به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اگر در خيابان امام‌خميني (سپه) از ميان هياهو و سر و صداي اتومبيل‌ها، هياهوي مسافران مترو و دستفروشان بگذريم، به ميدان "مشق" مي‌رسيم؛ ميداني تاريخي با تاريخچه‌اي غني از رويدادهاي سياسي، اجتماعي، نظامي، فرهنگي و هنري. پس از آن سردر باغ ملی چشم‌ها را به خود خيره مي‌كند؛ درهایی بزرگ از جنس فلز آهن و آلیاژ برنج. این دروازه از سه در ورودی با طاق‌های هلالی زیبا شكل گرفته كه سردر وسطی بزرگ‌تر از درهای طرفین با نقش‌ونگارهاي زيبايي مزين شده است... .
از اين سردر تاريخي گذر مي‌كنم. گويي به تاريخ سفر كرده‌ام، خيابان ملل متحد را پشت سر مي‌گذارم. كاشي‌هاي فيروزه‌اي رنگ كتابخانه ملي ملك نگاهم را به خود جلب مي‌كند؛ كتابخانه‌اي كه از نظر منابع خطي، موقعيت ممتازي در كشور دارد و به اذعان محققان آشنا با اين گنجينه پرارزش علمي و فرهنگي، بعضي از نفايس مخطوطات آن از نظر موضوع و گاهي خط و تذهيب در جهان منحصر به فرد است.
در گذشته اين كتابخانه در بازار بين‌الحرمين تهران و با مساحتي در حدود 1700 مترمربع بنا شده بود كه به دليل دشواري آمد و شد و پاره‌اي ديگر از مشكلات، از سال 1376 به مكان فعلي كه از سوي توليت آستان قدس رضوي(ع) ساخته شده انتقال يافت.
مكان فعلي کتابخـانـه و موزه ملی ملـک در زمینی به مساحت 60000 متر مربع و زیر بنایی بالغ بر 10000 متر مربع با تلفیــق معماری سنتی و هنر اسلامی، ایرانی توسط متخصصان آستان قدس رضوی بنا شده است.
واقف اين كتابخانه، شادروان حاج حسين‌آقا ملك فرزند حاج محمدكاظم ملك‌التجار در نهم ربيع‌الاول سال 1292 هجري قمري در تهران زاده شد. وي بعد از گذراندن دوره ابتدايي و دبيرستان، دروس فارسي و عربي را ابتدا در خدمت شيخ مسيح طالقاني و سپس نزد ميرزاابوالحسن جلوه فرا گرفت. وي از ابتداي عمر به مطالعه و جمع‌آوري كتاب علاقه‌مند بود كه اين علاقه، مقدمه تأسيس تدريجي كتابخانه و موزه ارزشمندي شد كه امروزه شهرت جهاني دارد.
شادروان ملك همراه با وقف كتابخانه و موزه، املاك فراواني را در سال 1316 خورشيدي به آستان قدس رضوي واگذار كرد تا از اين رهگذر، مخارج اداره و توسعه كتابخانه و موزه تأمين شود. وي با احداث بيمارستان و درمانگاه در املاك وقفي خود و تخصيص بخشي از عوايد موقوفات به هزينه‌هاي واحدهاي درماني در حوزه بهداشت و درمان اقدام مشابهي انجام داده است. اين واقف ارجمند پس از گذراندن عمري در حدود صد سال در تيرماه 1351 خورشيدي به ديار باقي شتافت و در جوار حرم مطهر رضوي(ع) به خاك سپرده شد.
كتابخانه ملي ملك در يك نگاه
كتابخانه ملك از بخش‌هاي مختلفي شامل تالارهاي قفسه باز، مخازن، نشريات لاتين، مركز خدمات نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي، خدمات رايانه، صحافي و مرمت كتاب و اسناد تشكيل شده است.
سالن مطالعه از دو تالار قفسه‌باز ويژه خواهران و برادران با مساحت هر كدام 360 مترمربع تشكيل شده كه در مجموع، 40 هزار كتاب چاپي، 325 صندلي و 70 ميز مطالعه را در مي‌گيرد. كتاب‌ها بر اساس رده‌بندي دهدهي (ديويي) موضوع‌بندي شده‌اند و مراجعان مي‌توانند از طريق رايانه و كتابدار راهنما و اطلاع‌رسان تالار به راحتي به كتاب مورد نظر خود دست يابند.
در بخش مخازن كليه نسخ خطي، چاپ سنگي، چاپ قديمي، نشريات ادواري صحافي شده نگهداري مي‌شوند و مراجعان از طريق رايانه و با كمك كتابدار ميز امانت مي‌توانند به منبع مورد نظر دست يابند و در قسمت مربوطه مطالعه كنند. ميكروفيلم‌هاي موجود در اين كتابخانه نيز در همين بخش نگهداري مي‌شوند.
بخش نشريات لاتين نيز با 400 نشريه ادواري به محققان خدمت مي‌دهد. مهم‌ترين وظايف اين بخش، شناسايي، فهرست‌نگاري، نمايه‌سازي و آماده سازي مجموعه نشريات ادواري فراهم شده در كتابخانه است. نشريات ادواري پس از صحافي و فهرست‌نويسي براي آرشيو و ارائه خدمات در مخزن مربوط قرار مي‌گيرند. اكنون بالغ بر 2000 مجلد نشريه ادواري در آرشيو كتابخانه نگهداري مي‌شوند.
در مركز خدمات نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي نيز تمام نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي موجود در كتابخانه، اسكن و از آنها لوح فشرده و ميكروفيلم تهيه شده است. پژوهشگران در صورت تمايل مي‌توانند ميكروفيلم نسخه مورد نظر خود را از طريق دستگاه ميكروفليم‌خوان مطالعه كنند. همچنين نسخه‌اي از ميكروفيلم‌ها در كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي موجود است كه محققان در صورت نياز به لوح فشرده يا تصوير آن مي‌توانند فرم درخواست مربوط را تكميل كنند تا براي تهيه آن اقدام بعدي صورت گيرد. جست‌وجوي اطلاعات كتاب‌شناختي نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي در پايگاه‌هاي نرم‌افزار كتابخانه، همچنين نگهداري فهرست نسخه خطي كتابخانه‌هاي معتبر ايران و جهان در اين بخش انجام مي‌شود.
به منظور غني‌سازي آرشيو ميكروفيلم و لوح فشرده نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي، مبادله ميكروفيلم و لوح‌هاي فشرده، با كتابخانه‌هاي داخلي و خارجي در همين بخش برنامه‌ريزي و پي‌گيري مي‌شود.
در بخش خدمات رايانه ـ كه مخصوص ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي و تهيه كتاب‌شناسي مورد نياز مراجعان است ـ يك سرور مركزي و 10 ايستگاه با پنج پايگاه فعال، آماده پاسخ‌گويي به مراجعان است. اين پنج پايگاه عبارتند از: پايگاه كتاب چاپي فارسي و عربي با 220 هزار ركورد اطلاعات كتاب‌شناختي (كه از طريق اين پايگاه كتاب چاپ فارسي و عربي كليه كتابخانه‌هاي آستان قدس رضوي به صورت فهرستگاه قابل ارزيابي است.) پايگاه كتاب‌هاي خطي با 16964 ركورد اطلاعات كتاب شناختي، پايگاه كتاب چاپ سنگي با بيش از 1271 ركورد اطلاعات كتاب‌شناختي، پايگاه كتاب لاتين به ويژه فرانسه با 2234 ركورد اطلاعات كتاب‌شناختي و پايگاه نشريات ادواري.
در بخش صحافي و مرمت كتاب و اسناد نيز تمام امور مربوط به مرمت نسخ خطي و كتاب‌هاي چاپ سنگي، صحافي و تجليد كتاب اعم از خطي و چاپي و نشريات ادواري طبق اصول علمي و هنري و به شيوه سنتي صورت مي‌گيرد.
گنجينه آثار
كتابخانه ملك هم‌اكنون بيش از 6640 نسخه خطي در گنجينه خود دارد كه برخي از آنها شامل تنها يك عنوان و بقيه به صورت مجموعه چند رساله‌اند و در مجموع بالغ بر 19000 عنوان كتاب و رساله خطي در اين كتابخانه به‌چشم مي‌خورد. در منابع اطلاعاتي كتابخانه نسخ خطي، كتاب‌هاي چاپي، نشريات ادواري و كتاب‌هاي لاتين مشاهده مي‌شود.
بخش كتاب‌هاي چاپي كتابخانه ملي ملك نيز بيش از 60000 جلد كتاب چاپي (چاپ سنگي و چاپ سربي) در خود دارد كه بعضي از آنها در زمره قديمي‌ترين كتاب‌هاي چاپي هستند.
در بخش نشريات ادواري نيز بالغ بر 4000 مجلد نشريه ادواري صحافي شده وجود دارد كه برخي از آنها در زمره قديمي ترين نشريات ادواري چاپ شده در كشورند.
بخش كتاب‌هاي لاتين 7000 مجلد كتاب به زبان‌هاي انگليسي، فرانسه، ايتاليايي، آلماني و... را شامل مي‌شود كه در بين آنها تعدادي از كتاب‌هاي قديمي و معتبر دنيا وجود دارد.
به قدمت تاريخ
جزيي از قرآن مجيد به خط كوفي منسوب به حضرت امام حسن مجتبي(ع) كه بر پوست آهو تحرير شده و تمام اوراق آن داراي متن و حاشيه است از قديمي‌ترين و نفيس‌ترين كتاب‌هاي خطي اين كتابخانه به‌شمار مي‌آيد.
«الفوز الاصغر» با موضوع فلسفه و كلام (تاليف ابوعلي ابن‌مسكويه كتابت شده توسط غياث‌الدين محمدابن‌حمدويه به سال 410 هجري قمري)، مجموعه‌اي شامل سه رساله تأليف ابونصر فارابي(كتابت شده توسط حسين‌المسيح المتطبب الفارقي در سال 463 هجري قمري)، «الاصول بالاسطقسات» از اقليدس با موضوع نجوم (كه در سال 343 هجري قمري كتابت شده) و ثمره بطلميوس، به خط حسين عبدالرحمن ابن عمر صوفي كه در سال 371 هجري قمري كتابت شده، از جمله قديمي‌ترين آثار اين مجموعه تاريخي‌اند.
گنجينه نفايس
نمونه‌هايي از نفيس‌ترين كتاب‌هاي اين كتابخانه عبارتند از: قرآن به خط نسخ و ثلث با تحرير ياقوت مستعصمي، قرآن به خط نسخ و ثلث با تحرير علاءالدين تبريزي، قرآن به خط نسخ و ثلث با تحرير حسن‌ابن‌عسكر ارسنجاني، بحارالانوار تأليف علامه مجلسي(ره) همراه با مسوده‌هاي اصلي به خط مولف، قرآن به خط نسخ تحرير وصال شيرازي، كتاب تهذيب الحكام تأليف شيخ طوسي به خط حسين‌بن عبدالصمد حارثي همداني پدر شيخ بهايي 955 و به تصحيح شهيدثاني، دستخط‌هاي ناصرالدين‌شاه قاجار، عرفات‌العاشقين و عرصات‌العارفين تأليف تقي‌الدين محمد‌بن معين‌الدين اوحدي تحرير شده به سال 1024 هجري قمري، تأليفات ابوعلي سينا بالغ بر 105 عنوان كتاب و رساله، تحفه‌الزائر ملامحمدباقر مجلسي، اربعين شيخ بهايي به خط ملاصدرا و مرقعات و مكتوبات به خط خوشنويسان مشهور مانند: ميرعلي هروي، ميرعماد، عبدالرشيد، ميرزا احمد نيريزي، درويش عبدالجميد طالقاني، عليرضا عباسي، سلطان محمدنور، بايسنغر و ياقوت مستعصمي.
قديمي‌ترين كتاب‌هاي چاپي
قديمي‌ترين كتاب‌هاي چاپ سربي موجود در اين كتابخانه عبارتند از: «القانون في‌الطب»، تأليف ابن‌سينا، چاپ رم به سال 1593 ميلادي، «القرآن و هو شرعه الاسلاميه»، چاپ هامبورگ به سال 1649 م، «العجب العجاب فيما يفيد الكتاب» تأليف احمدبن محمد شرواني به سال 1228 هجري قمري، «لغت‌نامه انگليسي به فارسي»، چاپ بنگال به سال 1780 ميلادي، تحرير اصول اقليدس تأليف خواجه نصيرالدين طوسي چاپ قسطنطنيه به سال 996 هجري قمري و «تاريخ فناييف تركي» به سال 1199 ميلادي.
منابع تامين كتاب
بيشتر كتاب‌هاي اين كتابخانه تاريخي از موقوفات ملك تأمين مي‌شود كه در خراسان رضوي واقع شده است. كتاب‌هاي خطي و ارزشمندي نيز از عزت‌الملوك ملك، دختر حاج آقا ملك واقف اين كتابخانه، شادروان حسنعلی فلسفی، فریدون سلیمانی، جعفر شیرازی، امیری خلج، شادروان عاملي، عاروني، شادروان رضا فاضل همداني، زهره فيضي و جعفر شيرازي فرزند حاج محمود اسماعيلي به اين كتابخانه باارزش اهدا شده است كه محققان و پژوهشگران مي‌توانند با توجه به شرايط كتابخانه از آنها استفاده كنند.
شرايط عضويت در كتابخانه
مدارك مورد نياز براي ثبت نام نيز تكميل فرم عضويت و يك برگ تصوير صفحه اول شناسنامه و دو قطعه عكس است كه علاقه‌مندان و پژوهشگران با تحويل دادن اين مدارك به كتابداران مي‌توانند از سالن‌هاي مطالعه و كتاب‌هاي موجود اين كتابخانه استفاده كنند. جالب اينكه اگر كتاب مورد نظر مخاطب در مخزن موجود نباشد، مي‌توانند با پر كردن فرم كتاب‌هاي درخواستي به كتاب‌هاي مورد نظر خود دست يابند. كتابداران هر ماه اين فرم‌ها را مركز اصلي آستان قدس رضوي ارسال مي‌كنند تا كتاب‌هاي درخواستي آنها را تهيه و برايشان ارسال كنند.
كتابخانه تخصصي و تاريخي ملك در خيابان امام خميني(ره)، خيابان ملل متحد (باغ ملي سابق)، جنب وزارت امور خارجه واقع شده و شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 تا 16 و روزهای پنج شنبه از 8 تا 13 پذيراي مراجعه‌كنندگان است.
نشاني وب‌سايت كتابخانه تخصصي ملك: www.aqmlm.ir
تلفن: 66726653 ـ 66726613
یکشنبه ۵ اسفند ۱۳۸۶ - ۱۳:۴۱
نظر شما