سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حمیدرضا حافظی: موضوع فدک و غصب آن مسئله‌ای مهم در تاریخ اسلام است و از زمان زندگی حضرت زهرا (س) و امیرالمومنین، بسیاری بر آن پافشاری کردند و ائمه معصوم (ع) نیز هر کدام این موضوع را برای مردم مطرح کرده‌اند و نام فدک را زنده نگاه داشتند. علاوه بر کتاب‌هایی که به زبان عربی نگاشته شده، بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب نیز در ایران درباره مسئله فدک نوشته شده که عمدتاً ناظر بر خطبه فدکیه است و برخی از این کتاب‌ها نیز وجوه دیگری از ابعاد تاریخی غصب فدک را مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به برخی از کتاب‌هایی که درباره فدک نوشته شده‌اند.
فدک در تاریخ
یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که به موضوع فدک پرداخته است، کتاب «فدک در تاریخ» نوشته آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر است. نکته جالب درباره این پژوهش این است که آیت‌الله صدر در سن سیزده‌سالگی این اثر را خلق کرد و با این وجود، مباحث کتاب از عمق و دقت تاریخی خیره‌کننده‌ای برخوردار است. این کتاب ابتدا نگاهی گذرا به شرایط پس از درگذشت پیامبر (ص) می‌کند و از ماجرای فدک به عنوان یک انقلاب، و نه تنها یک دادخواهی ساده بر سر ارث یا باغی در اطراف مدینه، تصویری کلی به دست می‌دهد.
آیت‌الله صدر در این کتاب راه بحث از قیام فاطمی را می‌گشاید و به بررسی زمینه‌های این انقلاب و جلوه سیاسی آن می‌پردازد. او با بررسی ماجرای سقیفه و اثرات آن، نقش قیام حضرت زهرا (س) را در مبارزه با انحرافات روی‌داده پس از درگذشت پیامبر (ص) تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که دادخواهی حضرت زهرا (س) در ماجرای غصب فدک، در واقع تلاشی برای بازگشتن حکومت اسلامی به مسیر اصلی آن بود که توسط خداوند تعیین و توسط رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) ابلاغ شده بود. کتاب «فدک در تاریخ» نوشته شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر توسط سیدابوالقاسم حسینی ژرفا ترجمه شده و انتشارات دارالصدر آن را در ۲۳۵ صفحه منتشر کرده است.
اسرار فدک: تحلیل اعتقادی تاریخی ماجرای فدک
«اسرار فدک: تحلیل اعتقادی تاریخی ماجرای فدک» دیگر کتابی است که به موضوع فدک پرداخته است؛ با این پرسش که چرا غصب فدک، در میان غصب‌هایی که از حقوق اهل بیت (ع) شده، شاخص است و اهمیت آن در کدام نقطه نهفته است؟ چرا امیرالمؤمنین (ع) وحضرت زهرا (س) این اندازه بر آن پافشاری کردند و چرا ائمه معصومین (ع) در فرصت‌های مناسب آن را نزد مردم مطرح می کردند و نام آن را زنده نگاه می‌داشتند؟ کتاب «اسرار فدک» بیان ناگفته هایی از ماجرای فدک و عرضه کاملی از آن حکایت است که در دو جهت ترسیم شده؛ اول جمع‌بندی و تدوین یک صورت کامل از ماجرای فدک از ابتدای فتح آن سرزمین و بخشش آن از سوی پیامبر (ص) به حضرت زهرا (س) تا غصب آن، و انگیزه‌های غاصبین و اقدامات متقابل امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه (ع) در مقابله با آنان، و نتیجه نهایی در ماجرای فدک. دوم تقدیم متن مقابله و تحقیق شده کاملی از خطابه حضرت زهرا (س) که تاکنون انجام نشده است، چرا که اکثر کتب فقط به یک روایت از کتاب «احتجاج» اکتفا کرده و احیاناً شواهدی از کتب دیگر آورده‌اند و مقابله کامل باهمه نسخ تاکنون انجام نشده است. کتاب «اسرار فدک: تحلیل اعتقادی تاریخی ماجرای فدک» نوشته محمدباقر انصاری و سیدحسین رجایی است که نشر دلیل ما در سال ۱۳۹۱ آن را در ۳۰۴ صفحه منتشر کرد.
خطبه حضرت زهرا: خطبه فدک
کتاب «خطبه حضرت زهرا: خطبه فدک» دیگر کتابی است که با تکیه بر خطبه فدکیه، به زوایایی از موضوع فدک می‌پردازد. در این نوشتار ابتدا تاریخچه‌ای در مورد سرزمین فدک و به ارث رسیدن آن به فاطمه زهرا (س) و پس از آن اهمیت خطبه ایراد شده توسط آن بانوی گرامی در اثبات حقانیت خویش در این زمینه تبیین گردیده است. نگارنده به بررسی تفاوت حکم فقهی مربوط به خیبر و فدک نیز اشاره کرده و علت اختلاف فاطمه زهرا (س) با حکومت در این زمینه را شرح داده است. وی در همین راستا به اثبات عدم حقانیت غاصبان فدک و حقانیت فاطمه زهرا (س) در این زمینه پرداخته و حقایقی تاریخی و روایی در این زمینه ارایه کرده است. در ادامه به علل عدم بازپس‌گیری فدک توسط امام علی (ع) و سایر امامان اشاره کرده و ترجمه‌ای از خطبه فدکیه و دفاع فاطمه زهرا (س) از ولایت امام علی (ع) در این خطبه ارایه نموده است. کتاب «خطبه حضرت زهرا: خطبه فدک» نوشته محمدمهدی رضایی، توسط دفتر نشر معارف در سال ۱۳۹۲ و در ۸۲ صفحه منتشر شده است.
خطبه سیده نساء عالمیان حضرت فاطمه زهرا (س) در مسجد پیامبر (ص) (خطبه فدکیه)
کتاب «خطبه سیده نساء عالمیان حضرت فاطمه زهرا (س) در مسجد پیامبر (ص) (خطبه فدکیه)» کتاب دیگری است که به موضوع فدک و غصب آن می‌پردازد. این کتاب مروری بر سخنان فاطمه زهرا (س) پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) در مسجد نبوی است. در این اثر ابتدا به گوشه‌هایی از زندگانی فاطمه زهرا (س) و فضایل ایشان اشاره گردیده و سپس نحوه شهادت مظلومانه آن بانوی گرامی به تصویر کشیده شده است. آنگاه فرازهای مهم خطبه فدکیه فاطمه زهرا (س) در زمینه حوادث تلخ پس از وفات نبی مکرم اسلام (ص) نقل گردیده و دفاع ایشان از خلافت و امامت امام علی (ع)، شکایت ایشان از انحراف امت پیامبر اکرم (ص) و بازگشت آنان به افکار دوران جاهلیت و مسأله غصب فدک منعکس شده است. نگارنده معتقد است خطبه فاطمه زهرا (س) معروف به خطبه فدکیه نوعی اتمام حجت با غاصبان خلافت بوده و افشاگری‌هایی نیز در این زمینه در این خطبه از جانب ایشان صورت گرفته است. نگارنده متن خطبه به همراه ترجمه آن را ارایه کرده است. این کتاب نوشته عباس حاجیانی دشتی است که نشر موعود اسلام در سال ۱۳۹۱ این کتاب را در ۴۸ صفحه منتشر کرد.
غمنامه فدک
«غمنامه فدک» کتابچه‌ای است که در سال ۱۳۸۰ توسط نشر نذیر منتشر شد. نویسنده این کتاب، محمدعلی شهاب است. کتاب «غمنامه فدک» با دو قسمت «قصه مدینه» و «بوی یاس آمد» در باب مظلومیت فاطمه زهرا (س) و مصائب آن حضرت، آغاز می‌شود، سپس ماجرای فدک و زندگانی آن حضرت روایت می‌شود.
ایلیاد و فدک از زمان موسی (ع)
دیگر کتاب در مورد مسئله فدک، کتاب «ایلیاد و فدک از زمان موسی (ع)» است. این کتاب گزارشی است از داستانی از خاندانی یهودی که هشت قریه خود را فدای امام علی (ع) کردند و به همین دلیل بعداً به فدک معروف شد. خطبه حضرت زهرا (س) در دفاع از حق خود و حق حضرت علی (ع) و ولایت او هم در این کتاب شرح و بررسی شده است. ایلیا و فدک از زمان موسی (ع) بازخوانی یکی از اسناد کهن درباره فدک است و محمدحسین رحیمیان نویسنده آن است. این کتاب توسط نشر دلیل ما در سال ۱۳۸۵ در ۴۸ صفحه منتشر شد.
سرزمین مغصوب: فدک
«سرزمین مغضوب: فدک» عنوان دیگری است که به مسئله فدک و غصب آن پرداخته است. در این کتاب، پس از بیان موقعیت جغرافیایی فدک، مطالبی در باب فدک و چگونگی غصب آن و نحوه‌ی برخورد با غاصبان آن با استناد به آیات و با بهره‌گیری از منابع شیعی و اهل سنت بازگو شده است؛ ضمن آنکه در پایان، فرازهایی از خطبه‌ی حضرت زهرا (س) در این خصوص درج گردیده است. گفتنی است، نگارنده در کتاب، به نقد برخی از روایات در این زمینه پرداخته است. کتاب «سرزمین مغصوب: فدک» نوشته علی‌اصغر لشگری است و نشر سبط اکبر در سال ۱۳۸۵ این کتاب را در ۱۸۴ صفحه منتشر کرد.
پژوهشی در مسئله فدک
«پژوهشی در مسئله فدک» کتاب دیگری است که با محوریت فدک نوشته شده و همچنین به مطالعه خطبه حضرت زهرا (س) نیز پرداخته است. در این کتاب در گام نخست و با توجه به اسناد مکتوب، رویدادهای مربوط به سرزمین فدک، از دیدگاه تاریخی و از زمان فتح آن تا اواخر دوره خلفای بنی‌عباس بررسی شده است. سپس، مراحل و اقدامات خلیفه وقت پس از رحلت «پیامبر (ص)» و عکس‌العمل‌های اهل بیت (ع) و حوادث پس از آن تا رحلت «حضرت زهرا (س)» پیگیری شده است. آنگاه، با بررسی علل اقتصادی و پیامدهای اجتماعی، غصب فدک تحلیل شده است. در ادامه، علل اعتقادی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی پیگیری اهل بیت (ع) در جریان غصب فدک بررسی شده است. در پایان، ضمن ارائه متن عربی و برگردان فارسی خطابه «حضرت زهرا (س)»، این خطبه از جنبه موضوعی و محتوایی بررسی شده است. همچنین در این کتاب، تاریخچه فرهنگی فدک طی پنج بخش «کتاب‌شناسی»، «اسناد و منابع خطبه»، «گفتار بزرگان دربارة خطبة حضرت زهرا (س)» و «فدک در زیارت‌نامه‌ها و اشعار»، با ذکر نمونه‌هایی بیان شده است. کتاب «پژوهشی در مسئله فدک» نوشته مرضیه شیرخدایی است که نشر شکوفه‌های دانش در سال ۱۳۹۱ این کتاب را در ۲۸۸ صفحه منتشر کرد.
از کوچه باغ فدک «شرح منظوم خطبه‌ی فدکیه فاطمه زهرا (س)»
از کوچه باغ فدک «شرح منظوم خطبه‌ی فدکیه فاطمه زهرا (س)» دیگر کتابی است که مسئله فدک را محور اصلی خود قرار داده است. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «فدک قریه‌ای آباد و حاصل‌خیز در نزدیکی خیبر بوده که از راه صلحی دور از درگیری و پیکار به پیامبر گرامی اسلام می‌رسد. آنگاه که آیة «وات ذالقربی حقه» نازل شد، جبرییل در تبیین آن از جانب پروردگار به حضرت رسول (ص) عرضه داشت که فدک را به فاطمه (س) و فرزندانش عطا کن. اما پس از رحلت رسول اکرم (ص) بدخواهان و کینه‌جویان به فکر غصب فدک افتادند». این کتاب، برگردان منظوم متن ترجمه شده خطبه فدکیه از کتاب «خطبه‌ای نمونه از بانویی نمونه» است. کتاب «از کوچه باغ فدک (شرح منظوم خطبه‌ی فدکیه فاطمه زهرا (س))» نوشته شهربانو رضایی‌دیورودی است که نشر نوین پویا در سال ۱۳۸۹ این کتاب را در ۳۲ صفحه منتشر کرد.
نظر شما