کتاب‌های مرجع‎ است.

این دانشجوی مهندسی عمران ادامه داد: از کتاب‎های به‌روز و مرجع دنیا، تنها یک نمونه در کتابخانه مرکزی نگهداری می‌شود که هیچ‎وقت هم موجود نیست. کتابخانه‎ تخصصی دانشکده نیز معمولا وضعیت مناسبی ندارد و بیشتر تبدیل به مکانی برای دور هم نشینی و صحبت شده است. من بسیاری مواقع از کتابخانه قلم‎چی واقع در خیابان امیرآباد استفاده می‎کنم که جَو خوبی برای مطالعه دارد اما کتاب‎هایش خیلی تخصصی، کاربردی و به‌روز نیست. 

این دانشجو در ادامه با اشاره به سرعت و امکانات اینترنتی در کتابخانه گفت: کتابخانه دانشگاه یا معمولا اینترنت ندارد یا سرعت بسیار پایین است و هوا و سیستم تهویه آن نیز خوب نیست. در مورد امکانات جستجوی منابع هم باید دست به دامن مسئول کتابخانه شویم که معمولا فهرست‌های دستی‎اش مرتب نیست و نمی‎تواند به راحتی کتاب مورد نظر را پیدا کند. سیستم جستجوی کامپیوتری دانشکده بسیار قدیمی است و شاید برنامه آن‌را سی سال پیش نوشته باشند که نحوه کار با آن‌ را تنها خودشان می‌دانند.

روند طولانی فهرست‌نویسی کتاب‌های جدید
در گوشه‌ای دیگر از محوطه بزرگ دانشگاه تهران؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت بناهای تاریخی، به سوالاتم با خوشرویی جواب داد و گفت: من کمتر از کتابخانه دانشگاه استفاده می‎کنم، چون آنقدر که باید و شاید پربار و مفید نیست.

وی در ادامه بیان کرد: در مدت تحصیلم بیشتر از کتابخانه ملی استفاده کرده‌ام، چون منابع آنجا به روزتر و مفیدتر است. کتابخانه دانشگاه برای من خیلی کاربردی نبوده و نیازم را برطرف نکرده است. کتاب‎های کتابفروشی‎ها به‌روز است اما کتاب‎های کتابخانه دانشگاه‎ها معمولا به‌روز نیستند.

این دانشجوی رشته مرمت بناهای تاریخی گفت: در کتابخانه دانشگاه امکانات مناسبی وجود ندارد ولی وضعیت امکانات سایت دانشگاه مناسب‌تر است. کتابخانه دانشگاه باید کتاب‎های تخصصی مورد نیاز دانشجویان را تهیه کند تا لزومی نباشد دانشجویان کتاب‎های خود را از کتابفروشی‎ها خریداری کنند. البته برخی کتاب‎ها نیز به‌روز هستند اما تا فهرست‎نویسی شود و به دست دانشجویان برسد، زمان زیادی سپری می‌شود.

فراهم آوردن امکان دسترسی به آثار جدید برای دانشجویان
مصاحبه‌شونده بعدی، دانشجوی سال آخر پزشکی بود که جلو در ورودی دانشگاه تهران با وی هم‌صحبت شدم. او درباره وضعیت کتابخانه تخصصی دانشگاه این‌گونه توضیح داد: معمولا به کتابخانه دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران مراجعه می‎کنم .در رشته پزشکی فرایند به‌روزرسانی کتاب‌ها بسیار طولانی است و چه در مورد آثار ترجمه‌ای و چه اصل آن، دیر به کتابخانه می‎رسد؛ شاید 5 یا 6 ماه طول بکشد تا نسخه جدید آن به کتابخانه راه یابد.

این دانشجوی پزشکی گفت: برای عقب نماندن از جریان علم، نمونه الکترونیک آثار را تهیه می‎کنیم، چون به همه منابع از طریق کتابخانه دسترسی نداریم و در کتابفروشی‎ها هم همه منابع را پیدا نمی‎کنیم. امکانات جستجو هم برای دانشکده به آن بزرگی، تنها یک سالن کوچک است و باید همیشه در نوبت بایستیم تا بتوانیم از امکانات آن استفاده کنیم.

وی ادامه داد: به‌نظر من دانشگاه باید امکاناتی را فراهم کند تا دانشجویان در هر مکانی با استفاده از کد و کارت دانشجویی بتوانند به کتاب‌ها و مقالات علمی روز دسترسی داشته باشند. در حال حاضر برای دسترسی به مقالات باید به دانشگاه یا بیمارستان برویم.

شرایط استفاده از امکانات کتابخانه محدود است
نزدیک ظهر، دقایقی روی پله‎های ورودی دانشکده تاریخ علم، با دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ علم هم‌صحبت شدم. او گفت: از کتابخانه دانشگاه تا حدی استفاده می‎کنم. کتاب‎های مرجعی که مورد نیاز من است، در کتابخانه وجود دارد، اما مساله اصلی این است ‌که چه مقدار شرایط استفاده از آنها با توجه به امکانات کتابخانه وجود دارد.

وی در ادامه توضیح داد: اگر سیستم دانشگاه به این صورت باشد که وقتی میزان مراجعه‎ای به برخی کتاب‌ها زیاد می‎شود، آن کتاب‌ها به‌روز شوند، خیلی خوب است؛ به‌طور مثال وقتی کتابی دو نسخه دارد و هر دو نسخه آن دست دو دانشجو است، این تعداد بسیار کم است و باید زیاد شود. 

لزوم متمرکز شدن کتاب‌های تخصصی در دانشکده‌ها
یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد طراحی شهری، در حین قدم زدن و خروج از محدوده دانشگاه، درباره کتابخانه نظرات متفاوتی ارائه کرد. او گفت: امکانات کتابخانه دانشگاه خیلی عالی و خوب است و تاکنون در موارد مختلفی از جمله تحقیقات کلاسی، سمینار و پایان‎نامه از آنها استفاده کرده‌ام. وضعیت به‌روزرسانی آثار نیز در حد مطلوب است، چراکه ستون کتاب‎های به‌روز از جمله کتاب‎های به‌روز لاتین در کتابخانه موجود است. تنها نقطه ضعف، روند کند ترجمه آثار است.

وی گفت: برخی مواقع کتاب‎هایی که به رشته ما مربوط می‌شود، در دانشکده‎های دیگر پیدا می‎شوند. بهتر است کتاب‌های تخصصی و کاربردی هر رشته در دانشکده مربوطه متمرکز باشند.