به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، مردان سياسي و مديران کشور، يک مجموعه بزرگ ملي يا بين‌المللي را اداره مي‌كنند و یا در حوزه‌اي اتخاذ تصميم مي‌کنند که جمع بسياري را شامل مي‌شود، به همین دلیل مردم جامعه علاقه‌مند هستند با چگونگي تصميمات آن‌ها بيشتر آشنا شوند. «ایبنا» به دنبال معرفي برخي از مهم‌ترين و شاخص‌ترين كتاب‌هاي رجال سياسي «عصر پهلوي» در گزارش قبلي، در اين‌جا به ادامه فهرست اين اسامي مي‌پردازيم.

در ادامه فهرست شاخص‌ترين خودنوشت‌هاي رجال سياسي «عصر پهلوي»، مي‌توان به كتاب «خاطرات سیاسی قوام‌السلطنه» كه به كوشش «غلامحسين ميرزا صالح» تدوين شده است، اشاره كرد. اين كتاب به چگونگی تاسیس فرقه‌ دموکرات آذربایجان در دوره دوم و سوم نخست‌وزیری وي پرداخته است. در سال‌های دهه 1320 تا 1330قوام‌السلطنه خاطرات خود را نوشته است که ميرزا صالح، نویسنده اثر، این نوشته‌ها را به وسيله‌ یکی از دوستانش به دست آورده و در قالب کتاب تدوین و منتشر كرده است. متن یادداشت‌های سیاسی قوام‌السلطنه به صورت موضوعی دسته‌بندی شده و در فصل‌های مختلف به موضوع‌هایی مانند شوروی و تجزیه آذربایجان، طرح تجزیه ایران، شکایت ایران علیه شوروی، ورود پیشه‌وری به تهران و غيره می‌پردازد. فصل‌ها براساس سیر تاریخی وقایع مرتب شده‌اند و دوره‌ زمانی بین سال‌های 1324 تا 1326 هجری شمسی را در برمی‌گیرد.

«خاطرات سياسي مورخ‌الدوله سپهر» به قلم احمدعلی سپهر ملقب به مورخ‌الدوله و مشهور به مورخ‌الدوله، از رجال سیاسی ایران از اواخر عهد قاجاریه تا اواسط عصر پهلوی است. وزیر بازرگانی و پیشه و هنر دوران محمدرضاشاه از مهم‌ترين پست‌هاي سياسي بوده و شهرت او به دلیل کتاب‌ها و نوشته‌های تاریخی است که از وی به یادگار مانده ‌است. از جمله شاخص‌ترین آثار او کتاب «ایران در جنگ بزرگ» است که از معدود منابع دست اول موجود پیرامون اوضاع ایران در دوران جنگ جهانی اول به شمار می‌آید و برنده جایزه بهترین کتاب تاریخی در سال ۱۳۳۶ شده است. مجموعه مقالات سیاسی او که با عنوان «خاطرات سیاسی مورخ‌الدوله سپهر» به كوشش احمد سمیعی به چاپ رسیده ‌است از ديگر آثار اوست. خاطرات او كه به زباني فصيح و روان نوشته شده، بازگوكننده گوشه‌هايي از تاريخ معاصر ايران است. 

«محمدحسین صولت قشقایی» معروف به محمدحسین خان، نماینده چند دوره مجلس شورای ملی از شهرستان آباده، از اعضای کمسیون نفت و از حامیان دکتر مصدق بود. او سرگذشت خود و خاطراتش را در کتابی به نام «یادمانده‌ها»، از برخی رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران، به ویژه در دوره‌های رضاشاه، جنگ جهانی دوم در ایران، نخست‌وزیری دکتر مصدق و کودتای ۲۸ مرداد به رشته‌ تحریر درآورده است. 

کتاب «خاطرات و تالمات مصدق» شامل دو کتاب «شرح مختصری از زندگی و خاطراتم» و «مختصری از تاریخ ملی شدن صنعت نفت در ایران» است که از سوي دکتر محمد مصدق نوشته شده است. این دو کتاب در روزهای زندان لشکر دوم زرهی و سکونت اجباری وی در احمدآباد نوشته شده و به یادگار مانده است. محمد مصدق سیاستمدار، دولتمرد، نماینده چند دوره مجلس شورای ملی و نخست‌وزیر ایران در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ بود. 

«خاطرات شاپور بختيار» (آخرين نخست‌وزير رژيم پهلوي)، مجلد ديگري است از مجموعه طرح «تاريخ شفاهي ايران» در مركز مطالعات خاورميانه دانشگاه هاروارد كه به مصاحبه با شاپور بختيار و نقل خاطرات او اختصاص دارد. اين گفت‌وگو در سال 1362صورت گرفته است. مباحث و محتواي اصلي خاطرات در اين مصاحبه عبارتند از عضويت و فعاليت در حزب ايران، دولت مصدق، اقدامات رهبران حزب توده، نهضت ملي ايران، عضويت و فعاليت بختيار در نهضت مقاومت ملي، اصلاحات و اقدامات بختيار در وزارت كار، چگونگي تشكيل، اقدامات و سرنوشت جبهه ملي دوم و بالاخره چگونگي دريافت مقام نخست‌وزيري براي مدت 37 روز در آستانه انقلاب و عملكرد بختيار و زوايايي از زمينه‌هاي انقلاب. 

تیمسار ارتشبد «حسین فردوست» همدرس و ريیس دفتر ویژه اطلاعات محمدرضا شاه پهلوی؛ یکی از برجسته‌ترین و موثرترین چهره‌های سیاسی ـ اطلاعاتی دوران حکومت پهلوی است. جلد نخست از كتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوي» حاوي خاطرات حسين فردوست است كه در 9 فصل به مسايلي چون چگونگي ورود به دربار تا سقوط رضاشاه، نخستين سال‌هاي سلطنت محمدرضا شاه، دربار و رژيم پهلوي، سازمان اطلاعاتي رژيم پهلوي، مسايل امنيت داخلي در دوران محمدرضا، رژيم پهلوي، ابرقدرت‌ها و خاورميانه، انقلاب و سقوط سلطنت و بازجويي‌هاي ارتشبد حسين فردوست مي‌پردازد. 

كتاب «خاطرات علي اميني» از ديگر خودنوشت‌هايي است كه يكي از رجال سياسي رژيم پهلوي به رشته تحرير درآورده است. اين خاطرات در دو بخش اصلي با اين عناوين فراهم آمده است. 1- از كودكي تا وزارت: سيدضيا چگونه فرار كرد؟ آخرين ديدار با احمد شاه، رابطه مادرم با محمدعلي شاه، سومين ديدار با رضاشاه، من و مدرس، من و ذكا‌الملك فروغي، من و قوام‌السلطنه، من و دكتر مصدق، من و محمدرضا شاه، من و نفت و 2 ـ نخست‌وزيري: من و تشكيل دولت، اميدها و نوميدي‌ها، تشكيل و تحول جبهه ملي، داستان دوستي با كندي، اصلاحات ارضي و ارسنجاني، اعتصابات اصفهان و توطئه كودتا. دکتر علی امینی مجدی سیاستمدار ایرانی و یک دوره (۱۳۴۰-۱۳۴۱) نخست‌وزیر ایران بود. 

«یادداشت‌های علم» کتابی است شامل خاطرات، مشاهدات و یادداشت‌های امیراسدالله علم، وزیر دربار محمدرضا پهلوی که دکتر علی‌نقی عالیخانی آن‌ها را ویرایش کرده است. مجموعه 5 جلدي اين كتاب از جمله آثاري است كه به شرح خاطرات وزير دربار محمد‌رضا پهلوي طي سال‌هاي 1345 تا 1356 اختصاص دارد. اهميت تاريخي اين كتاب در اين است كه وي از معدود افرادی بوده است که از تمام زد و بندها، ارتباطات و تحولات درون دربار دوم اطلاع داشته است. 

حسین فاطمی، سیاستمدار و روزنامه‌نگار ایرانی و از ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۲ وزیر امور خارجه ایران بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد توسط حکومت پهلوی اعدام شد. کتاب «خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی» به كوشش بهرام افراسیابی درباره فعالیت‌های مهم و خاطرات دکتر حسین فاطمی نوشته شده است.(به گفته دکتر مصدق، فکر ملی شدن نفت پیشنهاد دکتر حسین فاطمی بود) 

كتاب «خاطرات نصرالله انتظام» متن خاطرات يكي از چهره‌هاي سياسي دوران حكومت خاندان پهلوي، يعني نصرالله انتظام است كه به دليل شرح ناگفته‌هاي تاريخي، شخصيت خاص انتظام به لحاظ سياسي و اداري حايز اهميت است و ارتباط او با بسياري از مقامات درجه اول كشور به ويژه شرح حوادث شهريور 1320كه در زمان نزديك به آن نوشته شده و در واقع، وقايع اين مقطع را از ديدگاه دربار نشان مي‌دهد. اگر چه بخش عمده زندگي سياسي انتظام مربوط به سال‌هاي پس از شهريور 1320 تا سال‌هاي دهه 1340 است، اما اين كتاب حاوي بخشي از خاطرات او و صرفا مربوط به وقايع سوم شهريور و اشغال ايران و خاطرات نگارنده از روابطش با تيمورتاش، ميرزاحسن مستوفي‌الممالك، علي‌اكبر داور و محمدعلي فروغي است. 

«خاطرات سياسي احمد آرامش»، كتاب ديگري در اين زمينه است. وي سیاستمدار دوره محمدرضا پهلوی، وزیر کار دولت احمد قوام، وزیر مشاور و مدیرعامل سازمان برنامه در دولت جعفر شریف امامی بود. اين اثر به کوشش غلامحسین میرزاصالح تدوين شده است. 

«ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای‌ س‍ی‍اسی» نوشته حسن ارسنجانی،‌ وزیر کشاورزی دوران محمدرضا شاه، عامل اصلی برنامه اصلاحات ارضی در ایران و سفیر ایران در ایتالیا بوده است. خاطرات وي، كتابي است درباره شخصيت، زندگي و احوالات دكتر محمد مصدق با نگاهي منتقدانه. 

«خاطرات جعفر شريف امامي» مجلد ديگري از مجموعه طرح «تاريخ شفاهي ايران» است. وي حدود 25 سال در سمت‌هاي وزير، سناتور، نايب توليه بنياد پهلوي، رييس اتاق بازرگاني صنايع و معادن ايران، رييس مجلس سنا و نخست وزير مسووليت داشت و در سال‌هاي خدمت خود در سمت‌هاي گوناگون، توانست از نزديك با رضاشاه و محمدرضا شاه آشنا شود و وقايع جالبي را مشاهده كند كه شرح آن‌ها در اين كتاب گوشه‌هايي از تاريخ معاصر ايران در عصر پهلوي را روشن مي‌كند.

همچنین در این فهرست می‌توان به کتاب‌هایی شامل «خاطرات ابوالحسن ابتهاج»(پایه گذار اصلی برنامه‌ریزی توسعه در ایران)، «گشتي بر گذشته» نوشته تهمورس آدمیت(سفير ايران در كشورهاي اتحاد جماهير شوروي دوران محمدرضاشاه)، «خ‍اطرات‌ ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن‌ سپهبد ایران اح‍م‍د ام‍ی‍راح‍م‍دی»(نخستین سپهبد ایران در دوره رضاشاه)، «تاريخ شاهنشاهي پهلوي» نوشته عبدالله اميرطهماسبي (وزیر جنگ رضاشاه و دولت فروغی) و «خدمتگزار تخت طاووس‌» نوشته پرویز راجی (آخرين سفیر ایران در بریتانیا در زمان محمدرضا شاه پهلوی) اشاره کرد.