خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ سعیده زادقناد: «ایلدفوس به کاخ فرمانروایی کوردوبا داخل شد و بر تخت حکومت اندلس نشست. 50 دختر از بزرگان، اشراف، فرماندهان، حاکمان و علمای مسلمانان را اسیر و در میان سران سپاه خود تقسیم کرد. هر یک از کاخ‌های قرطبه را به یکی از بزرگان و فرماندهان خود بخشید. مسجد جامع اموی را به وسیله منجنیق با خاک یکسان کرد و محل مسجد را جایگاهی برای فساد قرار داد. دستور داد کتابخانه اسلامی کوردوبا را که بیش از 80 هزار جلد کتاب داشت، آتش زدند و به فرمان او چهار هزار تن از مردم قرطبه کشته شدند».

این تصویر تلخ و اسفناک، فصل پایانی کتاب «غروب آفتاب در اندلس» را ترسیم می‌کند؛ تصویری از شکست مسلمانان از سپاه مسیحیان در اندلس و پایان یافتن عصر طلایی تمدن اسلام در مرزهای غربی قلمرو آخرین دین الهی.

«اَندَلُس» ( عربی : الأندلس) نامی عربی است که در فاصله ۷۱۱ تا ۱۴۹۲ میلادی به بخش‌هایی از شبه‌جزیره ایبری و سپتیمانیا توسط مسلمانان عرب و اهل شمال آفریقا داده شده‌ است. امروزه اين منطقه بخشي از خاك اسپانياست.

از يك سو روند فتح آندلس و تشکیل حکومت‌هاي اسلامی آزاديبخش در سرزمین‌هايی مسیحی، از نقاط توفیق اسلام به شمار می‌آید اما از ديگرسو فرایند انحطاط تمدن اسلامی در این سرزمین آینه تمام‌نماي عبرت‌ تاريخ است. از اين رو مطالعه و تدقیق در کتاب‌هایی که سير تاریخی حكومت مسلمانان در اروپا را مورد موشکافی قرار داده‌اند، ضروری به نظر می‌رسد.

«غروب آفتاب در اندلس» داستانی کوتاه و برگرفته از تفسیر «الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم» است که به قلم «محمد طنطاوی الجوهری» راوی روایت یک سقوط و فریادگر حکایت دوری از خویشتن خویش و بیگانه شدن با مکتب اسلام می‌شود؛‌ حکایتی برگرفته از معنای تباه و سیاه انحطاط که خواننده را به روزگار شکوه اسلام در اندلس می‌برد و در کوچه پسکوچه‌های غربی‌ترین سرزمین‌های اسلام، به نظاره تباهی و سقوط می‌نشاند.

تصویر کتاب از میگساری جوانان مسلمان که راه رخنه فساد به قلب‌های پاک آنهاست، آنچنان روشن و تیره است که جرعه جرعه نوشیده شدن شراب در نگاه مخاطب، مانند سرکشیدن لاجرعه شوکران جلوه می‌کند.

«می‌خوارگی که تا آن زمان در نزد مسلمانان، عملی حرام، شرم‌آور و ننگین بود، از این پس، کاری عادی و معمولی و رایج گردید. به‌ویژه این که، جوانان مسلمان تحصیل‌کرده در مدارس مسیحیان اروپایی، در نوشیدن شراب، پیشگام بودند و به همین خاطر، باده‌نوشی یکی از ویژگی‌های دانش‌آموختگان، روشنفکران و نوگرایان به شمار می‌آمد. بنابراین هر که از این کار سر باز می‌زد او را کهنه‌پرست، مذهبی خشک و متعصب می‌دانستند.» (ص 35)

در «غروب آفتاب در اندلس»، پناه بردن یک نسل به آغوش شهوت و فراموش شدن دشمن پشت دروازه‌ها، لحظه به لحظه افسوس را از نهاد مخاطب برمی‌آورد:

«در عشرتکده‌ها و مراکز عیش و نوش، دختران مسیحی که از سوی کشیشان برای به فساد کشاندن جوانان مسلمان استخدام شده بودند به دلربایی فرزندان مسلمان، مشغول بودند. جوانان مسلمان تا دیری از شب در آن مهمانخانه‌هایی که محل زنان و دختران بدکاره بود، بی‌پرده به خوشگذرانی، باده‌نوشی و رقص و پایکوبی می‌پرداختند.» (ص 36)

و سرانجام نیز کتاب، خواننده خود را به تماشای خیانتی شرم‌آور در گشودن راه استیلا بر بیگانگان می‌نشاند:

«براق بن عمار خیانتکار، مدتی در نزد مالک بن عباد گرامی بود تا زمانی که والانس سقوط کرد و سرداران مسیحی با سپاهیان خود فرارسیدند و نماینده‌ای به نزد مالک فرستادند که تسلیم شود. براق از مالک خواست که او را به فرماندهی سپاهیان جلودار منصوب کند. مالک، درخواست او را پذیرفت و وی را به عنوان سفیر به نزد حکمران مسلمان فرستاد که برای مقاومت در برابر دشمن با یکدیگر متحد شوند اما براق پس از این که از نزد مالک بن عباد بیرون آمد، به جای این که به سوی حکمرانان مسلمان برود، نزد ایلدفونس رفت و نامه‌ای از او خطاب به جندل بن حمود گرفت. در این نامه، ایلدفونس به جندل بن حمود وعده داده بود که او را علیه دیگر حکمرانان اندلس یاری کند و چنان‌چه پیش از این نیز وعده داده بود، او را به فرمانروایی سراسر اندلس برساند.» (ص 44)

«رم، واتیکان، کاخ پاپ»، «پیمان فریب»، «سرآغاز انحطاط»، «شراب کوردوبار، نذر جوانان مسلمان»، «آغاز حضور نظامی بیگانه»، «می‌توان کار را یکسره کرد»، «سقوط غم انگیز والانس»، «سقوط تولدو پاداش خیانت» و «سرانجام توطئه و خیانت»، تنها فصل‌های پی‌در‌پی این کتاب نیستند بلکه فصل پاياني حضور مسلمانان در اندلس و خزان اسلام در آن سرزمین نیز به شمار می‌آید.

«غروب آفتاب در اندلس»، داستان شکار شیر است به مکر و حیله. روایت اعتمادی برگرفته از حسن ظن است بر دشمنانی که در قامت دوست ظاهر می‌شوند. حکایت فراموش کردن خود است و تن سپردن به خودباختگی. کتابی کوتاه اما اثرگذار که در حصار زمان داستان محدود نمی‌شود و بر پرده سیاست مسلمانان در همه اعصار، نمایشی عبرت‌آموز را به تصویر می‌کشد.

این کتاب که ترجمه و بازنوشت روایت محمد طنطاوی الجوهری از غروب اسلام در اندلس در «الجواهر في تفسير القرآن الكريم» است، به همت «دفتر نشر معارف» وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، انتشار یافته و در اولین چاپ خود به بهای 12 هزار ریال تقدیم مخاطبان شده است. اين كتاب پيش از اين نيز به وسيله مراكز انتشاراتي گوناگون در ايران از جمله دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم به چاپ‌هاي متعدد رسيده است.

جا دارد به این نکته نیز اشاره شود که روایت اندلس، از فتح تا سقوط، داستانی نیست که از نگاه دیگر نویسندگان، مغفول مانده و کسی به آن نپرداخته باشد. از همین رو در ادامه، به ارائه فهرستی گلچین‌شده به ترتيب تاريخ انتشار از آثاری خواهیم پرداخت که روزگار شکوه و انحطاط اسلام در اسپانيا را شرح داده‌اند؛ آثاری نظیر:

• اسپانياي اسلامي
وات مونتگمري، مترجم: محمدعلي طالقاني، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 221 صفحه، چاپ اول سال 1359.

• اندلس، سرزمين خاطره‌ها
علي محقق، مدرسه امام اميرالمومنين (ع)، 80 صفحه، چاپ سوم سال 1361، 25 ريال.

• ف‍ت‍ح‌ ان‍دل‍س‌، ی‍ا، طارق‌ ب‍ن‌ زی‍اد
ج‍رج‍ی‌ زی‍دان‌، ت‍رج‍م‍ه‌: م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ ش‍ی‍رازی‌، کانون معرفت، 184 صفحه، چاپ اول 1360، 40 ريال.

• تاريخ فتح اندلس
محمد بن‌ عمر ابن‌ قوطيه، مترجم: حميدرضا شيخي، ويراستار: محمدحسين جعفرزاده، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 149 صفحه، 3000 نسخه، چاپ اول 1362، 620 ريال.

• هفت قرن فراز و نشيب تمدن اسلامي در اسپانيا
ايگناسيو اولاگوئه، مترجم: ناصر موفقيان، شباويز، 444 صفحه، پالتويي، چاپ اول سال 1365، 5000 نسخه، 1000 ريال.

• اس‍لام‌ در غ‍رب‌: ت‍اري‍خ‌ اس‍لام‌ در اروپ‍اي‌ غ‍رب‍ي‌
نورالدين آل ‌علي، دانشگاه تهران، 470 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1370، 2500 ريال.

• سپيده‌دم اندلس: پژوهشي در تاريخ اندلس از آغاز فتح اسلامي تا برپايي دولت اموي (711 ــ756 م.)
حسين مونس، مترجم: حميدرضا شيخي، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 732 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1377، 3000 نسخه، 20000 ريال.

• تمدن از ياد رفته
عظيم عبادپور، ويراستار: نعمت‌الله كاظمي‌ فرامرزي، عابد، 88 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1380، 2000 نسخه، 4500 ريال.

• دولت امويان در اندلس
• عبدالمجيد نعنعي، مترجم: محمد سپهري، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، 504 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1380، 2000 نسخه، 13000 ريال.

• تاريخ دولت اسلامي در اندلس
• محمد عبدالله عنان، مترجم: عبدالمحمد آيتي، كيهان، 488 صفحه، (در 5 جلد) جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1381، 2200 نسخه، 23000 ريال.

• نقش تعصب قومی در سقوط دولت اسلامی اندلس
عبدالحلیم عویس، مترجم: فضل‌الرحمن فاضل، سبا، 39 صفحه، چاپ اول 1381.

• تاريخ گسترش اسلام در آفريقاي شمالي و اروپا از آغاز تا سقوط اندلس
مترجم: عبدالله ناصري‌ طاهري، روزنامه ايران، 176 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 2000 نسخه، 11000 ريال.

• اندلس، مظهر اسلام در اروپا: تاريخ فرهنگ و تمدن مسلمانان در مغرب زمين
محمد رمضان‌پور، گل‌نشر، 400 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1382، 3000 نسخه، 30000 ريال.

• غروب آفتاب در اندلس: علل سقوط حكومت مسلمانان در شبه جزيره اسپانيا
محمد طنطاوي، مترجم: گروه‌ ترجمه‌دارالصادقين، دارالصادقين، 72 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ دوم سال 1382، 5000 نسخه، 2000 ريال.

• ايران در اسپانياي مسلمان
شجاع‌الدين شفا، مترجم: مهدي سمسار، گستره، 734 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1385، 3300 نسخه، 90000 ريال.

اندلس در پهنه تاريخ و ادب
مهدي ممتحن، دانشگاه آزاد اسلامي (جيرفت)، 300 صفحه، رحلي (شوميز)، چاپ اول سال 1385، 2000 نسخه، 40000 ريال.

• فتح و سقوط آندلس به همراه بررسي علل فرهنگي و اجتماعي سقوط آندلس
سيد محمدرضا حسيني، شلاك، 152 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1387، 2000 نسخه، 29000 ريال.

روياي اندلس
فاطمه تقي‌لو، علياء، 86 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1388، 1000 نسخه، 18000 ريال.

• اندلس، تيغ برهنه: بر اساس وقايع تاريخي فتح اسپانيا توسط مسلمانان قرن دوم هجري
ابوالفضل ورمزيار، نمايش، 120 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 2000 نسخه، 35000 ريال.

التشيع في الاندلس من الفتح الاسلامي حتي سقوط غرناطه
كاظم خفاجي، مؤسسه رافد، 376 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1390، 1500 نسخه.

• نفاق: گذري كوتاه بر علل انحطاط جامعه مسلمين به همراه بررسي نمونه‌اي تاريخي
حميدرضا صادقي‌ نياركي، مكتب صادق، 98 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1391، 3000 نسخه، 30000 ريال.

• مقدمه‌اي بر تاريخ مغرب اسلامي
عبدالله ناصري‌ طاهري، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 360 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ چهارم سال 1391، 1500 نسخه، 59000 ريال.

• تاريخ اسلام در آندلس (اسپانيا)
عبدالمهدي يادگاري، ژرف، 136 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1391، 200 نسخه، 60000 ريال.

• كندوكاوي در تاريخ و تمدن اندلس
عبدالواحد ذنون طه، مترجم: حجت رسولي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 326 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1391، 2000 نسخه، 98000 ريال.

• جنبش مقاومت عربي، اسلامي در اندلس پس از سقوط غرناطه
عبدالواحد ذنون طه، مترجم اميد ايزانلو، ويراستار: مريم بخشنده، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 102 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 2000 نسخه، 20000 ريال.