حکم اقتضائی و حکم انشائی 

علما می‌گویند خود منع کردن یا امر کردن گاهی یک مصلحت یا مفسده خاصی بر آن مترتب است. ممکن است یک چیزی مصلحت داشته باشد، در عین حال مصلحت نباشد که به آن امر کنند. فقها می‌گویند «حکم اقتضائی و حکم انشائی». حکم اقتضائی یعنی همین که یک شیء اقتضاء و مصلحت دارد. حکم انشائی این است که روی آن، دستور صادر شود. می‌گویند ملازمه قطعی نیست میان حکمِ اقتضائی و حکم انشائی. بسا هست که در یک چیزی قطعاً مصحلت هست اما الان مصلحت ایجاب نمی‌کند که روی آن، امر صادر شود. همچنین ممکن است یک چیزی قطعاً خلاف مصلحت باشد اما مصحلت نباشد رویش نهی صادر شود.
مثال: شما ممکن است دو پسر داشته باشید. و یکی از این دو پسر را برای یک کاری صالح‌تر از دیگری می‌دانید و عقیده‌تان این است که این کار را باید او بگیرد نه آن پسر دیگر. اما فکر می‌کنید اگر الان به صورت یک نهی او را باز بدارید ناراحت می‌شود؛ اگر به او بگویید در فلان مسابقه تو شرکت نکن بگذار برادرت شرکت کند، می‌گوید او چه چیزش از من بهتر است؟ او را به حال خود می‌گذارید تا کم‌کم خودش بفهمد که نباید شرکت کند.

صفحه 75/ زن و مسائل قضایی و سیاسی/ مرتضی مطهری/ انتشارات صدرا/ چاپ دوم/ سال 1392/ 128 صفحه/ 2200 تومان