خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) شاه منصور شاه میرزا،ادب پژوه تاجیک:جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر به پیشرفت های قابل ملاحظه ای در عرصه های علمی و آموزشی دست یافته است و تاسیس رشته ها و بخش های مختلف در زمینه علوم مختلف و فنی و حرفه ای در دانشکده و دانشگاه های ایران جزئی از این فعالیت های موثر تقلی می شود. اخیرا نیز بنیاد دانشنامه نگاری ایران از پذیرش دانشجوی رشته تحصیلی دانشنامه نگاری در مقطع کارشناسی توسط این بنیاد خبر داده است.
 منوچهر اکبری، رئیس بنیاد دانشنامه نگاری ایران در یک مصاحبه با خبرگزاری های داخلی ایران گفته است: وزارت علوم،تحقیقات و فناوری ایران مجوز کلی تاسیس این رشته دانشگاهی را به ما داده است و موافقت نامه پذیرش دانشجو را با ما امضا کردند که بر اساس آن برای نخستین بار در ایران به تربیت دانشجو در حوزه دانشنامه نگاری بپردازیم._.در همین حال کارشناسان عرصه فرهنگی این اقدام مسولان بنیاد دانشنامه نگاری ایران را که با هماهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری این کشور انجام شده است گام مهم در راستای ارتقای فرهنگ دانشنامنگاری ارزیابی می کنند. از جمله دکتر "حسن انوشه"، محقق ورزیده و سرپرست "دانشنامه ادب فارسی" در گفتگو با خبرنگار ایراس گفته است::« با توجه به اینکه دانشنامه نگاری در ایران و کشور های منطقه یک رشته نوپا و جدید است تاسیس رشته مذکور در دانشگاه ها می تواند در امر تربیت و پرورش متخصصین خبره در این امر کارساز و موثر باشد. به گفته آقای انوشه سابقه دانشنامه نگاری در ایران بیش از صد سال تجاوز نمی کند ولی در حال حاضر ایران به یکی از کشور های موفق در این عرصه محسوب می شد و در گذشته و حال چندین دانشنامه بزرگ در زمینه های ادبیات، تاریخ، فقه، عرفان، ریاضی، پزشکی و فعالیت های سیاسی و اجتماعی توسط پژوهشگران و محققان ایرانی تدوین و تهیه شده است .
سرپرست "دانشنامه ادب فارسی" می افزاید: البته در کشور های منطقه این رشته از رونق ویژه ای برخوردار بوده است و چندین دانشمنامه در تاجیکستان، از جمله "دانشنامه شوروی تاجیک" در 8 جلد ، "دانشنامه ادبیات و صنعت" در 2 جلد، "دانشنامه رودکی" در 4 جلد(که تاکنون 2 جلد آن به نشر رسیده است)، "دانشنامه آریانا"(عبارت از 6 جلد در افغانستان) و در کشور های جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، قزاقستان، روسیه،قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان تدوین و تهیه شده اند که متاسفانه عاری از اشکالات نیستند ولی این اشکالات در دانشنامه نگاری ایران کمتر به نظر می رسد. به هر صورت دست آوردها و موفقیت های دانشمندان ایران در امر دانشنامنگاری قابل تمجید و تحسین است و آنها در این عرصه به مراتب موفق تر از همسایگان خود بوده اند.
به گفته اقای "انوشه" اگر در رشته مذکور دانشجویانی از کشور های فارسی زبان تاجیکستان و افغانستان و ازبکستان که فارسی زبانان زیادی در این کشور به سر می برند به تحصیل فرا گرفته شوند در امر رشد و توسعه این رشته مهم علم می تواند برای این کشورها مفید قرار گیرد.
در همین حال آقای "منوچهر اکبری"، رئیس بنیاد دانشنامه نگاری ایران گفته است آنها تصمیم دارند در سال تحصیلی آینده 5 نفر را در رشته مذکور در دانشگاه تهران به تحصیل خواهند پذیرفت. وی علت تعداد محدود دانشجویان را با مشکل کار مواجه شدن آنها عنوان کرده است . ولی کارشناسان بر آنندکه با توجه به نیاز روز افزون جوامع به تدوین و تهیه دانشنامه ها در رشته های مختلف افزایش تعداد دانشجویان را در این رشته که در حال تبدیل شدن به رشته قوی علم است یک ضرورت مهم تلقی می کنند و معتقدند دانشنانه مگاری در شرايط کنونی روند رو به رشدی را پشت سر می گذارند و موج عظیم و نیرومندی در کشور های مختلف در این عرصه در حال شکل گیری است. چنانچه در قرقیزستان اخیرا پارلمان این کشور لایحه تالیف و تدوین و چاپ "دانشنامه قرقیز ها و قرقیزستان" را در 15 مجلد به تصویب رساند که گروه بزرگی از عالمان و محققان این کشور براي انجام این کار بسیج شده اند، در قزاقستان نیز "دانشنامه ادبیات و تاریخ قزاقستان" از چند سال پیش آغاز و قرار است دانشنامه مذکور از 100 جلد تدوین و چاپ شود. اخیر نیز قل محمد، وزیر فرهنگ قزاقستان در یک میز گرد با خبرنگاران این کشور در مورد تدوین و تهیه "دانشنامه قزاق" خبر داد که این دانشنامه قرار است در 30 جلد به نشر برسد.
معلوم است که دانشنامه نگاری از رشته های دقیق علم محسوب می شود و ارائه اطلاعات و اخبار کامل،دقیق، معجز، بدون موضع گیری و دور از هر گونه احساس و تبعیض است و از مهم ترین خصایص نگارش آن دقیق و به روز بودن اخبار و اطلاعات ضمن استفاده مستند از مراجع و منابع و ماخذ و در مجموع کار دسته جمعی و تیمی و گروهی است که معمولا در تدوین چنین دانشنامه ها توسط گروه بزرگ دانندگان و متخصصان رشته های مختلف و در دراز مدت انجام می شود و تجربه دانشنامه نگاری در ایران و کشور های منطقه نشان می دهد که عجله و شتاب و موضع گیری و تحلیل های غیر حرفه ای و غیر کارشناسانه در این امر موجب کاهش ارزش کار بوده است و دست داشتن افراد نا کارآمد و غیر متخصص در این زمینه که متاسفانه در سال های اخیر با انتقاد شدید اهالی ادب و علم مواجه شده و مطالبی نیز در این مورد در مطبوعات و رسانه های کشور های منطقه منتشر شد از ضعف های موجود در این زمینه بوده است، زیرا دانشنامه ها به علت حساس و مهم بودن آنها به عنوان مرجع و منبع اصلی برای علاقمندان و دانندگان این یا آن رشته محسوب می شوند و کوچک ترین اشتباه و غلط می تواند موجب نقل و انتقال آن بر ساير منابع و کتب باشد، لذا توجه عمیق و دقیق بودن آمار و ارقام و نیز به روز بودن دلیل و برهان منابع مورد استفاده در این نوع کتاب ها عمده ترین بخش تدوین و تهیه این گونه کتاب ها محسوب می شود.
در همین حال تحلیل گران مسایل فرهنگی پیشکسوت و پیشگام بودن دانشمندان ایرانی را در عرصه دانشنامه نگاری و اثر گذاری آن بر ساير کشور ها را تاکید می کنند و بر اینند که با توجه به اینکه ایران حرف اول را در این بخش در منطقه می زند گسترش و توسعه این رشته جدید را در کشور های منطقه یک ضرورت ناگزیر می دانند و شرکت و حضور دانشمندان ایرانی را در امر تدوین دانشنامه ها در کشور های منطقه یک امر طبیعی می دانند و انتقال تجربه و دست آورد های آنها را به همتایان خود ضروری می دانند و این در حالی است که کشور های منطقه بیشتر نیازمند این امر بوده اند. در همین حال دکتر انوشه، در امر تدوین دانشنامه ادب فارسی در آسیای میانه ، قفقاز، شبه قاره، ممالک عربی و حوزه بالکان چندین جلد دانشنامه تدوین و تهیه کرده و بر این است که هنوز در این حوزه فرصت و فضای فراوان کاری وجود دارد. وی می افزاید: امسال که به مناسبت هزارمین سال پایان سرایش شاهنامه در ایران و کشور های حوزه تمدن فارسی مراسم و همایش هائی به این مناسبت قرار است برگزار شود تدوین و تالیف و چاپ "دانشنامه شاهنامه" می تواند اقدام شایسته و قابل ملاحظه در این راستا محسوب شود.
دکتر انوشه در ادامه با توجه به ضرورت های مهم در این عرصه پیشنهاد می کند دانشنامه های بزرگان و مفاخیر و مشاهیر بزرگ ادب فارسی، چون سعدی،مولانا، نظامی، حافظ، عطار،بیدل،صائب ... تهیه و تدوین شود. وی می گوید: معلوم است که این مشاهیر در سطح جهانی شناخته شده اند و به جز ترجمه آثار آنها با زبان های مختلف مردم منطقه و همچنین تحقیقات، پژوهش و نقد و بررسی های در زمینه آثار آنها از سوی منتشران معروف انجام شده که گردآوری، بررسی و معرفی و ترجمه آنها در دانشنامه های با حضور محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی امری است که به یک ضرورت عمده روزگار ما تبدیل شده است. وی می افزاید: اصلا تالیف و تدوین دانشنامه فردوسی توسط اینجانب پیشنهاد شد و دکتر توسی وند، رئیس بنیاد فردوسی شاخه توس مسئول این کار عظیم شد و تا کنون مطالبی فراهم شده است و باید این کار به طور حتم انجام بگیرد. در مورد بزرگان دیگر که ذکر برخی از آنها در فوق آمد نیز بیش از پیش به یک امر ضروری تبدیل می شود. این کار اگر امروز انجام نشود حتما فردا صورت خواهد گرفت ولی تاخیر و کوتاهی در این خصوص به نفع کار نیست، زیرا در حال حاضر بسیاری از خاور شناسان در قید حیات هستند و کار های مناسبی در مورد ادبیات ایران و فارسی انجام داده اند و بعید است در سال های آینده پژوهشگرانی در این سطح و پایه ظهور کنند. لذا با توجه به این فرصت مغتنم آنها را باید به کار تدوین و تهیه دانشنامه ها جلب كرد و آثار آنها را دست اول مورد استفاده قرار داد.
به گفته دکتر حسن انوشه، ادبیات فارسی شخصیت ها و بزرگانی را که شایسته تدوین دانشنامه در مورد آنها باشند به طور فراوان دارد و فراهم آوردن زمینه های لازم و مهم در این زمینه رسالت اصلی اهل تحقیق ایران و فارسی زبانان محسوب می شود. وی در ادامه گفت:حسن تدوین و تهیه دانشنامه این است که اطلاعات دقیق ، کامل، فراگیر و مستند در اختیار خواننده قرار می گیرد و این اطلاعات جامع از سوی اهل تحقیق به عنوان مرجع و ماخذ معتمد مورد استفاده قرار می گیرد و امروز نیز مرسوم شده که دانشنامه ها هم زمان با الواح فشرده (سی دی) در دست خواننده قرار می گیرند که کار آنها را به مراتب آسان و راحت می کند و امروز مراکز و موسسات فعال جهان توجه عمیق و بیشتری در امر تدوین و تهیه دانشنامه ها می کنند و این نشان از اهمیت و جایگاه ویژه دانشنامه هارا می دهد. لذا مسولان فرهنگی ایران باید همچنانکه در گذشته و حال توجه زیادی در این عرصه داشته اند حمایت های مالی و معنوی خود را بیشتر کنند و آن جایگاه رفیع و موقعیت ممتاز خود را در سطح جهان از دست ندهند، بلکه بیش از گذشته به این بخش تحقیق دقت نظر داشته باشند.
شاه منصور شاه میرزا،ادب پژوه تاجیک