به خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري»، مجموعه گفت‌وگوها و مقاله‌هاي تخصصي حوزه تاريخ است كه در فاصله شماره‌هاي 104 تا 153 «كتاب ماه تاريخ و جغرافيا» (از بهمن 1385 تا اسفندماه 1389) و اكنون در قالب كتاب منتشر شده است.
نخستين مجلد از مجموعه «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري»، مباحث مرتبط با تاريخ اسلام، هويت فرهنگي ايران، ايران و اسلام در تاريخ‌نگاري غربي، عوامل توسعه نايافتگي ايران، تاريخ‌نگاري در شرق و غرب و ايران امروز از مسايلي مرتبط با فلسفه نظري تاريخ و فلسفه علم تاريخ، را شامل مي‌شود.
گردآورندگان كتاب، انتشار اين مجموعه را «گامي كوچك به سمت بومي‌سازي مفاهيم جديد و همچنين غناي دانش تاريخ‌نگاري در ايران» دانسته‌اند. در آغاز كتاب نيز يادداشتي از علي شجاعي‌صائين، مدير عامل خانه كتاب، آمده است. او ضمن معرفي برنامه‌ها و اهداف «كتاب ماه تاريخ و جغرافيا»، يادآور شده است كه «دست اندر‌كاران كتاب ماه، راه‌هاي ناپيموده و تجربه آزمايي در افق‌هاي نو معرفت تاريخي را به ترتيبي كه اكنون در اغلب نقاط عالم رايج است، برگزيده‌اند.» شجاعي انتشار مجموعه «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري» را در راستاي همين كوشش و تلاش گسترده دانسته است.
وي مي‌افزايد: گردآورندگان كتاب سعي كردند در هر شماره، يكي از مباحث بنيادي يا كاربردي مرتبط با دانش تخصصي تاريخي را از طريق گفت‌وگو با استادان و صاحب‌نظران، تأليف يا ترجمه مقالات تخصصي و همچنين معرفي و نقد كتاب‌هاي مرتبط با موضوع مورد نظر، به نشريه انسجام بخشند و هر شماره از كتاب ماه را به راهنماي آن موضوع تبديل كنند.
كتاب «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري» شامل چهار فصل است و هر فصل از بخش‌هاي گوناگوني شكل مي‌گيرد. در فصل نخست كه «ريشه‌ها» نام دارد، چنين عناويني ديده مي‌شود: تاريخ اسلام، شاخصه‌هاي هويتي فرهنگ و تمدن ايراني، ايران و اسلام در تاريخ‌نگاري غربي. در اين فصل رسول جعفريان در نوشته‌اي با عنوان «نگاهي به ادوار تمدن اسلامي»، بر جدايي ميان ادوار اسلامي با دوره‌هاي تاريخ غرب تاكيد مي‌كند و مي‌نويسد الگوي غربي را نبايد بر تاريخ اسلامي كه شرايط ويژه تاريخي خود را دارد، تحميل كرد.
جعفريان در مقاله‌اش بر الگوي صفوي تاكيدي خاص دارد.
در ادامه، گفت‌وگويي با رسول جعفريان صورت گرفته است. اين گفت‌وگو به بحث «پژوهش‌هاي تاريخ تشيع » اختصاص دارد. دو نوشته نيز درباره دولت آل بويه ديده مي‌شود: «باز هم آل بويه» از دكتر حسين مفتخري. او مسايل روزگار آل بويه را هنوز هم در خور اعتنا مي‌داند و آن را بخشي از هويت تاريخي و كيستي امروز ما مي‌شناساند. علي يحيايي نيز به «كتابشناسي منابع و پژوهش‌هاي آل بويه» پرداخته و در آغاز اشاره كرده است كه آل بويه فراتر از يك دولت محلي است. از اين رو نياز به توجه پژوهشي ويژه‌اي دارد.
در بخشي ديگر از اين فصل متن گفت‌وگويي با دكتر راشد محصل و دكتر حميد احمدي آمده است. عنوان گفت‌وگو «مولفه‌هاي هويت ايراني» است. آنها از تحول معنايي هويت سخن گفته‌اند و بر ضرورت شناخت دقيق آن تاكيد ورزيده‌اند. گفت‌وگوي ديگر با حضور دكتر حميد احمدي و كاوه بيات صورت گرفته است و «هويت ملي و تاريخ‌نگاري» نام دارد.
در اين گفت‌وگو از شاخصه‌هاي هويت و عناصر سازنده آن بحث شده است. مقاله حبيب‌الله اسماعيلي نيز با عنوان «رنگين كمان هويت ايراني» پيرامون وحدت مفهومي و تاريخي هويت ايراني است. بحث «هويت و تاريخ» را نيز از نگاه دكتر اسماعيل حسن‌زاده مي‌توان در فصل آغازين كتاب ديد. حسن‌زاده مولفه‌هاي شناخت هويت را برمي‌شمارد و عناصر هويت ايراني را چنين برمي‌شمارد: دين، زبان فارسي، هنر، اسطوره، رسوم ملي، مرزهاي جغرافيايي و غيره.
دكتر حكمت‌الله ملاصالحي نيز مقاله‌اي به نام «منش ايراني بودن و هويت ايراني» ارايه كرده است. او بر پيچيدگي مفهوم ايران از ديد تاريخي، فرهنگي، مدني و معنوي اشاره دارد. دكتر محمدسرور مولايي، حسن انوشه و جواد منصوري نيز در ميزگردي با عنوان «ايران فرهنگي يا جهان ايراني» شركت كرده‌اند. آنها بر تقويت عناصر همگرا و رفع موانع با تكيه بر منطق و استدلال تاكيد مي‌ورزند.
بحث‌هايي همانند «تاثير فرهنگ ايران در شرق» از دكتر علي غفراني، «ايران و ايراني در تاريخ‌نگاري مدرن غربي» از دكتر ذكرالله محمدي، «ايران باستان در تاريخ‌نگاري انديشمندان غربي» از دكتر محمدتقي ايمان‌پور در ادامه آمده است.
فصل دوم «اجتماع در افق تاريخ» نام دارد و شامل مباحث زير است، عوامل توسعه نيافتگي ايران؛ مناسبات حقوقي و اجتماعي در تاريخ ميانه ايران؛ تاريخ ايلات و عشاير. بحث «تاريخ، توسعه و نسبت ميان آن دو» نيز با دكتر غلامحسين زرگري‌نژاد در ميان گذاشته شده است. او تاريخ را به معناي معرفت بر اخبار و حوادث گذشته مي‌داند و آن را با مفهوم توسعه سازگار مي‌بيند.
ارتباط «تاريخ و توسعه» نيز عنوان مقاله‌اي از حسين مفتخري است. او در جستار خود از پيشينه تاريخي بحث و موانع توسعه ياد مي‌كند. دكتر ابوالفضل دلاوري نيز «موانع تاريخي توسعه در ايران» را شايسته بحث دانسته است. نويسنده تاكيد مي‌كند كه پيش شرط فهم نسبت‌هاي معرفتي ميان تاريخ و توسعه، شناخت مفهوم توسعه است.
دكتر مرتضي دهقان‌نژاد نيز «ريشه‌هاي عقب ماندگي اقتصادي ايران» را در خور بررسي دانسته است. دهقان پرسش از ريشه‌هاي عقب ماندگي ايران و بازماندن ايرانيان از روند تحولات و دگرگوني‌هاي عديده‌اي را كه در مغرب زمين اتفاق افتاد، از جمله مهمترين پرسش‌هاي آسيب‌شناسانه برمي‌شمارد.
عنوان گفت‌وگو با دكتر شهرام يوسفي‌فر و دكتر اسماعيل حسن‌زاده، گوياي درونمايه آن است: «جامعه روستايي ايران با تكيه بر تاريخ ميانه». آنها بحث تاريخ روستا را موضوعي فراموش شده دانسته‌اند و اشاره كرده‌اند كه اين بحث از مضامين اصلي و محوري مباحث محققان ايراني نبوده است. در حالي كه سياحان و مستشاران اروپايي، همواره جامعه روستايي ما را به ديده كنجكاوي و شناخت نگريسته‌اند.
«تاملاتي در زندگي شهري و روستايي سده‌هاي ميانه ايران» نوشته دكتر شهرام يوسفي‌فر، مطلب ديگر اين بخش است. در بحث بعدي كه «ديروز و امروز تاريخ‌نگاري ايلات و عشاير» عنوان دارد، دكتر ناصر تكميل‌همايون و دكتر علي بلوكباشي از ايلات و سير تاريخي آنها ياد كرده‌اند و سازمان و ساختار تاريخي و سنتي آنها را برشمرده‌اند. دكتر ابوالفضل حسن‌آبادي نيز بررسي «تاريخ‌نگاري جوامع گمشده» را پيش كشيده است.
او مي‌نويسد كه بررسي تاريخ ايران نشان مي‌دهد كه ايلات و عشاير نقش عمده‌اي در حوادث و وقايع داشته‌اند. آنگاه ويژگي‌هاي تحقيقات تاريخي درباره ايلات و عشاير را بازگو كرده است. دكتر نفيسه واعظ نيز عنوان «واگويه‌هاي روزگار سكون» را براي مقاله خود برگزيده است.
نويسنده، جامعه ايران در آستانه سلطنت پهلوي اول را متشكل از سه نوع جامعه روستايي، شهري و عشايري مي‌داند و آنگاه ايلات و عشاير ايران را بر مبناي قومي به دسته‌هاي گوناگون تقسيم‌بندي مي‌كند.
مجلد دوم اين كتاب با فصل سوم اين مجموعه آغاز مي‌شود، در فصل سوم و چهارم كه با عناوين «مورخان و تاريخ» و «افق‌هاي نو» تنظيم شده مباحثي در زمينه داد و ستد تاريخ و ديگر علوم انساني، تاريخ‌نگاري فرهنگي، تاريخ‌نگاري اجتماعي، تاريخ‌نگاري اقتصادي، تاريخ‌نگاري نظامي، تاريخ علم، تاريخ‌نگاري زنان، تاريخ‌نگاري ديني، تاريخ و روايت، تاريخ و باستان‌شناسي، تاريخ و رسانه، تاريخ شفاهي، تاريخ‌نگاري و مجلس و قانون‌گذاري و تاريخ اداري ايران گرد آمده است كه در بخش دوم اين تحليل در «ايبنا» منتشر خواهد شد.
«جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري» مجموعه مقالات و گفت‌وگوهاي كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، در دو جلد و به كوشش حبيب‌الله اسماعيلي و زنده‌ياد منير قادري، توسط موسسه خانه كتاب در اسفندماه 1389 با شمارگان هزار نسخه و با بهاي 28 هزار تومان چاپ و پخش شده و در دسترس علاقه‌مندان تاريخ قرار گرفته است.
چهارشنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۴:۳۷
نظر شما