به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 19 اکتبر برابر با 27 مهرماه روز جهانی باستانشناسی است. نامگذاری این روز از سوی موسسه باستانشناسی آمریکا انجام گرفته است. در کاوش‌های باستانشناسی، علاوه بر آشنایی با فرهنگ‌های مادی، مانند دست‌ابزارها، ابزار تولید و معیشت و کسب و کار، فرهنگ معنوی آنان مانند مذهب، آداب و رسوم، زبان، ادبیات، سنت‌ها و رفتارهای فرهنگی نیز مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد. باستانشناسی مطالعه فرهنگ مادی انسان‌ها و جوامع گذشته است. باستانشناسان برای شناخت حقایق فرهنگی انسان، آثار و بقایایش را مورد مطالعه قرار می‌دهند. در حقیقت علم باستانشناسی به‌عنوان دانشی مستقل یا رشته‌ای پژوهشی در میان دیگر رشته‌ها توانسته در کمتر از دو سده نه‌تنها تصویر و تصور بشر زمانه ما را از مفهوم و معنای تاریخ دگرگون کند بلکه توانسته بر احساس و ادارک او نیز از سنت و میراث و گذشته خویش اثر مهم و انکارناپذیری بگذارد.
با گسترش دانش باستانشناسی سرزمین باستانی و دیرینه ایران کانونی مهم در دایره پژوهش‌های باستانشناختی جای گرفت و به‌دنبال آن دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی با برگزاری سمینارها و گردهمایی‌ها به معرفی دستاوردهای باستانشناسی پرداختند.
اما به عقیده لیلا پاپلی‌یزدی، باستانشناس ایرانی و یکی از نویسندگان کتاب «باستانشناسی چهل‌تکه» با نگاهی واقع‌گرا و در مقیاسی جهانی، سهم باستانشناسی ایران در پیشبرد دانش باستانشناسی، اعم از پیشرفت‌های تئوریک، متدیک و از آن مهم‌تر کاربردی، بسیار ناچیز است. بیشتر پژوهشگران اروپایی و آمریکایی به دلیل کمبود منابع ترجمه نشده آشنایی بسیار محدودی با باستانشناسی ایران دارند و تقریبا برایشان موضوعیت ندارد.
یکی از دلایل این امر کمبود کتاب‌های باستانشناسی در ایران است. به‌طوری‌که از ابتدای سال 91 تا کنون تعداد کتاب‌هایی که با موضوع باستانشناسی در کشور به چاپ رسیده است تنها 39 عنوان کتاب است (براساس آمار اطلاعاتی موسسه خانه کتاب) که از این تعداد 28 عنوان کتاب چاپ نخست و 11 عنوان کتاب بازچاپ است. به گفته علیرضا هژبری نوبری، باستانشناس و استاد دانشگاه، به محض اینکه حفاری انجام می‌شود، نتایج آن به صورت مقاله یا گزارش نوشته می‌شود اما متاسفانه از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حمایت لازم به عمل نمی‌آید و در نتیجه کتابی به چاپ نمی‌رسد. بنابراین باستانشناس مجبور می‌شود کتاب را برای چاپ به دست ناشران خصوصی بسپارد که در این زمینه نیز مشکلات بسیاری نظیر تعداد کم مخاطب و وضع نامطلوب چاپ و گرانی کاغذ وجود دارد و همین امر دلیل حضور کمرنگ گزارش‌های باستانشناسی در بازار کتاب است.
به عقیده این باستانشناس، همین بی برنامگی در سازمان باعث می‌شود موضوع حفاری‌ها هدفمند نباشد و در نتیجه کتابی منتشر نشود. در حقیقت نداشتن انسجام در هدفمندی کاوش‌ها و حفاریهای باستانشناسی از مشکلات اساسی چاپ و انتشار کتاب در این حوزه است. همچنین وقتی نمی‌توانیم تحقیقات و عملیات میدانی داشته باشیم، در نتیجه کارهای جدیدی هم صورت نمی‌گیرد و این مشکلات اتوماتیک‌وار ادامه پیدا می‌کند و دستاوردی مانند کتاب را دربرنخواهد داشت.
این باستانشناس ایرانی معتقد است، برنامه‌‌ریزی‌های دقیق در حفاریهای مستقل از میراث فرهنگی می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک قابل توجهی کند. باستانشناسان باید به سمت حفاریهای پرسش‌محور حرکت کنند تا اقدامات صورت گرفته در این زمینه سازماندهی شود و خروجی آن به صورت کتاب و مقاله به چاپ برسد.
به عقیده پاپلی‌یزدی، باستانشناسان ایرانی کمتر توانسته‌اند به فعالیت‌های پژوهشی بلندمدت و تاثیرگذار دست بزنند. کمتر توانسته‌اند تشکل‌های علمی پژوهشی را سازماندهی کنند. سالانه ده‌ها فعالیت میدانی در باستانشناسی انجام می‌شود اما خروجی آن‌ها در قالب‌های پژوهشی بسیار انگشت‌شمار است. از سوی دیگر باستانشناسی ایران متاسفانه نتوانسته با اقتضائات جامعه ایران ارتباط برقرار کند و متناسب با آن رویکردی باهدف سیاستگذاری‌های توسعه در پیش بگیرد.
نامگذاری یک روز از سال به‌عنوان روز جهانی باستانشناسی نشان از اهمیت این علم در جهان امروز دارد. علمی که وظیفه‌اش شناخت حقایق فرهنگ‌های گذشته است که در تاریخ نامی از آنان و شیوه زندگیشان برده نشده و یا به ندرت برده شده است. مطالعات باستانشناسی ما را به دنیای زندگی گذشتگان می‌برد و سخن کسانی را که امروز خاموش‌اند به گوش همگان می‌رساند. بر همین اساس و با توجه به تاریخ دیرینه و پر رمز و راز این سرزمین ضرورت حمایت مادی و معنوی سازمان میراث فرهنگی کشور از باستانشناسان و عملیات تحقیقاتی آن‌ها بیشتر نمایان می‌شود. حمایتی که در طول سال‌های اخیر کمتر نشانی از آن دیده شده است و اکنون چشم امید تمام باستانشناسان به دولت تدبیر و امید است. امیدی که این روزها با در راس امور قرار گرفتن افراد سرشناس و متخصص در سازمان میراث فرهنگی پررنگ‌تر شده است.
نظر شما