به گزارش خبرگزاري کتاب ايران(ايبنا)، كتاب «مكتب در فرآيند تكامل؛ نظري بر تطور مباني فكري تشيع در سه قرن نخستين» نگاشته سيدحسين مدرسي طباطبائي، از زاويه خاصي، شكل‌گيري تشيع را بررسي كرده است. اثر او از جانب برخي متفكران، مورد نقد و بررسي قرار گرفت. اثر حاضر نيز نقد چندين نفر از متفكران اسلامي است كه در جلسه نقد «مجمع عالي حكمت اسلامي» صورت گرفته است.

تطور تاريخي مكتب‌هاي فكري بشر، نمونه‌هاي فراواني دارد؛ چنان كه مكتب‌هاي فلسفي ارسطو و افلاطون طي چند قرن، شاهد دگرگوني‌هايي بودند كه تحت تاثير استادان و مدرسان بزرگ اين مكتب‌ها رخ كردند. در سده‌هاي اخير، رويكرد تاريخي در تبيين آموزه‌ها و معارف اديان و فرق نيز رواج يافته است. پاره‌اي انديشه‌هاي شرق‌شناسان هم براساس اين رويكرد تاريخي و پديدارشناسانه، با مفروض گرفتن دگرگوني‌هاي تدريجي در مباني كلامي مذاهب اسلامي مورد استقبال و استفاده برخي از انديشمندان مسلمان واقع شده است. پس از انقلاب اسلامي ايران، تشيع ـ‌به ويژه تشيع امامي‌ـ به منزله اصلي‌ترين شاخه آن، كانون توجه شرق‌شناسان قرار گرفت و آنان با رويكرد ياد شده به تحليل تاريخي عقايد شيعه پرداختند.

نمونه روشني از اين شرق‌شناسان،‌ «هاينس‌هالم» است كه در كتاب تشيع به سير تاريخي انديشه‌هاي اعتقادي شيعه پرداخته و به گمان خود، دگرگوني‌هاي تاريخي عقايد شيعه را باز كرده است. پيروان چندي از اين شرق‌شناسان در ميان باورمندان به تشيع نيز در چند دهه اخير براساس رويكرد ياد شده مدعي تحول تاريخي تفكر شيعي حتي در اصلي‌ترين مباني اعتقادي شده‌اند. نمونه‌اي از اين نگاه، در كتاب مكتب در فرايند تكامل، نظري بر تطور مباني فكري تشيع در سه قرن نخستين، نگاشته سيدحسين مدرسي طباطبائي انعكاس يافته است. اين كتاب كه سال‌ها پيش ابتدا به زبان انگليسي در آمريكا چاپ شد و سپس ترجمه‌اي غير رسمي از آن در ايران به انتشار رسيد،سال 1386 با ترجمه‌ هاشم ايزدپناه انتشار رسمي يافت.

نويسنده با ارائه شواهد تاريخي و مستندات روايي در پي اثبات اين فرضيه است كه مباني اساسي انديشه شيعيان امامي، ‌چون صفات امامان و مساله مهدويت در كشاكش بحث‌هاي غاليان و مقصران تغييراتي يافته و آن چه امروز با عنوان كلام رسمي شيعه امامي شهرت دارد، بيشتر تحت تاثير انديشه غاليان شيعه شكل گرفته است. به گمان نويسنده، اصحاب اوليه امامان شيعه، آنان را در حد علماي ابرار مي‌شمرده‌اند و صفاتي چون عصمت و علم فوق‌العاده براي آنان قائل نبوده‌اند. از آن جا كه فرضيات نويسنده با شواهد تاريخي و روايي تعارض مي‌يابد، ضرورت داشت كتاب هم از منظر روش‌شناسي و هم از منظر محتوايي نقد شود. به همت مجمع عالي حكمت اسلامي، در نشستي با حضور انديشه‌وراني ارجمند، فرضيه‌هاي اصلي كتاب بررسي و نقد شد. افرون بر نقد روش‌شناختي و بيان ضعف‌هاي كتاب از اين منظر، ناقدان بر آن بودند كه مباني اصلي اعتقادي شيعه، از جمله اعتقاد به نصب الهي و صفات ويژه امامان، از نخستين روزهاي شكل‌گيري تشيع وجود داشته و دست‌خوش دگرگوني نشده‌اند. تفصيل بحث‌ها در كتاب حاضر انعكاس يافته است. 

مباحثي كه دراين اثر مورد مطالعه و نقد و بررسي قرار گرفته شامل اين عناوين اند: تبيين موضوع ميزگرد، بررسي مباني روش‌شناسي كلامي كتاب «مكتب در فرايند تكامل»، بررسي مباني روش‌شناسي تاريخي كتاب «مكتب در فرايند تكامل»، طرح بحث‌هاي كلامي در كتاب، احاديث اثني‌عشر، تبديل امامت سياسي به امامت علمي و معنوي، و بررسي بخش دوم كتاب «مكتب در فرايند تكامل». 

اطلاعاتي درباره كتاب و نويسنده آن
اين كتاب، ظرف چند ماه، سه بار به چاپ رسيد و بازتاب دامن گستري يافت. ديري از انتشار آن نگذشته بود كه مجادلات فراواني را در رسانه‌ها و محافل و مجامع دانشگاهي و حوزوي برانگيخت. واكنش‌ها متفاوت بود؛ از تقبيح و تندي‌ها گرفته تا تحسين و آفرين‌ها؛ از برخوردهاي سطحي گرفته تا نقدهاي جدي و عالمانه؛ از دفاع‌ها گرفته تا حملات همه جانبه.

در اين ميان، پاره‌اي مطبوعات و نيز برخي از نشريات پژوهشي نقدها و ملاحظاتي را منتشر كردند. نشست‌ها و حلقه‌هاي نقد، خاصه در قم و تهران حول اين كتاب برگزار شد. بازتاب اين كتاب فضاهاي خارج از ايران و نيز فضاي مجازي را زير تاثير خود گرفت.

نويسنده كتاب، حسين مدرسي طباطبايي، دانش آموخته حوزه علميه قم است. وي كه داراي اجازه اجتهاد است، پيش از انقلاب يكي از شاگردان استاد مرتضي مطهري بود و به توصيه او راهي آكسفورد شد و در زمينه فقه اسلامي با رساله «خراج در فقه اسلامي» (نشر يافته در 1983 در لندن) دكترا گرفت. وي با نوشتن كتاب‌هايي چون درآمدي بر فقه شيعي(1984، لندن)، بحران و تثبيت در دوره تكويني اسلام شيعي(1993، پرينستون) و نيز سنت و بقا؛ بررسي كتاب‌شناختي ادبيات شيعه اوليه به يكي از برجسته‌ترين پژوهشگران سنت شيعي در جهان بدل شد. وي كه پيشتر در دانشگاه هاروارد استاد ميهمان بوده است، پژوهشگر ارشد مدرسه امور روابط عمومي و بين‌الملل و نيز استاد مطالعات خاور نزديك دانشگاه پرينستون در آمريكاست. در زبان فارسي نيز از حسين مدرسي كتابي با عنوان «زمين در فقه اسلامي» در سال 1362 نشر يافته است.

در انتهاي اين اثر، نمايه از آيات، روايات و اعلام نيز درج شده است.

چاپ نخست کتاب «نقد و بررسي تطور تاريخي تشيع» در شمارگان 1500 نسخه، 112 صفحه و بهاي 16000 ريال راهي بازار نشر شد.