به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، كتاب «تركيب‌بند محتشم كاشانی» عصر دیروز، شنبه، يكم تير با حضور علی معلم‌دامغانی، رییس فرهنگستان هنر، مهدی فيروزان مديرعامل موسسه شهركتاب و پرويز عباسی داكانی، محقق و مدرس ادبیات و محمدعلی آذرشب، مترجم این کتاب به زبان عربی، در فروشگاه مرکزی شهرکتاب تهران رونمايی شد. 

پرويز عباسی داكانی، محقق ادبی و استاد دانشگاه، در این مراسم گفت: ما ايرانيان با زبان پارسی چگونه با خانه فاطمه(س) نسبت پيدا كرده‌ايم؟ به نظر می‌رسد اگر مطلع شعر فارسی را رودكی بدانيم، پاسخ روشن است. به گفته یکی از دوستان رودکی، او توصيه کرده كه «كاندر جهان به كس مگرای جز به فاطمی...» باید بیان کنم که زبان پارسی در خدمت مدح ائمه معصومین علیهم الاسلام بوده است. 

این پژوهشگر حوزه ادبیات در ادامه با تاكيد بر سروده‌های شاعران شيعه و سنی درباره اهل بيت (ع) افزود: اساس شعر ايرانی قدسی است؛ چه شعر قبل از اسلام و چه شعر بعد از اسلام. محتشم در قرن دهم تركيب‌بند عاشورا را سرود. بايد بگوييم كه اين صفويه نبود كه شيعه را پديد آورد، بلكه صفويه از قدرت شيعه استفاده كرد تا قدرتمند شود. محتشم نيز شاعری در بند دربار و درباريان نبود.

وی افزود: شيخ عباس قمی تعبير جالبی درباره محتشم دارد. او می‌گوید: «اين‌كه نام محتشم را بر هر كتيبه‌ای می‌بينيد، نشانه معرفت قدسی اوست.» فضای شعر ايرانی هميشه قدسی بوده و تنها از دوره ورود تجدد است كه تحت تاثير غرب، فضای قدسی‌اش را از دست می‌دهد.

عباسی داکانی همچنین به شاعران سنی مذهبی که برای حضرت سیدالشهدا(ع) سروده‌اند، اشاره کرد: بسیاری از شاعران سنی مذهب درباره امام حسین(ع) اشعاری سروده‌اند که نمونه بزرگ آن‌ها بیدل دهلوی است. بعد از بیدل بهترین شعر عاشورایی را اقبال لاهوری سروده است با این مطلع که « آن شنیدستی که هنگام نبرد/ عشق با عقل هوس پرور چه کرد؟»

وی در پایان گفت: شعر محتشم اثری الهامی است و به او القا شده. شروع شعر نيز با كلمه «باز» است كه حكايت از نوعی استمرار و گشودگی دارد. گويی كه تاريخ قدسی ما تاريخ خون است. امام حسين بخشی از هويت ايرانی است و برخی استراتژیست‌های غربی از جمله فوكوياما هم گفته‌اند كه تا زمانی كه تفكر حسين در ايرانيان هست، نمی‌توان آن‌ها را شكست داد.

دیگر سخنران این مراسم علی معلم‌دامغانی، شاعر و رییس فرهنگستان هنر، نیز در بخشی از سخنرانی خود، گفت: در شعر عرب، تركيب‌بند و ترجيع‌بند به اين صورتی که در فارسی معمول است، وجود ندارد. عرب‎ها غزل دارند اما این ايرانيان بودند که تركيب‌بندها و ترجیع‌بندهای ماندگاری را سرودند تا نسل به نسل بخوانند و به آن بازگردند. ترکیب‌بند محتشم در رثای سید و سالار شهدا حضرت امام حسین (ع) با همه دیوان او، بلکه با شعر عصر او قابل مقایسه نیست.

وی افزود: گويی محتشم می‌خواسته با این ترکیب‌بند چيزی از نوع «فصوص‌الحكم» ابن عربی را در این 12 بند بياورد. بند اول را به عنوان فصل آدمی در نظر بگيريد و فصل‌های بعد را به عنوان انبيای بزرگ الهی و ائمه معصومین بخوانيد. خصوصا اگر بند آخر را با ذات مقدس حضرت مهدی (عج) مقایسه کنید، نتایج شگفت‌آوری خواهید گرفت.

رییس فرهنگستان هنر در ادامه به مقدمه کتاب «ترکیب‌بند محتشم کاشانی» نوشته مهدی فیروزان اشاره کرد و گفت: مقایسه ذات مقدس حضرت سیدالشهدا(ع) با مسیح و تا حدودی همگونی این دو چهره و خاصیت شفاعت و هدایتشان، مورد توافق بسیاری از بزرگان در طول تاریخ بوده است. مساله سیاوش هم در اسطوره‌های ما یادآور همین واقعیت و در تطبیق و ترجمان آن بوده است. به هرحال دو مساله اشاره به مسیح و اشاره به سیاوش نکات بدیعی هستند که باید پیش از آن مسایل جدی‌تری گوشزد شود تا مشخص شود که پیامبر نیامده است مگر برای نزدیک کردن امت‌ها و ملت‌ها.

معلم‌دامغانی در ادامه به برخی ایران‌پرستی‌های افراطی اشاره کرد و گفت: محصول کار بزرگان گذشته ما، از ابوریحان و بوعلی گرفته تا رودکی، آن‌قدر آمیخته به اسلام است که قابل چشم‌پوشی نیست زیرا اگر مفاهیم اسلامی را از دیوان شمس، حافظ، مولانا و سعدی خارج کنید، حتی جلد کتاب‌هایشان هم باقی نمی‌ماند. این است که دشمنی با خویشتن، یعنی کار افراطی ایران‌پرست‌های امروز و دشمنی آنان با اسلام، باید حدی داشته باشد.

همچنین در این برنامه مهدی فيروزان، مديرعامل موسسه شهركتاب پس از توضیحاتی درباره برگزاری برنامه‌های فرهنگی در فروشگاه مرکزی شهرکتاب، به ترکیب‌بند محتشم اشاره کرد و گفت: خاطراتی که از محتشم در ذهن‌ها مانده و جایگاهی که او در نوستالژی ما داشته، ناشی از آن است که مراسم مذهبی ما همواره با اشعار محتشم همراه بوده است. اهميت ترکیب‌بند عاشورای او به اندازه‌ای است كه بزرگان ادبيات معاصر ما نيز روی آن كار كرده و به استقبالش رفته‌اند.

وی افزود: به عنوان مثال استاد جلال‌الدین همايی با وجودی كه در جامعه روشنفكری ادب فارسی بوده، به استقبال 12 بند اين شعر رفت تا تجربه عاطفی خود را در قالب شعر بریزد. آن‌چه در مورد محتشم کاشانی مهم است، اين است كه او به دلايلی سرآمد شاعران مرثيه‌گوی قدیمی ايران به شمار می‌رود.

فيروزان در ادامه به ماندگاری آثار هنری در تمدن‌ها اشاره كرد و گفت: اگر به مکاتبی که بعد از رنسانس به وجود آمدند نگاه کنیم، متوجه می‌شویم از زمانی كه كي‌یركه‌گور، مسيحيت را از دنيای دربسته عقايد درآورد و وارد مباحث انسانی کرد، تعاریف و مكاتب هنری و ادبی پيدا شدند. اکثر این مکاتب بعد از چند دهه فراموش شدند، اما كلاسيسيزم و امپرسیونیزم همچنان باقی مانده‌اند. در واقع به ميزانی كه يک مكتب هنری و انسانی با حقيقت پيوند بخورد، ماندگار می‌شود. به ميزانی كه قصه‌نويسان و شاعران ما با حقيقت، امر بی‌صورت و متعال پیوند داشته باشند، ماندگار می‌شوند.

فیروزان در ادامه به تعریف حقیقت بی‌صورت پرداخت و گفت: «حقیقت بی‌صورت» به قول ابن عربی، همان عالم خیال است و عالم خيال، عالم معانی بی‌صورت. با وجودی كه شعر بايد صورت داشته باشد و محتشم نيز در ترکیب‌بند خود از صورت‌های عاشورا استفاده كرده، ولی مضامین غيرصوری را در شعرش وارد كرده و باعث ماندگاری آن شده است. بنابراین به محض این‌که بخواهیم به هنر صورت بدهیم، آن را سطحی کرده‌ایم.

همچنین عباسی داکانی نیز، به موضوع صحبت مهدی فیروزان درباره شکل و محتوا در آثار هنری اشاره كرد و گفت: کسانی كه می‌خواهند ناسيوناليسم ايرانی را از مذهب تهی كنند، باید به فردوسی هم نگاه بیندازند كه خودش را با افتخار، خاک پای حيدر می‌خواند. ما ايرانيان تشرفی به زبان پارسی داشته‌ايم و اين زبان با ارادت و آگاهی در خدمت اسلام بوده است. امام علی(ع) و امام حسين(ع) نيز سمبل‌هایی هستند که شعر پارسی را تحت تاثیر شخصیت والای خود قرار داده‌اند. 

در پايان اين مراسم نیز محمدعلی آذرشب، مترجم كتاب به زبان عربی، هم در سخنانی كوتاه گفت: غزل فارسی انسان را به اوج می‌رساند. بر اين باورم كه هم عرب و هم عجم بايد قدر غزل فارسی را بدانند. من مدت هفت سال در كشورهای عربی حضور داشتم و در این مدت به اين نتيجه رسيدم كه اگر عرب‌ها می‌خواهند در شعر به جايی برسند بايد به غزل فارسی توجه كنند.

كتاب نفیس «تركيب‌‎بند محتشم كاشانی» به قلم مجتبی ملک‌زاده خوشنويسی شده است. كار تشعير آن را مجيد مهرگان و كار تذهيب كتاب را محمد نباتی انجام داده‌اند. اين كتاب نفيس به سه زبان فارسی، عربی و انگليسی عرضه شده و تابلوهای درخشانی از نقاشی‌ قهوه‌خانه‌ای نیز زینت کتاب هستند. محمدعلی آذرشب و مرحوم مجید نکودوست به ترتیب مترجمان عربی و انگلیسی کتاب بوده‌اند.