به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در یزد، کتاب «تاریخ شهر و شهرنشینی در یزد» کتابی ماندگار است که توسط علی اکبر تشکری بافقی در سه جلد و با همکاری خانه فرهنگ صدوقی در سال ۱۴۰۲ رونمایی شد.

این کتاب به تاریخ یزد پرداخته و بسیاری از فرهنگ، آداب، رسوم و تاریخ مردم این استان را کتابت کرده و در قالب سه جلد از عهد باستان تا اتابکان، از اتابکان تا خوانین و از خوانین تا پهلوی اول به شرح تاریخ این دیار پرداخته است.

این کتاب توانسته نگاه مردم یزد را به آموزش و فرهنگ نشان دهد که یکی از این مکان‌های فرهنگی مدارس است که بخشی از این کتاب در این خصوص را آورده‌ایم.

در زمینه فرهنگی و خاص ساخت مدارس، هرچند شهر یزد هیچ‌گاه به‌سان دیگر موارد به مجد و شکوه دوران اتابکان و آل‌مظفر بازنگشت اما در قیاس با کل دوران تیموری تنها در مقطع حکومت امیر چقماق است که می‌توان شاهد روزنه‌هایی از رونق نسبی توسعه فرهنگی بود.

موضوعی که در قیاس ابنیه و آثار موقوفه دو وقف‌نامه جامع الخیرات و امیر چقماق و یا سطح ساخت ابنیه -در وجوه مختلف آموزشی فرهنگی و عام‌المنفعه- به‌سادگی قابل فهم است. به عبارت بهتر اگر در یزد دوران پیش‌از تیموریان با هیچ‌یک از دوره‌های تاریخی پس‌از آن قابل قیاس نیست با این حال نادیده نمی‌توان انگاشت که در رکود نسبی شهرنشینی عهد تیموری وی اقدامات عهدامیر چقماق پرتویی بر تاریکی بشمار می‌رفت.

بر این اساس و به‌عنوان تأییدی بر این مدعا تواریخ محلی این امر تنها از چهار مدرسه یاد می‌کنند که جز مدرسه حافظیه اهرستان که به همت وزیر یزدی اسکندر بن عمر شی شیخ ساخته شد و مابقی توسط خیراندیشان محلی احداث شد.

مدرسه قطبیه سرپلک

زمین این مدرسه باغی بود که به همت خواجه قطب‌الدین محمود تبدیل به مدرسه‌ای دو طبقه مزین به کاشی و نقاشی و دارای چهار صفه برای سکونت فقرا شد.

در این مدرسه که مورخان محلی تاریخ شروع آن را سال ۸۳۲ قمری و اتمام بنا را در سال ۸۷۲ دانسته‌اند، آب طرف جاری بود. خواجه با اتصال مدرسه به مقبره پدرش القاب شاهرخ را به کاشی تراشیده بر درگاه نصب و آن‌جا را دارالصفا نامید. از این مدرسه امروز اثری باقی نیست.

مدرسه باوردیه

این مدرسه در سال ۸۴۲ قمری و با همت فرزندان خواجه صدرالدین احمد ابیوردی احداث شد. بانیان مدرسه با قسمتی از میراث خود زمینی در نزدیکی اسکندریه خریداری و در آن مدرسه موسوم به باوردیه بنا نهادند.

آب‌انبار مدرسه با حقابه قنات تفت پر می‌شد. با آن‌که جعفری از رونق مدرسه در زمان خود گزارش می‌دهد اما کاتب بر آن است که علی‌رغم تمامی تلاش بانیان این مدرسه نیز در سیلاب سال ۸۶۰ قمری ویران شد.

مدرسه یوسف چهره

بانی مدرسه امیر یوسف بن حاجی حلبی مشهور به چهره داروغه یزد در زمان حکومت‌امیرچقماق شامی بود. وی به سال ۸۳۴ قمری مجلس خود را مجاور مدرسه اصیلیه دهوک بنا کرد. با ساخت پایاب وسط مدرسه درگاه مدرسه نیز با کتیبه کاشی‌کاری معرق و ذکر القاب شاهرخ آراسته شد. این مدرسه در سیل سال ۸۶۰ قمری تخریب شد.