به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، ششمين نشست از سلسله نشست‌هاي تخصصي «چهارده روايت» كه به بررسي 14 نسخه خطي قرآن كريم نگهداري شده در كتابخانه و موزه ملي ملك اختصاص داشت، روز دوشنبه(9 مردادماه) با حضور سيدمجتبي حسيني، مديرعامل كتابخانه و موزه ملي ملك، مجيد فداييان و رامين مراتي برگزار شد.

مراتي در ابتداي اين نشست با بيان اين‌كه از ديرباز قرآن همواره مورد توجه هنرمندان ايراني بوده است، گفت: مذهبان، خوشنويسان و جلد‌سازان بهترين آثار خود را در اين قالب ارايه كردند. قرآن به نوعي موجب پيشرفت هنر نگارگري، خوشنويسي، جلدسازي، تذهيب و ... شده است.

وي با اشاره به قرآن شماره 48 كتابخانه ملك كه در اين نشست مورد بررسي قرار گرفت، افزود: اين قرآن يكي از نفيس‌ترين قرآن‌هايي است كه ديده شده و از ابعاد مختلف داراي اهميت است؛ اين قرآن در ابعاد بسيار كوچك هنرهاي بسيار بزرگي را در خود جاي داده است.

وي اضافه كرد: قرآن شماره 48 در ابعاد 5/18*11 سانتي‌متر است و كتابت آن به خط نسخ و توسط غلامعلي فرزند محمدرحيم اسلامي نگاشته شده است.

مراتي با بيان اين‌كه غلامعلي از دوستان «اشرف‌الكتاب اصفهاني» است، گفت: اين خوشنويس بسيار پرکار بوده و در طول حيات خود 18 قرآن را كتابت كرده است.

وي تاكيد كرد: خط منحصر به‌فرد غلامعلي با توجه به تراش خاص قلم او تمايل به دور گرفتن دارد و كلمات در اين قرآن دور دارند. اين نوع خوشنويسي برعكس خطوط نسخ كه خشكي در آن ديده مي‌شود نوعي نرمي و لطافت دارد.

اين كارشناس هنري همچنين گفت: غلامعلي يك جزء قرآن را از صبح تا ظهر كتابت مي‌كرده و اين از ويژگي‌هاي اصلي اين خوشنويس است.

مراتي در ادامه سخنانش مطالبي را نيز درباره جلد لاكي اين اثر ارايه كرد و افزود: اين جلد اثر نقاش و استاد چيره دست دوره قاجار لطفعلي شيرازي است.

وي با تاكيد بر اين‌كه اين جلد در مقايسه با جلدهاي ادوار پيش از خود متمايز است اظهار كرد: جلدهاي ساخته شده تا پيش از اين اثر از نقاشاني چون محمد زمان، علي اشرف و ... داراي فضاي متفاوتي از اين اثر است؛ آثار پيشين فضاهاي خالي بسياري در آن ديده مي‌شود و نقش ساقه‌هاي مربوط به گل‌ها در آن به‌راحتي مشاهده مي‌شد؛ اما لطفعلي شيرازي از دو سال قبل از ساخت اين اثر يعني در سال 1269 هجري قمري سبك جديدي را وارد كار جلدسازي كرد.

وي يادآور شد: در جلد اين اثر شلوغي بيشتري در كار ديده مي‌شود و فضاهاي خالي كمتر است از سوي ديگر، تجمع بيش از حد رنگ سبز در اين جلد وجود دارد و ظرافت گل‌ها و رنگ‌ها نيز زياد است.

مراتي در ادامه درباره تذهيب اين قرآن خطي نيز سخن گفت و ادامه داد: تذهيب اين اثر نيز با توجه به ابعاد كوچك آن كار هوشمندانه‌اي است و نكته حايز اهميت درباره آن همراه بودن تذهيب با خط است.

وي تاكيد كرد: از ابتدا تا انتهاي كتاب تذهيب با خط همراه است و اين تناسب و هماهنگي حفظ شده و در هيچ جا صدمه‌اي را به خط وارد نمي‌كند.

فداييان سخنران بعدي اين نشست بود كه درباره قرآن شماره 4 گنجينه ملك نکاتی را مطرح کرد. 

وي در آغاز سخنانش گفت: تداوم يك روش در صفحه‌آرايي اين قرآن ديده مي‌شود كه نقطه آغاز آن از ابتداي دوره صفويه و زنديه ديده شده و ادامه آن در دوره قاجار وجود دارد.

وي افزود: سنت مكتب اصفهان در هنر صفحه‌آرايي، در دوره قاجار بالنده مي‌شود. با اين وجود صفحه‌آرايي در طول زمان تغييرات بسياري داشته است.

اين كارشناس هنري با اشاره به اين‌كه اين تغييرات در سايز نسخه‌هاي خطي تاثيرگذار بوده است، اضافه كرد: در دوره‌هاي ابتدايي سايز كتاب‌ها رحلي و وزيري بوده اما با توجه به حملات پي در پي به ايران در سايز كتاب‌ها نيز تغييراتي به وجود آمد تا قابل حمل باشد.

وي همچنين گفت: در سال 1271 هجري قمري  با اين‌كه دوره آرامي در ايران بوده است اما سايز كتاب‌ها به همان شكل باقي مانده است.

فداييان با بيان اين‌كه سايز كوچك كتاب‌ها موجب شده تا خط نيز تغييراتي داشته باشد، گفت: به دليل شرايطي كه گفته شده خط نيز از نسخ نيريزي دور و به نسخي تبديل مي‌شود كه در آن كلمات دور دارند. همچنين در دوره‌هاي پيش خوشنويس براي يك اثر وقت زيادي مي‌گذاشت اما در دوره قاجار با توجه اين اكثر آثار داراي يك نوع نسخ بوده تندنويسي بيشتر رايج بوده است.

وي درباره ويژگي‌هاي قرآن شماره 4 اظهار كرد: اين قرآن به خط پرتو اصفهاني از شاگردان غلامعلي در سال 1297 كتابت شده است. به همين دليل كه او نيز شاگرد غلامعلي بوده همان سبك صفحه‌آرايي كه در قرآن شماره 48 وجود دارد در اين قرآن ديده مي‌شود و رنگ‌هاي لاجوردي به كار برده شده در آن تيرگي رنگ لاجوردي مكتب شيراز را ندارد.

اين كارشناس هنري همچنين درباره تذهيب اين اثر نيز گفت: هرنمندان ايراني همواره سعي داشتند به‌گونه‌‌اي روي تذهيب كار كنند كه به خط اثر فشاري وارد نشود و تحت‌تاثير آن قرار نگيرد. اين ويژگي است كه اكنون كمرنگ شده و برخي كارها آن‌قدر پر از تزيينات است كه متن و خط را تحت تاثير قرار داده است.

وي تاكيد كرد: تا جايي بايد از تزيينات استفاده كرد كه به متن صدمه‌اي وارد نشود.