به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، آثار پراکنده و اندکی درباره انتخابات داخلی کشور ما و مطالعه رفتار رای‌دهندگان تولید و منتشر شده است؛ به‌گونه‌ای که نمی‌توان پیش‌بینی‌ها و نظریه‌پردازی‌هایی در این زمینه انجام داد یا مانند سایر کشورها درباره تغییر رفتار کاندیداها در مناطق گوناگون برنامه‌ریزی کرد.
محبوب شهبازی، کارشناس ارشد علوم سیاسی که تالیفاتی در زمینه انتخابات و دموکراسی نظیر «پارلمان تک‌جنسیتی» دارد با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در این‌باره گفت‌وگو کرده است.
ـ وضعیت تالیفات داخلی حوزه انتخابات در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در کشور ما ادبیات مطالعه، تحقیق و تالیف در حوزه انتخابات و بررسی رفتار رای‌دهندگان به نسبت سایر حوزه‌ها رشد نکرده است و در مقایسه با سایر کشورها در موضوع انتخابات به ویژه جامعه‌شناسی انتخابات با کم کاری‌های فراوانی مواجهیم.
ـ چه ضرورتی دارد که درباره انتخابات و مطالعه رفتار رای‌دهندگان کتاب‌های بومی تولید و منتشر شود؟
در برخی کشورها انتخابات و جامعه‌شناسی انتخابات به عنوان یک رشته تحصیلی زیرشاخه علوم سیاسی و جامعه‌شناسی مطرح است و در دانشگاه‌ها کرسی دارد. این موضوع از مطالعات بسیار عمیق سایر کشورها درباره رفتار رای‌دهندگان حکایت می‌کند. به عنوان مثال در کشور فرانسه حدود سه تا چهار دهه قبل نقشه‌های انتخاباتی ترسیم می‌شد و محققان در این نقشه‌ها مشخص می‌کردند در کدام منطقه چه کسانی بیشترین رای را می‌آورند. چنین مطالعاتی برای کاندیداها نیز سودمند است و امکان تغییر رفتار رای‌دهندگان را بر اساس تبلیغات فراهم می‌کند.
متاسفانه در کشور ما تحقیقات و تالیفات این حوزه بسیار اندک‌اند به عنوان مثال در انتخابات اخیر حتی یک نظرسنجی معتبر وجود نداشت که پیش‌بینی درستی از رفتار رای‌دهندگان انجام دهد، ضمن آن که آرای معلق ـ افرادی که تا واپسین لحظه نمی‌دانستند به چه کسی رای می‌دند ـ زیاد بود.
ـ با توجه به پژوهش‌های اندک این حوزه، ضعف اصلی کتاب‌های کنونی حوزه انتخابات را در چه می‌دانید؟
با وجود این‌که شاید در هیچ کشوری رفتار رای‌دهندگان مانند سرزمین ما تا این حد غیر قابل پیش‌بینی نباشد، اما پژوهش‌هایی به شکل احساسی نظیر حماسه انتخاباتی یا بحث جریان‌شناسی انتخابات انجام شده است. معیارهای انتخابات از نظر بزرگان تدوین شده و زندگینامه‌هایی درباره کاندیداهای ریاست جمهوری در دوره‌های مختلف کار شده است، با وجود این همچنان خلاء پژوهش‌های عمیق به ویژه در حوزه جامعه‌شناسی انتخابات وجود دارد.
البته محققان طراز اول کشور ما به این حوزه توجهاتی داشته‌اند به عنوان مثال دکتر حسین رشیدیه درباره جامعه‌شناسی سیاسی ایران و زیرشاخه‌های انتخابات مباحث خوبی را مطرح کرده است؛ به‌گونه‌ای که زیرساختارهای مطالعاتی این حوزه را می‌توان در آثار و مقالات او یافت. دکتر محمدعلی حاضری نیز مقالات و کتاب‌های ارزشمندی دارد، دغدغه اصلی او جامعه‌شناسی انتخابات بود. دکتر حجت‌الله ایوبی، نویسنده کتاب «اکثریت چگونه حکومت می‌کند؟» بر موضوع نظام‌های مختلف انتخاباتی پژوهش کرده است. دکتر پدرام سعید، دکتر سعید میرترابی و پرویز امینی هم تالیفاتی در این زمینه انجام داده‌اند.
پرویز امینی بر جامعه‌شناسی آرا و نقشی که شکاف‌های اجتماعی بر انتخابات دارد، پژوهش و بحث کرده است و در آثار خود نقش نیروهای اجتماعی بر انتخابات را بررسی و بیان کرده است که نیروهای اجتماعی چگونه بر سیاست اثرگذارند.
ـ با وجود آثار پراکنده حوزه انتخابات و این که افراد و شخصیت‌های متعددی در این زمینه کتاب‌هایی تولید کرده‌اند، چگونه می‌توان این دسته از مطالعات را نظم بخشید؟
باید سیستم مطالعاتی برای قبل، هنگام برگزاری و بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات مجلس، خبرگان رهبری و شوراها ترتیب دهیم. همچنین لازم است از سوی نهادهایی مانند وزارت علوم و فناوری و پژوهشگاه‌های مربوطه سلسله پژوهش‌هایی در این حوزه صورت گیرد. حتی بخشی یا دست کم یکی از دانشگاه‌های کشور ایجاد گرایش رفتار انتخاباتی و جامعه‌شناسی انتخابات در مقطع دکترا را در دستور کاری خود قرار دهد یا حتی حوزه‌ای میان رشته‌ای بین علوم سیاسی و روانشناسی یا علوم سیاسی و جامعه‌شناسی نظیر بررسی رفتار حاکمان و حکومت‌شوندگان طرح کند تا در قالب مطالعات بین رشته‌ای زمینه‌های تحقیق، پژوهش، تولید کتاب و مطالعات آکادمیک و جهت‌دار فراهم شود. همچنین از استادان و صاحبنظران این حوزه دعوت به همکاری شود تا با حضور آنها شاهد نتایخ قوی و تولید آثار اثربخشی در این زمینه باشیم.
ـ آیا تنها انجام پژوهش درباره رفتار رای‌دهندگان و نحوه فعالیت کاندایداها در حوزه انتخابات کافی است یا تولید آثار این حوزه نیازمند معیارهای پژوهش خاصی در مقایسه با سایر دولت‌هاست؟
باید متناسب با مقتضیات بومی کشور خودمان آثار و مطالعات انتخاباتی داشته باشیم. محققان و مولفان ما نیز باید دقت داشته باشند که دموکراسی به عنوان کالایی لوکس یا سوغاتی از کشورهای دیگر نیست. هر کشوری باید به تناسب اقتضائات خود به سوی نقش‌دادن مردم در نحوه کمک‌کردن به انتخابات و استفاده از نخبگان حرکت کند، متاسفانه در کشور ما کمتر درباره آن بحث و بررسی شده است.
علاوه بر ایجاد رشته‌ای دانشگاهی و فعالیت‌های هدفمند موسسات پژوهشی در راستای تحقیقات این حوزه لازم است پایان‌نامه‌هایی درباره موضوع انتخابات و مطالعه رفتار رای‌دهندگان نوشته و منتشر شوند. تولید این دسته از مکتوبات علاوه بر آن‌که وجهه علمی دارد، می‌تواند با موشکافی‌های آکادمیک، انتقادات و پیشنهادهای کاربردی را بیان کند.
متاسفانه اکنون مطالعات هدفمندی که رفتار رای‌دهندگان را در طول یک دوره انتخابات به خوبی بررسی و تحلیل کند در دست نیست. وجود چنین آثاری در تصمیم‌گیری ارگان‌ها و سازمان‌دهی رفتار تاثیر به‌سزایی دارد که متاسفانه در این حوزه با خلاءهای پژوهشی و تالیفاتی بسیاری مواجهیم.
نظر شما