به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، میزگرد «راهکارهای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی» در سومین روز از بیست‌و یکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با حضور سیدکاظم حافظیان رضوی، کتابدار بازنشسته، عیسی زارعی، مدیر آرشیو کتابخانه مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما و دانشجوی دکترای دانشگاه همدان و لیلا مکتبی‌فرد، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، عصر امروز، 27 آبانماه در خانه کتاب برگزار شد. 

محورهای این میزگرد، مطالعه و ضرورت توجه به آن، عوامل موثر بر ترویج عادت به مطالعه (رسانه‌ها، خانواده و مدرسه و ..)، تاثیر شبکه‌های اجتماعی در تعاملات مبتنی بر کتاب، ترویج مطالعه وظیفه دولت‌ یا ملت؟، تاثیر مطالعه بر سلامت و پیشرفت جامعه، راه‌های نهادینه کردن مطالعه در جامعه بود و عیسی زارعی و لیلا مکتبی‌فرد از سخنرانان اصلی این میزگرد، به بیان نظرات خود در این زمینه پرداختند.

*مطالعه و ضرورت توجه به آن
در ابتدای این میزگرد دکتر لیلا مکتبی‌فرد، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گروه ارتباطات با عنوان این مطلب که باید تلقی از مطالعه و خواندن را در جامعه تغییر داد گفت: خواندن حوزه‌ای فراتر و وسیع‌تر از مطالعه و زیربنای آن است. خواندنی که امروزه باید مدنظر قرار داد، خواندنی نیست که محدود به مطالعه کتاب‌های چاپی یا الکترونیکی شود؛ در واقع این انتظار زیادی است که از افراد و به ویژه کودکان امروز بخواهیم خواندن خود را منحصر به کتاب‌های چاپی کنند.
 
وی در توضیح این مطلب افزود: عصر امروز، عصر رسانه‌ها و تصاویر است و نسل فرزندان امروز ما، متفاوت از نسل گذشته هستند. چنان که در گذشته، خواندن کتاب‌های چاپی برای ما لذت‌بخش بود، امروزه خواندن به اشکال جدید برای فرزندان ما لذت‌بخش است. بنابراین اگر تلقی از خواندن در فضای جدید رسانه‌ای عوض شود، شاهد دایره‌ای وسیع‌تر از فضای خواندن خواهیم بود. 

مکتبی‌فرد ادامه داد: همان‌طور که در گذشته تلویزیون، رقیب کتاب بود، امروزه نیز رسانه‌ها به رقابت با کتاب می‌پردازند اما رقابتی که با دیروز قابل مقایسه نیست و می‌توان آن‌ را همراه با کتاب دانست، چراکه وجود رسانه‌های جدید در عصر امروز، فرصتی را برای خواندن و ترویج این فرهنگ فراهم آورده است که باید این فرصت را غنیمت شمرد و از آن استفاده کرد. 

در ادامه عیسی زارعی، مدیر آرشیو کتابخانه مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما با بیان این مطلب که تعاریف و ابزارهای مختلفی برای خواندن وجود دارد گفت: اگرچه می‌توان در عصر رسانه‌ای امروز مفهوم خواندن را وسیع‌تر از گذشته دانست اما باید این واقعیت را پذیرفت که در کشور‌های پیشرفته هم با وجود نفوذ رسانه‌هایی به مراتب پیشرفته‌تر و با دسترسی آسان‌تر،‌ هنوز کشش و تمایل برای خواندن کتاب‌های چاپی وجود دارد و کتاب جایگاه خود را در آن جوامع حفظ کرده است.
 
زارعی در این باره توضیح داد: اگر«عطش یادگیری» (احساس نیاز یادگیری افراد) را به عنوان مقدمه خواندن در نظر بگیریم، تا این نیاز در افراد به وجود نیاید، نمی‌توان به افزایش مطالعه در جامعه امیدوار بود و به دنبال آن تغییری در نگرش و تفکر افراد به وجود آید. بنابراین باید بستری برای ایجاد این عطش و یادگیری ایجاد کرد و موانع آن را از میان برداشت. 

وی ادامه داد: متاسفانه در جامعه ما چون یادگیری باعث تغییر پارادایم فکری و به دنبال آن ایجاد نوعی اضطراب و تنش درونی در افراد می‌شود، بنابراین افراد با خودبسندگی کاذب دانش، به سمت یادگیری و کتاب نمی‌روند؛ چراکه تمایلی به تغییر ساخت‌های ذهنی خود ندارند.

زارعی با بیان این موضوع اظهارکرد: تا زمانی‌که زیرساخت‌های کتابخوانی در جامعه کنونی ایران اصلاح و بهبود نیابد نمی‌توان انتظار تغییر وضعیت راکد کتابخوانی داشت. 


تاثیر شبکه‌های اجتماعی در تعاملات مبتنی بر کتاب
زارعی در ادامه به نقش شبکه‌های اجتماعی در تعاملات مبتنی بر کتاب اشاره کرد و گفت: با وجود موانع بسیاری از قبیل فیلترینگ و کندی سرعت اینترنت که پیش روی شبکه‌های اجتماعی قرار دارد نمی‌توان گرایش بالای جوانان را به سمت این شبکه‌ها را نادیده گرفت.

وی افزود: شبکه‌های اجتماعی با وجود ویژگی‌های مختلف خود از جمله سهولت دسترسی، بی‌زمانی و بی‌مکانی، هویت سیال و متکثر و انتشار واقعیت‌های مجازی در آن، موقعیت منحصر به فردی را در دنیای کنونی به وجود آورده‌اند. 

وی در ادامه با اشاره به شبکه‌های اجتماعی مختلف در دنیا و ایران که در حوزه کتاب فعالیت دارند گفت: استقبال و عضویت جامعه و جوانان ایرانی در این شبکه‌ها را می‌توان نشانه مثبتی در این زمینه دانست و این نشان‌دهنده این موضوع است که جامعه ما به طور کامل با مساله کتاب و کتابخوانی بیگانه نیست. 

در ادامه این میزگرد مکتبی‌فرد با داشتن نظراتی متفاوت درباره تاثیر رسانه‌ها بر تعاملات مبتنی بر کتاب اظهار تاسف کرد و گفت: متاسفانه در جامعه کنونی ایران با وجود داشتن مشکلات بسیار در حوزه رسانه‌ها از جمله فیلترینگ‌های سنگینی که بر این شبکه‌ها وجود دارد و به دنبال آن دسترسی آسان و سریع به این شبکه‌ها را دشوار کرده است نمی‌توان از تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر موضوعات مربوط به کتاب سخن نگفت. 

وی اظهارکرد: البته به طور کلی نمی‌توان در تاثیر شبکه‌های اجتماعی در هر حوزه‌ای شک کرد اما به دلیل وضعیت نامناسب آن در ایران و محدود بودن طیف کسانی که به این شبکه‌ها مراجعه می‌کنند، نمی‌توان تاثیر آن را در ایران جامع و موثر دانست. 

ترویج مطالعه وظیفه دولت‌ یا ملت؟
مکتبی‌فرد در پاسخ به این سوال که آیا فراهم کردن امکانات کتابخوانی بر عهده دولت‌هاست یا ملت‌ها، گفت: این موضوع، مساله‌ای است که هم ملت‌ها و هم دولتها می‌توانند توامان در آن نقش داشته باشند. 

وی ادامه داد: البته این موضوع که همیشه دولت‌ها به دنبال منافع، تداوم و ثبات خود چه در قالب دموکراسی یا درقالب‌های دیگر حکمرانی هستند نباید نادیده گرفت اما در عین حال نمی‌توان از امکانات و سرمایه‌های دولت بی‌نیاز بود و در کنار دولت‌ حامی، همیشه باید ملت‌های آگاهی وجود داشته باشند تا با قدرت تشخیص و نقد به سمتی که دولت‌ها تمایل دارند افکار عمومی جامعه را سوق دهند گرفتار نشوند.

وی در توضیح این مطلب افزود: وظیفه دولت‌ها دراین زمینه باید تنها محدود به اعمال سیاست‌های کلان از جمله، گردش آزاد اطلاعات، اصلاح شیوه‌های توزیع، کاهش قیمت کتاب‌ها، حمایت از ناشران و نویسندگان  دانست. 

وی با تاکید بر نقش اساسی دولت مبنی بر ایجاد فضای انتقادی و پرسشگرانه در جامعه بیان کرد: وقتی دولت‌ها راه‌های تفکر و فضای انتقادی در جامعه را باز کنند، افراد خود به خود به سمت یادگیری پیش می‌روند. 

وی با اشاره به نقش نیازآفرینی دولت‌ها در مطالعه افراد گفت: به هیچ‌وجه دولت‌ها نمی‌توانند با اجرای برنامه‌های دستوری و بخشنامه‌ای به ترویج فرهنگ مطالعه در جامعه کمک کنند و اگر هم کارساز باشد به صورت مقطعی است. 

راه‌های نهادینه کردن مطالعه در جامعه
زارعی درباره راهکارهای نهادینه کردن مطالعه در جامعه گفت: با توجه به نتایج تحقیقات و آمار‌های موجود که در سال‌های مختلف در کشور صورت گرفته است، باید گفت که جامعه ایران، جامعه اهل مطالعه‌ای نیست.
 
وی دلیل این عامل را ناآگاهی افراد جامعه در این قضیه دانست و افزود: اگر بتوان در جامعه فکر افراد را از همان کودکی تغییر دهیم که با مطالعه بیشتر می‌توانند به زندگی بهتر، درآمد بهتر و به طور کلی شرایط بهتری در جامعه برسند، می‌توان شاهد بهبود این وضعیت بود و این وظیفه در وهله اول به عهده نظام آموزشی کشور است که باید در کودکان عطش و نیاز به خواندن را ایجاد کنند. 

مکتبی‌فرد در ادامه سخنان زارعی با تایید سخنان وی گفت: نهادینه‌کردن مطالعه در جامعه را باید از دوران کودکی و با اهمیت ویژه به نقش ادبیات شروع کرد. 

وی در توضیح این مطلب عنوان کرد: البته منظور از تاکید و تقویت ادبیات در کودکان، ادبیات ناب است، نه ادبیات سفارشی از طرف دولت‌ها و حکومت‌ها. ادبیاتی که بتواند انگیزه مطالعه و خواندن را در کودکان ایجاد و تقویت کند و آن‌ها را به سمت کتابخوانی سوق دهد و با این تفکر والدین و معلمان در جامعه که خواندن کتاب‌های غیر درسی و رمان کودکان، لطمه‌ای به وضعیت آموزشی آن‌ها می‌زند مقابله کرد.