تاجیکستان میهمان ویژه سیوچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود، بررسی آثار منتشر شده در بازار نشر ایران درباره تاجیکستان، ما را به شناخت گذرایی از پیشینه و وضعیت کنونی تاجیکستان و مردمان آن رهنمون خواهد شد.
شناخت گذرایی از پیشینه و وضعیت کنونی تاجیکستان و مردمان آن؛
کتاب‌هایی در شناخت پیوندهای تاریخی و فرهنگی ایران و تاجیکستان در بازار نشر ایران
زبان مشترک یکی از اساسی‌ترین اشتراکات فرهنگی دو کشور است. از این‌رو با آنکه تحولات سیاسی میان این دو سرزمین جدایی انداخت اما ریشه‌های فرهنگی در آن پاره جدامانده، همچنان پایدار ماند. عشق به ادبیات فارسی و دلبستگی مردم تاجیک به شعرای فارسی‌زبان به ویژه فردوسی و شاهنامه‌اش بر عمق این پیوند ناگسستنی افزوده است. جشن نوروز را هم می‌توان از مهمترین نمادهای پیوند فرهنگی ایران و تاجیکستان برشمرد. این جشن هزاران ساله که در بسیاری از کشورهای آسیایی به‌ویژه حوزه ایران فرهنگی همچنان پابرجا مانده، در کشور تاجیکستان با شکوه تمام برگزار می‌شود که نشان از تعلق مردم این کشور به آیین‌های نیاکانی خود دارد.
خوشبختانه با استقلال جمهوری تاجیکستان (آغاز 1990 میلادی) پیوندهای میان دو کشور ایران و تاجیکستان افزایش چشمگیر یافت و به مبادلات فرهنگی بسیاری انجامید. در این میان شمارگان کتاب‌هایی که در ایران درباره‌ی تاجیکستان منتشر می‌شود (در زمینه‌های فرهنگی، تاریخی، هنری، باستان‌شناسی، آداب‌ورسوم و موارد بسیار دیگر) دلیل بر پیوندهای جدایی‌ناپذیر دو کشور و علائق مشترک است.
تاجیکستان مهمان ویژه سیوچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران (1402) بود. بررسی کوتاهی از آثار منتشر شده در بازار نشر ایران درباره تاجیکستان، ما را به شناخت گذرایی از پیشینه و وضعیت کنونی تاجیکستان و مردمان آن رهنمون خواهد شد.
کتاب‌هایی در شناخت تاجیکستان
برای شناخت کشور تاجیکستان، مرزهای سیاسی، وضعیت جغرافیایی، نظام حکومتی، مردم و فرهنگ تاجیکی‌ها و موضوعاتی از این‌دست، چند کتاب درخور یادآوری است. مانند: «تاجیکستان»، نوشته رویا منتظمی (ناشر: اداره نشر وزارت امور خارجه- 1375). در این کتاب که از «مجموعه سبز» ناشر است، به جغرافیا، تمدن، فرهنگ، اوضاع اقتصادی و آموزشی، رسانه‌های گروهی، روابط خارجی، سیاست و حکومت کشور تاجیکستان پرداخته شده است. کتاب «تاجیکستان»، نوشته محمود برآبادی (نشر: شرکت کتاب‌های جیبی سهامی خاص- 1387- در 140 صفحه) به رسوم و آداب و موقعیت جغرافیایی و مذهب و سیاست در تاجیکستان می‌پردازد. کتاب «جمهوری تاجیکستان»، نوشته احمد علامه‌فلسفی (نشر فراروان‌شناسی؛ 1389- در 76 صفحه) عنوان دیگر است. «جمهوری تاجیکستان پاره‌ی تن ایران»، نوشته بهرام امیراحمدیان و مهدی ناصری (نشر شیرازه، 1396) نیز نوشته‌ای در این باره است. این کتاب در سه‌بخش آماده شده است. در بخش نخست به شناخت آسیای مرکزی پرداخته شده؛ در بخش دوم شناخت جغرافیا و سرزمین جمهوری تاجیکستان مد نظر بوده است و بخش سوم به فرهنگ تاجیکستان اختصاص یافته است.
درباره جغرافیای تاجیکستان کتاب «جغرافیای تاریخی تاجیکستان؛ پژوهش در تاریخ، جغرافیا، آثار باستانی، بزرگان، ویژگی‌های اجتماعی و جمعیتی، فرهنگ مردم و اقتصاد تاجیکستان»، نوشته ایرج افشار سیستانی (نشر بین‌المللی الهدی، 1384- در 273 صفحه) عنوانی است که منتشر شده است. این کتاب در یازده فصل است. کتاب «جغرافیای کشورهای جهان: تاجیکستان»، نوشته حمید بحیرایی (ناشر: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛ 1389- در 174 صفحه) عنوان درخور ذکر دیگر است. در این کتاب از ویژگی‌های انسانی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قابلیت‌ها و استعدادهای بالقوه و بالفعل کشور تاجیکستان سخن به میان آمده است.
روابط دیپلماتیک ایران و تاجیکستان
درباره مناسبات سیاسی ایران و تاجیکستان چند عنوان کتاب، نمونه‌وار، باید یاد شود. مانند: «روابط ایران و تاجیکستان؛ با تأکید بر دیپلماسی فرهنگی»، نوشته بهروز رئیسی (نشر موجک- 1397- 124 صفحه). در این کتاب به بررسی عوامل مادی و غیر مادی دخیل در مناسبات دو کشور پرداخته شده است. «دیپلماسی فرهنگی؛ مطالعه موردی کشورهای افغانستان و تاجیکستان»، نوشته خدیجه حاجیان (نشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات؛ 1395). در این کتاب به بررسی ظرفیت‌های زبان فارسی به منظور مرور ارزش‌های انقلاب اسلامی در مناسبات با کشور تاجیکستان پرداخته شده است. «مناسبات ایران‌وتاجیکستان از 1991 تا 2011 میلادی؛ بررسی مولفه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی»، نوشته‌ی منوچهر ارباب (نشر بوتیا، کرمان 1398- 168 صفحه) و نیز کتاب «ایران و ثبات سیاسی در تاجیکستان (پس از فروپاشی شوروی)»، نوشته محمدرضا رفیعی دولت‌آبادی و علی‌رضا زرگر / نشر پرتوک 1400)، دو عنوان دیگر است. در زمینه تجارت و بازرگانی دو کشور ایران و تاجیکستان این عنوان یاد کردنی است: «بایدها و نبایدهای تجارت با تاجیکستان»، نوشته رضا آقازیارتی (نشر مهدیه، 1395).
اسلام و نهضت اسلامی در تاجیکستان
درباره اسلام در تاجیکستان و نهضت اسلامی این عناوین یادکردنی است: «آشنایی با ترجمه‌های فارسی قرآن کریم ایران و تاجیکستان»، نوشته عبدالمنان نصرالدین خجندی (نشر میترا، 1385). نویسنده در این اثر، علاوه بر بازنگری منتقدانه برترین ترجمه‌های قدیمی فارسی قرآن کریم، از دوره ساسانیان به بعد، سی ترجمه‌ی فارسی قرآن از معاصران ایرانی را معرفی کرده و علاوه بر آن، به ترجمه‌های مربوط به برخی تفاسیر کهن، اشاره نموده، هم‌چنین ترجمه‌های قرآن درتاجیکستان را معرفی و نقد کرده است. این ترجمه‌ها عمدتا به پنج دسته تقسیم می‌شوند: ترجمه‌های تحت اللفظی، ترجمه‌هایی با اضافات تفسیری، ترجمه‌هایی که در آن بیشتر بر معنی و مفاهیم قرآنی توجه شده است، ترجمه‌هایی که آمیزه‌ای از سه روش یاد شده است و ترجمه‌های منظوم.
دو عنوان دیگر چنین است: «اسلام و نهضت اسلامی در تاجیکستان معاصر»، نوشته شمس‌الحق نور (ناشر سوره‌ی مهر، 1374- 140 صفحه) و نیز «اسماعیلیه بدخشان»، نوشته مریم معزی (نشر پژوهشکده تاریخ اسلام، 1395- 280 صفحه). بدخشان در پاکوه‌های هندوکش و پامير، بر بام دنيا، جای دارد. سرزمينی دشوارگذر و دشوارزيست است. در این پژوهش به حضور اسماعيليه در بدخشان پرداخته شده است.
زبان فارسی در تاجیکستان
زبان فارسی پیوندگاه ایران و تاجیکستان است. از این‌رو همواره مورد توجه نویسندگان دو کشور بوده است. چند عنوان که باید یاد کرد چنین اند: «فارسی ایران و تاجیکستان» (ناشر اداره نشر وزارت امور خارجه- 1374- 420 صفحه). «جُستارها درباره زبان، ادب و فرهنگ تاجیکستان»، نوشته محمدجان شکوروف، به‌اهتمام مسعود میرشاهی (نشر اساطیر، 1384- دو جلد). محمدجان شکوروف از استادان زبان و فرهنگ تاجیکستان است. برخی از جستارها چنین عنوان گرفته‌اند: نگاه عمومی به ادبیات تاجیکی سده بیستم؛ سرنوشت زبان فارسی تاجیکی ماوراءالنهر در سده بیستم؛ از معارف‌پروری تا چنگیزپرستی؛ صدرالدین عینی روشنگر بزرگ تاجیک.
«شادی همدرسان (به‌شادی پنجاهمین سال بنیاد دانشگاه دولتی- ملی تاجیکستان)»، نوشته رحیم مسلمانیان قبادیانی (نشر هفت‌آسمان، 1379) عنوان دیگر در این زمینه است. کتاب حاضر به مناسبت پنجاهمین سال تاسیس دانشگاه دولتی تاجیکستان و برگزاری جشن‌های ۱۱۰۰ساله دولت سامانیان و گسترش زبان فارسی در کشور تاجیکستان به چاپ رسیده است. این کتاب مشتمل بر خاطرات رحیم مسلمانیان قبادیانی، از اعضای هیات علمی دانشگاه است که طی آن وی دانشگاه، استادان و همدرسان خویش را معرفی می‌کند.
نسخه‌های خطی فارسی موجود در دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های تاجیکستان از اهمیت بسزایی برخوردارند. چند عنوان که به فهرست آن آثار پرداخته‌اند، چنین عنوان گرفته‌اند: «فهرست نسخه‌های خطی انیستیتو شرق‌شناسی و آثار خطی تاجیکستان»، به‌اهتمام حسین مطیعی‌امین و امیریزدان علی‌مردان و مهدی کریمی (ناشر اداره نشر وزارت امور خارجه، 1383). «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ملی تاجیکستان (ابوالقاسم فردوسی)»، نوشته علی بهرامیان و زیر نظر عبدالله یونس‌اف (ناشر کتابخانه عمومی آیه‌الله مرعشی نجفی- قم، 1389). مولف در این کتاب گزارشی اجمالی از آثار و نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه ملی تاجیکستان به خوانندگان ارائه می‌کند. ابعاد، اوراق، اندازه، صفحات و موضوعات کتابشناختی هر نسخه را می‌آورد. «فهرست نسخه‌های خطی موجود در ولایت بدخشان تاجیکستان»، نوشته قدرت‌بیگ ایلچی‌بیگ و انورشاه خماروف (ناشر: کتابخانه عمومی آیه‌الله مرعشی نجفی- قم، 1376).
شاهنامه فردوسی میراث مشترک همه فارسی‌زبانان است. دانشمندان تاجیکستان نیز به این کتاب ارجمند توجه ویژه دارند. یک عنوان در این زمینه «نامه و نامه‌نگاری در شاهنامه»، نوشته‌ی جوره‌بیگ نذری و علی محمدی خراسانی، از اعضاء آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان است که در ایران به‌دستیاری نشر آرون (با همکاری موسسه فرهنگی اکو) در سال 1399 و به‌اهتمام حسن قریبی انتشار یافته است.
شعر کنونی تاجیکستان
شعر کنونی تاجیکستان هیچ‌گاه از نگاه پژوهندگان شعر فارسی در ایران پنهان نمانده است. چند عنوان مهم این حوزه چنین است: «چشم‌انداز شعر معاصر تاجیکستان»، نوشته علی‌اصغر شعردوست (نشر بین‌الملل الهدی، 1376- 328 صفحه). «افسانه‌ی عشق؛ گزیده عاشقانه‌های امروز تاجیکستان»، نوشته رضا کیانی (ناشر: نگاه، 1394). و نیز کتابی درباره شعر کودک در تاجیکستان: «ترنه‌ومینه (برگزیده شعر کودک‌ونوجوان تاجیکستان)»، فراهم‌آمده‌ی مشترک عبید رجب، سیدعلی مامور، زیبا علی‌خانی و حوره هاشمی (نشر خردگان، 1399، 108 صفحه).
به‌همین‌گونه است موسیقی تاجیکستان که با موسیقی اصیل ایران پیوند دارد. یک کتاب در این باره چنین عنوان دارد: «فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران: فارسی‌زبانان تاجیکستان و ازبکستان»، نوشته‌ی کیوان پهلوان (نشر آرون، 1396- 448 صفحه). کتاب حاضر جلد بيست‌ويکم از مجموعه «فرهنگ گفتاری در موسيقی ايران‌زمين» است که حاصل سال‌ها پژوهش در فرهنگ و موسيقی ماوراءالنهر، به‌ويژه جمهوری تاجيکستان و ازبکستان است.
درباره آیین‌های مشترک دو کشور ایران و تاجیکستان این عناوین درخور نگرش است: «نوروز خجسته‌پی؛ نگاهی به مراسم نوروزی در تاجیکستان و آسیای میانه»، نوشته نرگس فراهانی و روزی احمداف (نشر مهر اوج- 1392- 52 صفحه). «پیدایش و تحول مهرپرستی در دوران باستان در آسیای میانه (تاجیکستان)»، نوشته مهین احبابی (نشر اهوراقلم- 1395- 270 صفحه). در این کتاب به تقدس حیوانات، نمادها و عناصر مقدس دین مهری در آسیای میانه و ایران اشاره شده است.
سفرنامه‌هایی درباره تاجیکستان
سفرنامه‌های امروزی بخش مهمی از شناخت ما را از سرزمین‌های دیگر شکل می‌دهند. در میان ِ چندین سفرنامه درباره تاجیکستان، چند عنوان نمونه‌وار آورده می‌شود: «بهار گمشده؛ یادداشت‌های سفر تاجیکستان»، نوشته‌ی ناصر ایرانی (دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373- 111 صفحه). «سفرنامه‌ی تاجیکستان»، نوشته حسین مسرت (یزد، نشر یزدا، 1400- 228 صفحه). این سفرنامه، دستاورد سفر نگارنده به کشور تاجیکستان و شهرهای دوشنبه، توس، حصار و قبادیان در بهار سال ۱۳۸۳ است که پس از ۱۷سال چاپ شده است. سفرنامه‌ی مسرت، گویای روزگار کشور و مردم تاجیکستان در سال‌های نخستین پس از رهایی از جنگ‌های خانگی است. چند پیوست درباره گویش یا زبان تاجیکی از دیگر بخش‌های این کتاب است.
عنوان‌های دیگر چنین است: «سفرنامه تاجیکستان و سمرقند و بخارا (ازبکستان)»، نوشته‌ی نادره بدیعی (نشر آرون، 1398- 152 صفحه)؛ «بوی جوی مولیان؛ خاطرات سفر به تاجیکستان»، نوشته جعفر ابراهیمی (ناشر: موسسه فرهنگی منادی تربیت، 1380- 132 صفحه)؛ «ماوراء مرز؛ یادداشت‌هایی از دوماه زندگی در بخشی از خراسان و ماوراءالنهر که امروزه تاجیکستان نام دارد»، نوشته احسان صفرزاده (ناشر: شرکت چاپ‌ونشر بین‌الملل، 1400- 224 صفحه).
شاید گفتن این نکته دور از لطف نباشد که تاجیکستان میهمان ویژه سیوچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود. البته در غرفه‌ای که به تاجیکستان اختصاص داده شده بود بیشتر درباره شناخت تاجیکستان اطلاعات ارائه می‌شد و یا کتاب‌هایی درباره ایران که به خط سیریلیک ترجمه شده باشد و نیز صنایع‌دستی و شال‌های رنگی تاجیکی به نمایش درآمده بود. شاید بهتر بود که با یک برنامه‌ریزی بهتر بخش کتاب این میهمان ویژه بیشتر پررنگ‌تر بود و صنایع دستی از کتاب پیشی نمی‌گرفت.
کد مطلب : ۳۳۷۳۴۸
https://www.ibna.ir/vdcfjedmcw6dmma.igiw.html
