حال و هوای نوروز در خطه سرسبز لرستان؛ از «شنبه به در» تا «شب اَلِفه»

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- کتاب «فرهنگ مردم لرستان» که سعید شادابی آن را زیر نظر سیدابوالقاسم انجوی شیرازی تألیف کرده است، نکات بسیاری درباره فرهنگ عامه مردم لرستان در خود جای داده است. نوروز و آداب و رسوم‌های آن یکی از موضوعات برجسته‌ای است که شادابی در این کتاب به بررسی آن می‌پردازد.

از خانه‌تکانی تا خرید عیدانه

در کتاب «فرهنگ مردم لرستان» درباره آیین استقبال از نوروز آمده است: «یک هفته قبل از عید نوروز مردم «کاردرسی» می‌کنند، زن خانه با کمک دختران و همسایگان گردیله می‌گیرند، در و پنجره و دیوارهای خانه را گردگیری و تمیز می‌نمایند، اشیائی را که مدت یکسال حرکت نداده‌اند جابجا می‌کنند.

به نام هر نفر و به نیت سلامتی افراد خانواده دانه‌های بذر گندم، کنجد، عدس و... را در بشقاب و یا ظروف دیگر خیس می‌کنند تا سبز شوند. شیرینی و نقل و آجیل به اندازه کافی تهیه می‌بینند.

معمول‌ترین نان شیرینی خرم‌آبادی‌ها در عید نوروز به غیر از کلوچه آردی و برنجی کاک مخصوص خرم‌آباد و بروجرد است که زن کاک‌پز در یکی از خانه‌ها مشغول پختن آن می‌شود، همسایگان هر کدام خمیر آماده شده خود را که مخلوطی از آرد، شکر و روغن است آورده و شب و روز در مدت ده تا پانزده روز به نوبت کاک می‌پزند و هر نفر به میزان وزن خمیرش به کاک‌پز دستمزد می‌دهد.

پس از خانه تکانی و تهیه احتیاجات ایام عید و دوختن لباس‌های نو خود را برای انجام مراسم بعدی آماده می‌کنند.

از آیین‌های آخرین جمعه سال تا شب اَلِفه

«اهالی لرستان عصر آخرین پنجشنبه سال را «جمعه آخر سال» می‌گویند که با پوشیدن لباس نو و مقداری حلوا، نقل و خرمای نذری بر مزار خانوادگی خویش کرد می‌آیند و مراسم ویژه آخر سال را در قبرستان خضر انجام می‌دهند.»

یکی دیگر از آیین‌های نوروزی مردم لرستان «شب اَلِفه» نام دارد که درباره آن می‌خوانیم: «عصر یک روز قبل از شب عید را در خرم‌آباد (الفه) می‌گویند، در این شب نیز مراسمی نظیر شب جمعه آخر سال انجام می‌دهند و در قبرستان خضر بر مزار عزیزانشان گرد می‌آیند، چیزی که در این روز و جمعه آخر سال جالب توجه و دیدنی است، کودکانی هستند که با لباس مخصوص درویشی از جمله پیراهن سفید بلند، جلیتقه، کلاه و کشکول و تبریزین به نام «درویش» سر راه می‌ایستند و هرکس نذری دارد مبلغی پول در کشکول‌ آنها می‌ریزند که بعداً این پول‌ها به تهیدستان سپرده می‌شود. این دراویش کوچک با نیت مادر یا یکی از افراد خانواده از سه تا هفت سال درویش هستند تا خداوند آنان را از حوادث و بلایا دور فرمایند و پایدار بمانند.

شب عید نیز همین مراسم در قبرستان انجام می‌پذیرد، و این مراسم پی در پی و حضور مردم در خضر وابستگی شدید و حق‌شناسی آنان را نسبت به عزیزان از دست رفته‌شان نشان می‌دهد.»

روزی برای گردش

«پس از مراسم تحویل سال و سرکشیدن در قرآن مجید مردم لرستان اول فروردین را «روز گردش» می‌گویند در این روز در روستاها و مناطق عشایرنشین مردان ده همه با هم در خانه مسن‌ترین و معتمدترین مرد آبادی گرد می‌آیند و پس از عید دیدنی و صرف چای و شیرینی به صورت گروهی تمام خانه‌های ده را می‌گردند و «عید مبارکی» می‌کنند و عید دیدنی مردان روستا در همان روز اول فروردین پایان می‌پذیرد. زنان در روستا بعد از مردها شروع به عید دیدنی می‌کنند.

عیدی کودکان غالباً یک عدد تخم مرغ رنگ کرده و یا یک سکه یک ریالی یا دو ریالی بیش نیست.»

از «شنبه به در» تا «سیزه به‌ در»

«شنبه به در» یکی از آداب و رسوم ویژه نوروزی مردم لرستان محسوب می‌شده است که نویسنده درباره آن چنین توضیح می‌دهد: «مردم اولین شنبه هر سال را همچون سیزده بدر جشن می‌گیرند و این روز را در کمال شادی و سرور در دشت و صحرا و باغ‌های زیبای اطراف شهر می‌گذرانند و عقیده دارند که اولین شنبه سال را نباید کار کرد، و باید همچون سیزده بدر به دامن طبیعت پناه برد و عظمت خدا را در آیینه طبیعت دید.»

نویسنده «فرهنگ مردم لرستان» با اشاره به جشن سیزده به در نیز می‌نویسد: «در لرستان سیزده بدر را روز چهارم فروردین جشن می‌گیرند، یعنی روز اول فروردین یا روز عید و گردش به حساب نمی‌آوردند و می‌گویند سیزده بعد از عید سیزدهم فروردین را سیزده غریوو «سیزده بدر غیر بومی‌ها» می‌دانند.

در روز سیزده بدر یا چهاردهم فروردین ماه اهالی یا اقوام و همسایگان خود در دشت و صحرا و باغ‌های دور و نزدیک اطراف شهر و روستاها فرش پهن می‌کنند و با صدای ساز و دهل «دس» می‌گیرند و حرازگو بازی می‌کنند.

مردان جوان سرگرم بازی‌های محلی می‌شوند، از جمله بازی پرو، جوز، قاوو و... بازی‌ها را چنان جدی و با شور و هیجان انجام می‌دهند که واقعاً دیدنی و شادی‌آفرین هستند. خوراکی‌های این روز به غیر کاک و کلوچه و آجیل شب عید عبارتند از باقلی پلو با گوشت و مرغ، لبنیات و دوغ تازه. در این روز سبزه‌های سفره هفت سین را همراه آورده و به آب‌های روان می‌سپارند، با این امید که درد و بلا را به آب داده باشند.»