حجت‌الاسلام والمسلمين احمد واعظي، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، عنوان كرد: از وجوه متعددي مي‌توان مباحثي را درباره تفسير متن مطرح كرد. براي مثال، روش‌های تفسیری و قواعد و اصول حاکم بر متن دو وجه از اين مباحثند كه تا اوایل قرن بیستم موضوع اصلي مباحث هرمنوتیک کلاسیک بودند. یکی ديگر از زوایای مطرح در حوزه تفسیر متن، نظریه‌پردازی درباره قرائت متن یا همان نظریه تفسیر متن است.

ريیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم يادآوري كرد: نظریه تفسیر متن با روش‌شناسي و اصول و قواعد حاکم بر نقد متفاوت است. در این کتاب بر اين عرصه از مباحث مطرح درباره تفسیر متن متمركز شدم. در واقع بحث نظریه تفسیر متن، پرداختن به مجموعه‌اي از پرسش‌های فلسفی درباره مقوله فهم متن است.

وي در پاسخ به اين سوال كه در نظريه‌اي كه ارايه كرده‌ايد، تا چه اندازه از دستاوردهاي مسلمانان بهره گرفته‌ايد، گفت: اگر بپذیریم که هر تفسیر و عمل تفسيري مبتنی بر یک نظریه تفسیر متن است، در آن صورت تلاش من در این کتاب، يك نظريه جامع تفسيري ارايه كنم كه مبتني بر اصول كلي مورد پذيرش مسلمانان باشد تا از اين طريق ما نيز در مقابل نظریه‌های متعدد در حوزه تفسیر متن و در فضاتي بحثي دنياي جديد، نظريه‌اي قابل دفاع داشته باشيم.

واعظي توضيح داد: مقصودم اين نيست كه آن‌چه من ارایه می‌کنم در اصول و کلیات چیزی متفاوت با نظریه تفسیری رايج عالمان مسلمان است. اين نظريه در اصول با نظريات تفسيري عالمان مسلمان اشتراك دارد، اما امتياز آن به اين دليل است كه ما تاكنون در میان مکتوبات مفسران و اصولیان خودمان هیچ بحث جامعی در این باب نداشته‌ايم. البته نبايد نديده گرفت كه اساسا مباحث نظريات تفسيري متن، مباحثي جديد قلمداد مي‌شوند، به‌گونه‌اي كه اقبال به نظریه‌پردازی در باب تفسیر متن و ارايه نظريه جامع قرائت متن در دهه‌هاي اخير صورت گرفت. تمام مسايل جدي اين حوزه در قرن بيستم در غرب مطرح شده‌اند.

اين استاد دانشگاه به استفاده از دستاوردهاي مسلمانان در مبحث تفسير متن در كتابش اشاره كرد و گفت: به يقين از آراي مفسران، عرفا و عالمان اسلامي در ارايه اين نظريه استفاده كرده‌ام، ولي اين به آن معنا نيست كه آن‌چه در اين نظريه مطرح شده است، در آثار گذشتگان ما وجود دارد.

واعظي در پاسخ به اين سوال مبني بر اين‌كه با وجود برخي تضادهاي هرمنوتيك فلسفي با اعتقادات مسلمانان، تا چه اندازه مي‌توان از اين هرمنوتيك در فهم متون وحياني اسلامي بهره گرفت، بيان داشت: هرمنوتیک فلسفی به معنای عام یعنی تامل و تفکر فلسفی درباره مقوله فهم متن و تفسیر. در اين کتاب توضيح داده‌ام كه هرمنوتيك فلسفي را بايد بر دو وجه دانست. يك هرمنوتیك فلسفی به معنای عام و یکی به معنای خاص داريم. هرمنوتيك فلسفي به معناي خاص، همان نظريات هايدگر و گادامر است.

نويسنده كتاب «انسان از ديدگاه اسلام» افزود: در هر گونه‌اي از تفسير چه تفسیر متن باشد و چه تفسير اثر هنری كه تامل فلسفی با آن همراه است، هرمنوتيك فلسفي عام وجود دارد. اين هرمنوتيک می‌تواند مثمرثمر باشد و افق جدیدی در مقوله تفسیر بگشايد. ما از طريق اين هرمنوتيك، پرسش‌های واقعی و اصيل فلسفی خواهيم داشت که ما را به پاسخ دادن به اين پرسش‌ها دعوت مي‌كنند. اين در حالي است كه هرمنوتيك فلسفي به معناي خاص، پاسخ‌هایي است كه هايدگر و گادامر به اين پرسش‌ها داده‌اند. پاسخ‌هاي اين دو فيلسوف در بسياري از موارد وجه مشتركي با عقايد ما ندارند. با اين توضيحات بنابراين اگر هرمنوتيك فلسفي را به معناي عام در نظر بگيريم، مي‌تواند با طرح پرسش‌هاي اصيل، ما را با اين پرسش‌ها درگير كند و راه را براي طرح يك نظريه كلان هموار سازد.

واعظي يادآوري كرد: پذيرش برداشت هرمنوتيكي هايدگر و گادامر اين راه را براي ما هموار نمي‌كند. در واقع اهمیت هرمنوتيك اين دو فيلسوف از آن جهت است كه آن‌ها پیش‌قراولان طرح مباحث هرمنوتيك بودند. تفكر آنان فارغ از درستي يا ناردستي، سبب گشودن افق‌هايي در حوزه تفسير متن شد و به همين دليل حايز اهميت است.

وي درباره اشتراكات و افتراقات نظريه‌اش با آراي نوانديشان ديني گفت: توضيح درباره اين موضوع شرح مفصلي را مي‌طلبد. به اختصار اين‌گونه مي‌توان توضيح داد که نوع رویکرد این قبیل روشنفکران دینی به بحث هرمنوتیک، رویكرد ترکیبی است. یعنی آنان سعی کردند عناصری از فضای مباحث هرمنوتيك فسلفی را بگیرند و آن‌ها را با ديدگاه‌هاي دیگری ترکیب كنند تا به اين طريق، رويكردي تركيبي را به دست آورند. براي مثال، آن‌چه یکی از اینان در نظریه قرائت بيان مي‌كند، در واقع ترکیبی از هرمنوتيك فسلفی گادامر و برخی از عناصر هرمنویتکي سنتی است که ترکیب بسيار ناموفقی است.

واعظي شالوده اصلی نظرات هرمنوتيكي اين روشنفكران ديني را هرمنوتیك فلسفی گادامر دانست و گفت: من در «کتاب درآمدی بر هرمنوتيک» و نيز در این کتاب، عناصر اصلی نظرات آنان را نقد كردم، بنابراين آن‌چه در اين اثر مطرح كرده‌ام، تفاوت‌هاي زيادي با تفكر این نو اندیشان دینی دارد. 

كتاب «نظريه تفسير متن» اثر حجت‌الاسلام والمسلمين احمد واعظي، در بيستمين دوره جايزه كتاب فصل در بخش فلسفه برگزيده شد.