علي درازي در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، با اشاره به اين كه اين اثر را با استفاده از اسناد آرشيوي و براي مركز اسناد و كتابخانه ملي ايران به نگارش درمي‌آورد، عنوان كرد: فرقه دموكرات با سركردگي سيدجعفر پيشه‌وري، خواسته استالين و حمايت‌هاي شوروي از سال 1324 فعاليت‌هاي رسمي خود را در ايران و مناطق شمالي و شمال غرب اين كشور آغاز كرد.

وي با اشاره به اين كه زمينه‌هاي تولد فرقه دموكرات پس از جنگ جهاني دوم و زماني كه ايران تحت سلطه و استعمار انگلستان و روسيه قرار گرفت فراهم شد، افزود:‌ در اين هنگام عده زيادي از ايرانيان فريب شعارهاي آزادي‌خواهانه رهبران اين فرقه را خوردند كه ماهيتي بر اساس منافع شوروي داشت و اين افراد اغلب ناآگاهانه جذب اين تشكيلات شدند. تنها يك سال پس از آغاز فعاليت‌هاي رسمي اين فرقه، با ترفندهاي سياسي و انديشه‌ورزي‌هاي قوام‌السلطنه و وعده‌هايي كه او به روس‌ها داد، موفق شد زمينه‌هاي فروپاشي دموكرات‌ها فراهم شد.

پژوهشگر حوزه آذربايجان ادامه داد: با فروپاشي اين فرقه، بيش از 25 هزار ايراني كه در شمار فريب‌خوردگان اين مكتب بودند و خيانت‌هاي فراواني عليه ايران انجام داده بودند، به اميد حمايت استالين و شوروي از اقداماتشان، به بخش‌‌هاي مختلف اين كشور اعم از قزاقستان، جمهوري آذربايجان و ... گريختند، غافل از آن كه اين كشور با اردوگاه‌هاي كار اجباري در مناطقي مانند سيبري و قزاقستان و زنداني كردن اين افراد، هدفي جز از بين بردن آنها نداشت.

وي از اين رخداد تاريخ سياسي ايران به مثابه «تراژدي تاريخي» ياد كرد و گفت: پس از گذشت 65 سال از اين واقعه، متاسفانه همچنان افرادي وجود دارند كه پي به حقيقت اين فرقه نبرده‌اند و تصور مي‌كنند فرقه دموكرات اهداف به‌حقي داشت! در اين پژوهش تصميم دارم از طريق گفت‌وگو با تعدادي از بازماندگان اين مهاجرت(آوارگي بزرگ)، نزديكان، همسران و فرزندان يا دستيابي به اسناد و دست‌نوشته‌هاي آنها، واقعيت تلخ فرقه دموكرات را آشكار سازم.

درازي بررسي خاطرات دوره اسارت، آموزه‌ها و شعارهاي فرقه دموكرات، خاطرات و دلايل فرار آوارگان ايراني و رخدادهايي كه پس از فرار براي آنها اتفاق افتاد را از جمله مطالب اين كتاب خواند و بيان داشت: به دليل اين كه مدت زيادي از اين واقعه مي‌گذرد، اكثر هواداران و فريب‌خوردگان اين فرقه از ميان رفته‌اند، اما بر اساس تحقيقات عده‌اي از اين افراد كه در آن زمان كم سن و سال بودند و در سنين بين 15 تا 20 سال قرار داشتند، اكنون در برخي از مناطق زندگي مي‌كنند. من هم تصميم دارم با شناخت بيشتر اين افراد و انجام مصاحبه با آنها و در مواردي با فرزندان و نزديكانشان، حقيقت اين تراژدي تاريخي را بازگو كنم.

وي با اشاره به اين كه برخي از مردم شمال و شمال غرب ايران نظير مردم آذربايجان، گيلان، آستارا و همدان، فريب سردمداران فرقه دموكرات را خوردند، اظهار داشت: همچنان افرادي وجود دارند كه تصور مي‌كنند دموكرات‌ها آزادي‌خواه بودند و از مسايل پشت پرده آنها اطلاعي ندارند. اين كتاب نيز با استفاده از اسناد آرشيوي و اسنادي از كتابخانه ملي ايران، مصايب پيروان اين فرقه و جناياتي كه آنها مرتكب شدند را بازگو مي‌كند.

پژوهشگر اسناد و تاريخ معاصر ايران با اشاره به اقداماتي كه علماي آذربايجان براي مخالفت با فعاليت‌ها و اعضاي اين فرقه داشتند، گفت: دموكرات‌ها هيچگاه در دل مردم منطقه جايي نيافتند و سرانجام با سياست‌هاي قوام السلطنه و اقدامات مردم، عمر اين فرقه دست‌نشانده پايان يافت.

نويسنده كتاب «نسل فراموش شده» يكي از نكات جالب توجه اين جريان را سرنوشت وحشتناك رهبران و سركرده‌هاي اين فرقه توصيف كرد و گفت: روس‌ها پس از اين كه مشاهده كردند اهداف رهبران اين فرقه بعد از فروپاشي آن در حال تغيير و تحول است، در تصادفي ساختگي در نزديكي باكو «سيدجعفر پيشه‌وري» رهبر اين فرقه را از ميان برداشتند، اما با اين اقدام، پرونده 25 هزار آواره ايراني كه خود و خانواده‌هايشان مشقات فراواني را متحمل شدند، هيچ‌گاه بسته نمي‌شود.

وي با اشاره به اين كه اين آوارگان برخي به تنهايي و برخي به همراه اعضاي خانواده خود ناچار به مهاجرت و فرار از اين ايران شدند، عنوان كرد: بسياري از اين افراد پس از آن كه در دام اردوگاه‌هاي كار اجباري شوروي يا زندان‌هاي اين كشور گرفتار شدند، از بين رفتند و عده‌اي نيز خانواده خود را در آن سرزمين از دست دادند و مصايب فراواني را متحمل شدند. بسياري از خانواده‌ها نيز در ايران به سوگ فرزندان خود نشستند، آوارگاني كه به سوي سرنوشت نامعلوم خود به جمهوري‌هاي گوناگون شوروي و آذربايجان گريختند.

فرقه دموکرات آذربایجان( كه به زبان ترکی "آذربایجان دموکرات فرقه‌سی" خوانده مي‌شود) نام سازمانی سیاسی است که سید جعفر پیشه‌وری سال ۱۳۲۴ در تبریز تأسیس کرد. شهریور ۱۳۲۴ فرقه دموکرات آذربایجان خواستار خودمختاری آذربایجان شد.

زماني كه جنگ جهانی دوم به پایان رسید، نیروهای نظامی شوروی همچنان در آذربایجان حضور داشتند. پیشه‌وری که به نمایندگی شهر تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب شده بود، به علت نفوذ سیاستمداران وابسته به دربار، از حق نمایندگی خود محروم شد و با وجود حمایت سیاستمداران ملی مانند محمد مصدق، موفق به دریافت اعتبارنامه نشد. این امر انگیزه تأسیس فرقه دموکرات آذربایجان و تلاش برای خودمختاری آذربایجان توسط او شد.

پس از مدتی، اين فرقه با حمایت ارتش شوروی که در آن زمان شمال ایران در اشغال‌شان بود، با انجام چند کودتا به طور تقريبي بر کل آذربایجان ایران چیره شد. مقاومت پادگان ارومیه(به فرماندهی سرهنگ زنگنه)برخلاف پادگان تبریز ـ به فرماندهی سرتیپ درخشان ـ بسیار شدید بود و در نهايت با دخالت مستقیم ارتش سرخ، پس از یک هفته، پادگان ارومیه شکست خورد.

از زمان فروپاشی اين فرقه در ایران و فرار رهبران و فعالان آن به شوروی، تاكنون فرقه دموکرات در خارج از ایران حضور سیاسی کمرنگی دارد.