خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- سمیرا مرادی:  از اهداف تالیف کتاب «پیچیدگی سیاست در ایران» بررسی سرچشمه‌های دگرگونی‌هایی است که به آشوب شدن جامعه منجر شده‌اند. پنج فصل مجزا با زیرعنوان‌های خود محتویات کتاب را تشکیل داده‌اند.

نظریه‌های آشوب و پیچیدگی در فصل اول بیان شده‌اند تا زیرساخت نظری پژوهش را تامین کنند. فرایند آشوب، محصول یک سیستم غیرخطی پویاست. انگاره اصلی و کلیدی نظریه آشوب این است که در هر بی‌نظمی، نظمی نهفته است؛ نظم را نباید تنها در یک مقیاس جستجو کرد؛ چراکه پدیده‌ای که در مقیاس محلی کاملاٌ تصادفی و پیش‌بینی‌ناپذیر تلقی می‌شود، چه بسا در مقیاس بزرگتر کاملاٌ پایا و پیش‌بینی‌پذیر باشد. این نظریه قائل به وجود یک الگوی نظم غایی در همه این بی‌نظمی‌هاست. بنابر این نظریه، ما در یک دنیای پیچیده پر از عدم قطعیت و رویداد‌های اتفاقی و پیش‌بینی‌نشدنی زندگی می‌کنیم که می‌تواند برنامه‌ها و تلاش‌های سازمانی را با شکست فاجعه‌باری روبه‌رو کند. بحران‌ها، شگفتی‌ها، تغییرات ناگهانی و سریع، ابهامات و خارج از کنترل بودن همه‌چیز در جهان ما، از مشخصه‌های سازمان‌های مدرن و سیستم‌های پیچیده است. رهبران و مدیران باید آماده مقابله با چنین پدیده‌های پرآشوب و مدیریت سازمان‌های پیچیده باشند. نظریه آشوب به‌عنوان یافته‌ای جدید در علوم اجتماعی به طور خاص در تجزیه و تحلیل سیستم‌ها و مطالعات مربوط به آینده پدید آمده. این نظریه دستاوردهای قابل توجهی را برای مطالعه حکومت، دولت، محیط زیست و مطالعات جهانی داشته است.

ذیل مفاهیم نظریه آشوب، مفهوم «اثر پروانه‌ای» توسط نویسنده شرح و بسط داده شده است. اثر پراونه‌ای استعاره‌ای است برای آن‌چه در زبان فنی به‌عنوان «حساسیت به شرایط اولیه» شناخته می‌شود و نشان‌دهنده این است که علل کوچک می‌توانند پیامدهای سهمگینی داشته باشند.
نظریه پیچیدگی از دیگر نظریاتی است که در این حوزه وجود دارد. تلاش برای فهم سیستم‌های پیچیده از سوی جوامع علمی رو به افزایش است و همه علوم را در بر گرفته است. این نظریه نشان می‌دهد که چگونه یک ساختار کلی نه ‌تنها از تعامل محلی بلکه از تعاملات مبتنی بر قواعد نسبتاٌ ساده ظهور پیدا می‌کند. پیچیدگی از دل سادگی پدیدار می‌شود. به گفته کافمن، تکامل تدریجی، همیشه تکامل تدریجی همزمان است. پیام کلی ادبیات علم پیچیدگی این است که به جای تمرکز بر اجزای یک سیستم و چگونگی عملکرد آن، باید بر تعاملات بین اجزا متمرکز شد و دید چگونه این روابط نه‌تنها هویت اجزا بلکه هویت کل سیستم را تعیین می‌کنند.

در دو فصل بعدی کتاب ، موسوی نژاد، فضای سیاسی ایران را بر مبنای نظریاتی که در فصل اول مطرح شد تحلیل می‌کند. بر اساس مطالعه اثر پروانه‌ای در تحولات اخیر ایران، باید گفت که بسیاری شروع انقلاب اسلامی بهمن 57 را از زمان انتشار مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» در تاریخ نوزدهم دی‌ماه سال 56 با نام مستعار احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات می‌دانند. نویسنده در این مقاله علیه امام خمینی مطالبی نوشته بود که موجب خشم ملت ایران شد و روند مبارزات علیه حکومت پهلوی را شدت بخشید؛ طوری‌ که 13 ماه بعد حکومت پهلوی سرنگون شد. در فاصله پیروزی انقلاب تا سال 76 نیز برخی تحولات دیگر رخ داد که اگرچه کوچک بودند ولی دامنه تاثیر آن‌ها حوزه‌های سیاسی و عمومی را تا سال‌ها متاثر کرد. از سال 76 موارد بسیاری وجود دارد که همخوان با اثر پروانه‌ای است؛ توقیف روزنامه سلام که به آشوب‌های برآمده از کوی دانشگاه در سال 78 کشیده شد. مناظره تلویزیونی محمود احمدی نژاد و میرحسین موسوی که در آن رخدادی کوچک توانست به نتایج وسیع و پیش‌بینی‌نشده‌ بعد از انتخابات 88 منجر شود.

منشاء این تحولات بزرگ را باید در ساختارهایی جست‌وجو کرد که به‌تدریج شکل گرفته‌اند و انباشته شده‌اند و مستعد بالفعل شدن هستند. علاوه بر اثر پروانه‌ای، سرچشمه‌های دگرگونی ( از انقلاب ارتباطات تا تغییر توانایی‌ها و سمت‌گیری‌های افراد)، نقش فناوری اطلاعات، میکروالکترونیک و میکروفیزیک میل‌ها( تحلیل گفتمان وب‌سایت‌های مطلوب ایرانیان)، رابطه متن با زمینه، ناکارآمدی سیاست‌ها و برنامه‌ها، افزایش و تعدد گروه‌های سیاسی، تعدد نقش‌ها(نقش چونان یک واحد تحلیل)، بحران‌های اقتدار در نظام آشوب‌ناک سیاست ایران و افزایش مهارت‌های تحلیلی افراد نیز درباره اتفاقات ایران بسیار مهم و قابل توجه است. نتیجه‌ای که نویسنده از واکاوی این عناصر به آن دست پیدا می‌کند این است که فضای سیاسی ایران، فضایی آشوب‌ناک شده است. در این فضا، ساختارها و فرایندهای سیاست وارد قلمرویی می‌شوند که هیچ‌گونه قاعده یا مرز قبلی ندارند. ایرانیان از نظر مهارت‌های تحلیلی پیشرفت کرده و مطالبه‌گرتر شده‌اند و گروه‌های سیاسی به‌ علت ناتوانی در پاسخ‌گویی به این مطالبات، به طور دائم با بحران‌های مرجعیت و اقتدار دست به گریبانند. این بحران‌ها به افزایش شمار خرده‌گروه‌ها منجر شده که در این وضعیت، افراد وفاداری خود را متوجه گروه‌های جایگزین می‌کنند و آنها را با معیارهای مشروعیت محک می‌زنند.

تشریح انتخابات ریاست جمهوری سال 92، در فصلی جداگانه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌ است. در فاصله سال‌های 76 تا 92 پنج انتخابات برای تعیین رئیس جمهوری در ایران برگزار شد و در این میان، تنها انتخابات سال 80 بدون غافلگیری و با نتایج قابل پیش‌بینی به پایان رسید. به باور بسیاری از تحلیل‌گران، یکی از غافلگیرکننده‌ترین رخدادهای 16 سال اخیر، انتخابات 24 خرداد 92 بوده است. مشخصه اصلی سیاست ایران در هفته‌های مانده به انتخابات اخیر، بلاتکلیفی و نبود اطمینان است. در این دوره، ائتلاف‌های شکننده و دوشاخگی مدام گروه‌های سیاسی مشاهده می‌شد و سرنوشت سیاسی گروه‌ها و افراد به شدت نامطمئن بود. البته غافلگیری نتیجه انتخابات اخیر، یک شبه ایجاد نشد و ریشه در گذشته داشت. هرچند بسیاری برآنند که عواملی همچون حمایت خاتمی، هاشمی و اصلاح‌طلبان، پیامدهای تحریم اقتصادی، مناظره‌های تلویزیونی، ناخرسندی از سیاست‌های هشت سال گذشته و نماینده آن در این انتخابات (جلیلی)، رد صلاحیت هاشمی و غیره نتایج این رویداد سیاسی را رقم زد، ولی اعتقاد نگارنده بر این است که لایه‌های عمیق‌تری وجود دارد که باید آن‌ها را بررسی کرد. وجود پارامترهایی که در نظریه آشوب برشمردیم و ارتباط آن‌ها با وضع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران، راه درست رسیدن به پاسخ سوالات بی‌شماری است که در این زمینه وجود دارد.

در آخر، نویسنده در نتیجه‌گیری از مباحثی که به بسط آن‌ها پرداخته بود می‌گوید: رفتارهای سیاسی در ایران به این دلیل پیچیده است که علل پیچیده‌ای دارد. عوامل و عناصر بسیار زیاد موثر بر یک رویداد خاص و فعل و انفعالات بی‌شمار بین این عناصر، نتاریج آن را غیرقابل پیش‌بینی و دور از انتظار می‌کند.
پیچیدگی سیاست در ایران، به کوشش نشر تیسا در 230 صفحه منتشر شده است.

«پیچیدگی سیاست در ایران» با هزار و 200 نسخه و به قیمت 14هزار تومان در اختیار علاقه‌مندان به پیگیری روند تغییرات سیاسی در ایران است.