مخاطب در تقویت جریان نقد موثر است/ متن تاثیرگذار مشتری ندارد

دکتر سمسار‌ها در گفت‌و‌‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت نقد کتاب‌‌های علمی اظهار کرد: متاسفانه منابع دانشگاهی و علمی ما اعم از ترجمه و تالیف، فاقد نوآوری و خلاقیت است؛ به‌عبارت دیگر، نقاط مثبت یک اثر نظر منتقد را جلب می‌کند و در نتیجه نقاط منفی نیز شناخته می‌شود. 

آثار تالیفی، واقعا تالیف نیستند
وی با اشاره به شیوه رایج تالیف کتاب علمی در کشور افزود: عمده آثاری که در بازار نشر به نام اثر تالیفی عرضه می‌شوند، به هیچ وجه تالیفی نیستند. در حوزه ترجمه نیز وضعیت مشابهی وجود دارد.  برخی ترجمه‌ها به قلم افراد غیرمتخصص به فارسی برگردانده شده، در نتیجه شاهد تولید یک اثر غیرتخصصی هستیم. هدف عمده در تولید چنین آثاری، اهداف غیرعلمی مانند ارتقاء درجه دانشگاهی است.

سمسار‌ها تصریح کرد: با وجود چنین شرایطی در حوزه نشر علمی، اثری که قابلیت نقد را داشته باشد نیز تولید نمی‌شود. نقد با هدف شناسایی و بررسی نقاط قوت و ضعف یک اثر انجام می‌شود، این در حالی است که در حوزه نشر دانشگاهی، کتابی به معنای واقعی تولید نمی‌شود که بتوان نقدش کرد. 

نخستین نقد، به فرآیند تولید و ترجمه آثار علمی وارد است
مولف کتاب «زيست‌شناسی نوين» در ادامه گفت: نخستین نقدی که به یک کتاب‌ علمی وارد است با این پرسش مطرح می‌شود که آیا این اثر که نام تالیف به خود دارد، به‌طور واقع براساس تجربیات و پژوهش‌های مولف تولید شده است؟ در حوزه ترجمه نیز شاهدیم که بسیاری از کتاب‌ها به قلم دانشجویان و زیرنظر یک مدرس دانشگاهی به فارسی برگردانده می‌شوند. بررسی چنین فرآیند تولیدی، به‌عنوان نخستین انتقاد باید مورد توجه قرار گیرد. 

متخصصان دست به قلم نداریم
عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی، با تاکید بر وجود فرآیند ضعیف تالیف کتاب در حوزه علوم کاربردی ادامه داد:‌ متاسفانه متخصصان دانشگاهی ما چندان دست به قلم نیستند، این در حالی است که صاحبنظران در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا، همزمان با کسب تجربیات علمی و آزمایشگاهی، به دنبال افزیش مهارت‌های قلم‌فرسایی هستند؛ مهارت‌هایی که با آموزش در حوزه‌های مختلف مانند به‌کارگیری استعاره‌های ادبی، شیوه نگارش و ایجاد تعامل اجتماعی ایجاد می‌شود، اما برخی آثار ترجمه‌ای به دلیل ناتوانی مترجم نیازمند ترجمه مجدد است. 

مولف کتاب «بيوفيزيک برای زندگی» اظهار کرد: در روند جریان تفکر علمی، کتاب از جایگاه قابل توجهی برخوردار نیست تا بر این اساس فضایی برای آموزش تالیف و ترجمه کتاب ایجاد شود. بنابراین کتاب‌هایی که به قلم متخصصان و صاحبنظران صاحب قلم یعنی افرادی که بعد از سال‌ها پژوهش و کسب تجربه، به تولید کتاب دست زدند، انگشت‌شمار است، اما این آثار نیز نقد نشده‌اند. 

شمارگان پایین آمار فاخر علمی
سمسار‌ها درباره دلایل بی‌توجهی به نقد کتاب‌های باکیفیت ایرانی حوزه علوم کاربردی گفت: این آثار در اقلیت‌اند. علاوه براین، در شرایط فعلی بازار کتاب علمی که فقط منابع آموزشی برای اخذ نمره قبولی خریداری می‌شوند، آثار فاخر اعم از تولیدی و ترجمه‌ای، با شمارگان 500 یا در نهایت یک‌هزار نسخه‌ای منتشر می‌شوند.

مولف کتاب «ماهی درون شما» با اشاره به نقش مخاطب در تقویت جریان نقد کتاب‌‌های علمی ادامه داد:‌ بسیاری از مولفان فقط با هدف رفع نیاز بازار دست به تولید کتاب می‌زنند، در حالی‌که توجه چندانی به مباحث محتوایی و ویرایشی ندارند، چراکه توقع مخاطب بیش از این نیست. به‌عبارتی دیگر، عمده مخاطبان آثار علمی به دنبال اثر متفاوتی نیستند، زیرا ذهن این مخاطب پیگیر یک متن تاثیرگذار نیست. 

لزوم ارتقاء سطح سلیقه مخاطب
وی تصریح کرد: اگر سطح سلائق مخاطبان ارتقاء پیدا کند، آن زمان است که هر کتابی راضی‌اش نخواهد کرد. یعنی مخاطب، صاحب معیار می‌شود و برای انتخابش استاندارد‌هایی را تعریف می‌کند.

پژوهشگر برگزيده جوان انجمن بيوشيمی فيزيک در سال 85، در ادامه درباره تاثیر داوری‌های علمی به‌عنوان نخستین مرحله نقد آثار علمی گفت: داوری علمی برای بررسی آثار تولیدی دانشگاهیان صورت نمی‌گیرد. به‌عنوان مثال ترجمه آثار به‌طور عمده از سوی یک گروه دانشجویی، با کمترین تخصص انجام می‌شود و فقط به دلیل درج نام یک مدرس مشهور، از سوی ناشر صاحب نامی مانند انتشارات دانشگاه تهران منتشر می‌شود. 

افزایش کیفیت، فدای اندیشه بازاری
مولف کتاب «رزونانس شكلی» عنوان کرد: قوانین حاکم در حوزه صنعت نشر ما، موضوع افزایش کیفیت محتوایی را فدای اندیشه بازاری می‌کند. توجه به ارزیابی‌های آماری نیز در ایجاد چنین فضایی موثر است. بسیاری از مولفان ما با سابقه‌ای 10 ساله، صاحب بیش از 15 اثر تالیفی و هشت ترجمه‌اند، این در حالی است که پژوهشگرانی که در عرصه جهانی علم صاحب نام و شهرتی هستند، فقط یک یا دو عنوان کتاب در طول چهار دهه تلاش علمی خود تالیف کرده‌اند. 

مروری بر پرونده
مدیر پژوهشکده پوشش‌های سطح و فناوری‌‌های نوین، با اشاره به اهمیت ایجاد جریان نقد علمی در کتاب‌های تخصصی گفت: جامعه دانشگاهی برای نقد منابع دانشگاهی انگیزه ندارد. متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر زهرا رنجبر را اینجـــــــــا بخوانید.

سردبیر فصلنامه نقد علوم محض و کاربردی معتقد است که برای تاثیرگذاری جریان نقد، وجدان بیدار جامعه و مجازات‌های قانونی باید به‌عنوان اهرم‌های بازدارنده عمل کنند. متن کامل گفت‌و‌‌گوی خبرنگار (ایبنا) با یونس کرامتی را اینجــــــــــــا بخوانید.

مدیر خانه نقد کتاب ایران معتقد است که نقد بیشتر درباره یک اندیشه یا تحلیل یک اندیشه ارائه می‌شود که متاسفانه در حوزه علوم و فنون ما تولیدکننده اندیشه نیستیم و بیشتر داشته‌های ما اکتسابی است. متن کامل گفت‌وگوی خبرنگار (ایبنا) با جمشید کیا‌نفر را اینجــــــــا بخوانید. 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به لزوم تغییر ساختار نظام آموزش عالی گفت:‌ منتقد کتاب‌های علمی، باید از مشوق‌های معنوی بهره‌مند شود. متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر میترا ذوالفقاری را اینجـــــــــا بخوانید. 

استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است که نقد کتاب‌ جزو وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست و این وزارتخانه فقط می‌تواند نقش حامی را در جریان نقد کتاب‌های علمی بازی کند. متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با رضا منصوری را اینجــــــــــا بخوانید.

عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان با انتقاد از وضعیت نقد کتاب‌های علمی گفت: شکل فعلی نقد در کشور ما، دانش یا اطلاعاتی را به مخاطب ارائه نمی‌کند درحالی‌که نقد باید مخاطب را به مطالعه متن اصلی مشتاق کند. متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با عبدالحسین بصیره را اینجـــــــــــا بخوانید.

محمدحسین صبور، مدرس دانشگاه تهران، با اشاره به تمایل جامعه دانشگاهی به انتشار مقاله به جای تالیف کتاب گفت: منتقد صاحب‌نظر کتاب‌های علمی به دلیل بی‌توجهی به مقوله تولید کتاب بسیار اندک است؛ به طوری‌که برای پیدا کردنش نیازمند ذره‌بین هستیم. متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار اینبا با دکتر محمدحسین صبور را اینجــــــــــا بخوانید.