به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، نشست تخصصي کتاب ماه تاريخ و جغرافيا به بررسي «تاريخ و تمدن اسلام و ايران در دوره سلجوقي» اختصاص داشت. اين نشست، عصر شنبه (13 اسفند) در سراي اهل قلم برگزار ‌شد. در اين نشست دكتر شهرام يوسفي‌فر (دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دكتر مرتضي خليفه (مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاريخ) و زهير صياميان (دبير نشست‌‌هاي كتاب ماه تاريخ و جغرافيا) حضور داشتند و به بحث و گفت‌وگو و در اين باره نشستند.

در ابتداي نشست صياميان پرسشي را مطرح كرد كه درباره اهمیت و ضرورت مطالعه و تحقیق درباره دوره سلجوقيان بود. یوسفي‌فر در پاسخ اين پرسش گفت: اين سوال، پرسشی كليدي است براي فهم دوره سلجوقيان در تاريخ ايران. تاريخ سلجوقيان در ايران نزديك به دو سده را دربرمي‌گيرد و از بعد ورود اسلام به ايران جزو استثناهاست. دوره تاريخي سلجوقيان بسيار واجد اهميت است و از هنگامي كه مطالعات جديد تاريخي آغاز شد اقبالي به اين موضوع نشده است.

وي موانع پژوهش دوره سلجوقي را دسته‌بندي كرد و گفت: فقدان بعضي از ابزارهاي لازم براي مورخان باعث شده كه اقبال محققان به اين بخش کمتر شود. نخستين مانع ذهني در برابر مطالعات سلجوقي به فضايي كه رشته تاريخ در آن شكل گرفت برمي‌گردد. دانش تاریخ در دوره ناسيوناليسم رضا شاهي رسالتي را به عهده داشت كه در آن نگارش تاريخ غير ايراني مورد توجه چندانی قرار نداشت و خواه ناخواه عناصر غير ايراني در اولویت پژوهش قرار نمي‌گرفت.

اين محقق تاریخ دوره سلجوقي اظهار كرد: در این رویکرد، اسلام و عرب عنصري بودند كه به آن‌ها بي‌توجهي مي‌شد و عنصر ترك نيز به عنوان عنصر خارجي که وارد جامعه ايراني شده بود با این منظر که بيشتر قصد تخريب داشتند دیده می‌شد. اين ذهنيت به صورت پنهان در سنت دانشگاهي ما تداوم پيدا كرد و به امروز رسيد و ما مي‌بينيم كه پوياترين بحث‌ها در تحقيقات غير دانشگاهي وجود داشته و هنوز تحقيقات دانشگاهي جواب مستندي درباره تاريخ سلجوقيان نداشته است.

يوسفي‌فر در ادامه سخنانش گفت: مانع دیگر مطالعات سلجوقی، کمبود و فقر منابع تاریخی است. هنگامي كه منابع دست اول دوره سلجوقي محدود است و با كمبود در اين زمينه مواجهيم چه كسي مي‌تواند در اين حوزه كار كند؟ سلجوقيان دوره‌اي است كه با تغيير و تحول همراه بوده و تغييرات اجتماعي بسياري در آن رخ داده است.

وي افزود: این فقر و تشتت منابع به نحوی است که روايت درستی از دوره تاريخ سلجوقي به دست داده نشده است. 

صياميان سپس پرسشي را مطرح كرد و گفت: دشواري‌هاي تحقیق باعث شده كه اهميت و جايگاه سلجوقيان در تحقيقات معاصر كمرنگ شود و يا وجود رويكردهايي در میان محققان ايرانی تاریخ عامل عدم اهمیت دادن به این دوره تاریخی مهم بوده است؟
 
مرتضي خليفه محقق تاريخ سلجوقيان در پاسخ گفت: كمبود منابع امر بارزي در مطالعات سلجوقيان است و برخي از منابع با فاصله‌اي صد ساله نوشته شده است و جز كتاب «ابن حصور» كه رساله كوتاهي است متني از دوره نخست سلاجقه در اختيار نداريم و بيشتر تكرار مطالب سلجوقنامه است.

وي كه پايان‌نامه دكترايش درباره «تجارت در دوره سلجوقيان» است در ادامه سخنانش گفت: هنگامي كه موضوع پايان نامه را ارايه دادم استادان دانشگاهي موافقت نمي‌كردند و معتقد بودند كه آيا مي‌توان در زمينه اقتصاد دوره سلجوقيان بتوان 200 صفحه نوشت؟ و من توانستم استادانم را توجيه كنم كه مي‌توانم در اين زمينه تحقيق و پژوهش كنم.

خليفه اظهار كرد: يكي از دشواري‌هاي مطالعات سلجوقيان منابعي است كه به زبان‌هاي ديگر وجود دارد. همچنين بسياري از منابع معرفي نشده‌اند و در تحقيقات فارسي جايگاهي ندارند. بخش نخست منابع سرياني است كه در اين زمينه ميراث بارزي درباره تركان داريم. همچنين منابع عبري و نيز منابع بيزانسي را مي‌توانيم بيابيم كه در قلمرو سلجوقيان نوشته شده است.

وي افزود: در اين پژوهش و تحقيق اسنادي را يافتم كه معروف به «گنجزه» با خط عبري بود ولي زبان آن‌ها يا فارسي و يا عربي بود و بسياري از نويسندگان اين اسناد ايراني‌هاي مهاجري بودند كه با خانواده‌هاي ايراني ارتباط داشتند.

اين كارشناس تاريخ سلجوقي گفت: بايد يك منبع‌شناسي مفصلي در دوره سلجوقيان صورت گيرد و حتی در کشور ترکیه، با اين كه سلجوقيان ترك بودند آن‌چنان كارهاي شاخصي درباره سلجوقيان صورت نگرفته بود و اغلب تكرار منابع «عثمان توران» و «فاروق سومر» است و تاکید بیشتر هم بر سلجوقیان روم است كه گنجينه نسخه‌هاي خطي آن‌ها باقي مانده است.