به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، کتاب «تقارير نجد» در برگيرنده اطلاعات تازه و مستنداتي از آرشيو نخست وزيري جمهوري ترکيه در سال‌هاي مقارن با دعوت پيشواي وهابيان نجد، شيخ محمد بن عبدالوهاب است.

سيد علي موجاني درباره اين كتاب به خبرنگار «ايبنا» گفت: «تقارير نجد» که در سه بخش به هم پيوسته شامل پيشگفتاري مفصل با 170 صفحه، بازخواني و ترجمه دقيق متن کامل يکصد سند مهم تاريخي در فاصله سال‌هاي 1200 ـ 1237هجري قمري و نيز سال‌شماري از تحولات اين بازه زماني است.

وي افزود: وهابيت در حدود 200 سال گذشته هم توانسته ساختار سياسي درست كند و هم توانسته ساختار مذهبي گسترده‌اي را با تعاريف يك اعتقاد فراگير شاخه‌هاي مختلف اهل سنت به وجود بياورد.

موجاني اظهار كرد: بنابراين براي اين‌كه درك عميقي داشته باشيم از چگونگي تحولات اين قضيه، مطالعات تاريخي شبه جزيره عربستان در زمان دعوت عبدالوهاب مهم است؛ ولي مي‌بينيم كه در اين زمينه منابع تاريخي محدود است و به همين دليل عموما تصورات يا داستان‌ها و اطلاعات كلي بوده و تصوير ذهني ما را شكل داده است. 

وي افزود: «تقارير نجد» با هدف آغاز مطالعات جدي‌تر در زمينه تاريخ شکل‌گيري مذهب وهابيت، بي توجه به اصول فقهي و يا آراي مذهبي و کلامي آن است كه اهتمامي قابل توجه و تحسين نزد اهل تاريخ خواهد بود. 

موجاني افزود: كار پژوهشي دقيقي از اطلاعات تاريخي نياز است و تا امروز مورد توجه قرار نگرفته است. اين پژوهش كوشيده مبناي كار خود را بر روي جمع‌آوري اسنادي كه در آرشيوهاي دولتي وجود داشته و همچنين تطبيق دادن اطلاعات اين مبنا با گزارش‌هاي تاريخي از آن دوره، قرار دهد.

اين پژوهشگر اظهار كرد: پيكره اصلي اين تحقيق بر روي اسناد است و وزير دولت عثماني و گزارش‌هاي پاشايان نجد، شام، مصر، عراق و حجاز است كه از فاصله سال‌هاي 1200 تا 1237 ه.ق گردآوري شده و دوره‌اي است كه دولت آل سعود بر اساس فتواي و درك مذهب وهابيت به وجود آمده است و مي‌كوشد تصوير مسند و دقيق و زنده‌اي از تحولات تاريخي 37 ساله ارايه كند.

وي افزود: در اين دوره پديده‌هايي مانند حمله اقوام وهابي به شيعيان جنوب عراق و از بين بردن گنبد و ضريح امام حسين (ع) و قتل عام افراد در مدينه و طائف و مكه و از بين بردن بقاع اهل بيت يا تاريخ اسلام است كه مورد توجه قرار گرفته شده است. از طرفي ديگر بحثي كه مورد توجه قرار گرفته تحولات با قدرت‌هاي معاصر دنياي آن روزگار يعني فرانسه، انگلستان، عثماني و ايران بوده است. همچنين کوششي براي بيان مستند و غير احساسي موضوع بوده که مي‌تواند در مطالعات تکميلي به عنوان فرضيات نخست مورد اتکا واقع شود.

اين پژوهشگر اظهار كرد: به نظر مي‌رسد اهميت اين پژوهش بر آن استوار است که برخلاف سنت رايج تاريخ‌نگاري کنوني، کوشيده موازات بررسي خود پديده تاريخي در جغرافياي موضوع، تاثيرات محيط بين‌الملل اوايل قرن 13 هجري قمري را نيز مورد توجه قرار داده و از اين مسير منطق تحولات آن ايام و شکل‌گيري دولت نخست آل سعود را تحليل کند. 

موجاني به سند مهمي اشاره كرد و افزود: گزارش‌هاي اين كتاب مجموعه‌اي از اطلاعات نويافته تاريخي است که حوادث مهم آن سال‌ها را روشني تازه‌اي مي‌بخشد. به عنوان مثال اخبار ضربات قواي وهابيان نجد بر عتبات مقدس در عراق که موجبات نسل کشي «يوم غدير» سال 1216هجري قمري در کربلا را سبب شد. نيز اخباري از تعرضات آن‌ها در هدم بقاع متبرک اسلامي در مدينه و طائف از مقابر اهل البيت پيامبر عظيم الشان اسلام(ص)، صحابه و علما، محدثان و مفسران موجود در گورستان هزار و اندي ساله بقيع را مستند و دقيق در خود جاي داده است.

وي به مثالي ديگر نيز اشاره كرد و گفت: افزون بر اين نکته صورتجلسه محاکمه عبدالله بن سعود بن عبدالعزيز در قاهره که متضمن اطلاعات مهمي درباره تاراج مزار پيامبر عظيم الشان اسلام(ص) توسط پدرش را شامل شده، خود سند بي نظيري است که ترديدهاي عميقي را درباره نيات و باورهاي مورد ادعاي داعيان وهابي در آن سال‌ها طرح مي‌كند، چرا که براساس اعتراف نامبرده پدرش سعود بن عبدالعزيز پس از جسارت در ورود به مقبره خاتم انبياي الهي (ص) هدايا و نذورات هزار و دويست ساله آن مضجع پاک را بر خلاف سنت مالوف اسلامي خارج كرد و حتي برخلاف باورهاي وهابيان در از ميان بردن اين قبيل آثار، بخشي از آن‌ها را ميان اطرافيان خود تقسيم و بخش ديگري را نيز از طريق خانواده عطاس به اعيان هند فروخت. 

موجاني در پايان سخنانش گفت: بنابر همين سند، اين رفتار توهين‌آميز و شنيع چنان بر فرزند وي تاثير نهاده که او به مخاطبان خود يادآوري مي‌کند پس از اين جسارت‌ورزي پدرش ديگر حاضر نشده به ملاقات او برود. تحليل قابل اعتنا و توجه ديگر مندرج در اين متن به موضوع چهره‌سازي از «شيخ نجدي» در تحليل تنها رساله موجود اوصاف او به نام «لمع الشهاب في سيره محد بن عبدالوهاب» بر مي‌گردد که در جاي خود قابل توجه و تامل فراوان است. 

«تقارير نجد» حاصل کوشش مشترک سيد علي موجاني و امير عقيقي بخشايشي است که با حمايت حجه‌الاسلام و المسلمين حاج سيد جواد شهرستاني پس از دو سال و اندي پژوهش و بررسي توسط کتابخانه تخصصي تاريخ اسلام و ايران منتشر شد.