سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب مجموعه شعر «من سنگ بودم» سروده طاهره شهابی است که از سوی انتشارات مهرک (واحد کودک و نوجوان انتشارات سوره مهر) منتشر و در بیست‌ویکمین جایزه قلم زرین در بخش شعر کودک و نوجوان به عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد. با شهابی درباره نگارش این کتاب و کمبود کتاب شعر نوجوان صحبت کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
- چطور شد که مجموعه شعر نوجوان «من سنگ بودم» را سرودید؟
همیشه و از دوره نوجوانی، شعر کار می‌کردم و به نوشتن شعر علاقه‌مند بودم. علاقه به مطالعه خصوصا شعر، من را به سمتی کشاند که شعر بنویسم. تعدادی شعر نوجوان در قالب نیمایی سروده بودم. به دنبال همین تجربه‌ها و کار کردن‌ها، رسیدم به جایی که دوست داشتم آنها را با مخاطب در میان بگذارم؛ بنابراین کتاب «من سنگ بودم» را منتشر کردم. از بین تقریبا ۴۰ یا ۵۰ اثر، این تعداد شعری را که در کتاب است، انتخاب کرده و به ناشر دادم و درنهایت منتشر شد.
- بیشتر به چه موضوعاتی علاقه‌مند هستید و درباره آنها شعر می‌نویسید؟
از زمانی که خواندن و نوشتن را یاد گرفتم، یکی از علاقه‌مندی‌های من، مطالعه بوده است. یک‌سری از موضوع‌ها از زمان قدیم گرفته تا به امروز همیشه بوده و درباره آن صحبت شده است. درباره این موضوع‌ها از زمان مولوی و حافظ گرفته تا امروز و همچنان بعد از آن، شعر سرودند و داستان گفتند. همچنین در تمام دنیا همیشه یک‌سری از موضوع‌ها، دست‌مایه کار سرودن و نوشتن بوده است. یکی از این موضوع‌ها، عشق است. در کتاب «من سنگ بودم» بیشتر به موضوع عشق- البته از نوع ناکام آن- پرداخته شده است. بعد از پرداختن به عشق، موضوع‌هایی مانند طبیعت و مرگ هم از موضوع‌هایی هستند که همیشه درباره آن صحبت شده است که در کتاب هم شعرهایی با این مضمون هست.
علاوه بر این، از موضوع‌های دیگری که به‌تازگی در تمام دنیا به‌خصوص ایران مرسوم شده، مهاجرت است که در کتاب درباره مهاجرت هم شعر می‌خوانیم. موضوع بعدی که درباره آن در کتاب می‌خوانیم، دغدغه حفظ محیط زیست است. تمام موضوع‌هایی که درباره آن در کتاب صحبت شده، موضوع‌هایی هستند که من به آن علاقه‌مند بوده‌ام؛ البته این علاقه‌مندی صرفا علاقه شخصی نیست، بلکه سفارش اجتماع و علاقه مخاطب‌های من هم است. هدفم این بود اگر مخاطب‌هایی هستند که به این مسائل علاقه یا توجه ندارند، به این موضوع‌ها هم با نگاه شاعرانه و غیرمستقیم توجه کنند. البته که در این شعرها، الهام هم وجود داشته است؛ چرا که قدما می‌گویند، اولین شعرها را خدایان می‌سرایند.
اما باز هم موضوع‌هایی که درباره آنها شعر سروده‌ام جز علایق خودم بوده و دوست داشتم آنها را با مخاطب نوجوان هم در میان بگذارم. موضوع‌هایی را که علاقه مخاطب یا تجربه زیسته اوست، در حد بضاعت و ظرفیت‌شان با آنها مطرح می‌کنم. به صورت کلی درباره موضوع‌هایی صحبت کرده‌ام که دغدغه خودم بوده و لازم دانستم نوجوان هم آنها را بداند و درباره آنها تأمل داشته باشد.
- در بیشتر مواقع عنوان کتاب مجموعه شعر، عنوان یکی از شعرهای مجموعه است؛ اما شما عنوان کتاب را غیر از عنوان شعرها انتخاب کردید. چرا اسم کتاب را «من سنگ بودم» گذاشتید؟
در این کتاب و در تمام شعرها به نوعی درباره جمود راوی صحبت می‌کنند. یک‌جوری راوی یا سنگ بوده یا سنگ شده است. جدا از این مطلب، عنوان «من سنگ بودم» اسم شاعرانه و تأمل‌برانگیزی است. امیدوارم که برای مخاطب جذابیت داشته باشد. به عقیده من شعر می‌تواند آنقدر قوی جریان‌ساز و تأثیرگذار باشد که حتی سنگ هم به حرکت دربیاورد و به جریان بیندازد.
- در انتخاب تصاویر چقدر با نسیم خواجوی، تصویرگر کتاب تعامل داشتید؟
طراح گرافیک جلد و متن کتاب، حمیده سلیمانی است. با او رابطه خیلی نزدیک و تنگاتنگی داشتم. دائما با سلیمانی درباره تصویرها تعامل داشتم و درباره رنگ‌ها و تصویرها خیلی همفکری می‌کردیم و در ارتباط بودیم. من در حوزه تصویر خیلی صاحب‌نظر نیستم؛ اما به عنوان کسی که کتاب را در دستش می‌گیرد، نظر می‌دادم. اما با خانم خواجوی ارتباطی نداشتم.
- دوست دارید مخاطب با خواندن اشعار شما چه حسی پیدا کند؟
حس خوب؛ یعنی در درجه اول دوست دارم که مخاطب با خواندن این کتاب، سرگرم شود و از خواندن لذت ببرد. حس رهایی داشته باشد؛ چرا که باید مخاطب نوجوان از خواندن کتاب شعر، حظ ادبی ببرد. علاوه‌بر این، امیدوارم خواندن این اشعار به جهان‌بینی مخاطب کمک کند. یکی از مؤلفه‌های شعر نوجوان، جهان‌بینی است که برای من هم خیلی مهم است؛ البته که مخاطب این روزگار، مخاطب کتابخوان و دقیقی است؛ اما امیدوارم با خواندن این کتاب، نگاهش عمق بیشتری پیدا کند و ظرفیت ذهنی آنها را بالاتر ببرد. دوست دارم این کتاب برای مخاطب نوجوان تأثیرگذار باشد و به او امید و انرژی دهد.
- بیشتر کتاب‌های شعر یا برای کودکان هستند یا برای بزرگسالان. چرا شاعران برای نوجوانان کمتر شعر می‌نویسند و آثار شعر نوجوان کم است؟
تا جایی که می‌دانم یک دلیل عمده این موضوع، متأسفانه مسئله اقتصادی است. در حال حاضر مجموعه‌نویسی و چند جلدنویسی برای کودکان و خردسالان، خیلی مرسوم شده است؛ شرایط اقتصادی ناشرها هم در چنین وضعیتی امن‌تر است. علاوه‌بر این، چند جلدنویسی به نفع شاعران و نویسندگان هم است؛ به همین علت آنها هم به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند.
نوشتن شعر برای شاعر کودک یا بزرگسال، دردسرهای کمتری دارد؛ چون در شعر نوجوان شاعر باید کشف کند و زحمت بکشد. موضوعات شکسته و بسته است و باید شاعر درباره موضوع‌ها و دغدغه مخاطب فکر کند. در صورتی که بعضی از شاعرها تنها یک متن ترجمه را به منظوم تبدیل می‌کنند. البته با تمام احترام به همه کسانی که کار خردسال یا بزرگسال انجام می‌دهند؛ چرا که خیلی از آنها زحمت‌های زیادی می‌کشند؛ ولی شاید دشواری‌های شعر نوشتن برای نوجوان‌ها بیشتر است.
بحث دیگری هم که خیلی مهم است، اصولا هزینه کتاب خردسال و کودک کمتر است و خانواده در این سنین کتاب بیشتری می‌خرند؛ اما کتاب‌های نوجوان گران‌تر است و شاید تهیه آن برای همه خانواده‌ها مقدور نباشد. علاوه‌بر این، در سنین کودکی، خانواده وظیفه تهیه کتاب برای فرزند را دارد و به انتخاب خودشان کتاب می‌خرند؛ اما در سن نوجوانی، نوجوان خودش کتاب را انتخاب می‌کند و می‌خرد که ممکن است این موضوع برای نوجوان کم‌رنگ شود و کتاب نخرد و به مسائل دیگری علاقه داشته باشد.
مسئله بسیار مهم بعدی، موضوع کنکور است. متأسفانه از اول دبیرستان، بچه‌ها فقط به سمت کتاب‌های کمک‌آموزشی و کنکوری می‌روند. کنکور دوستی و ارتباط نوجوان با کتاب ادبی مثل شعر را خیلی تحتالشعاع قرار می‌دهد.
- دغدغه شما در عرصه شعر و مطالعه چیست؟
امیدوارم ناشران به سمتی بروند که کتاب‌های نوجوان به‌خصوص کتاب شعر نوجوان را جدی بگیرند. در این عرصه تعداد زیادی از نویسندگان و شاعران را می‌شناسم که مخاطب برای آنها جدی است و وفادارانه به مخاطب فکر می‌کنند و برای او کار می‌کنند؛ اما صرفا کار کردن مهم نیست. امیدوارم شرایطی فراهم شود که این آثار در اختیار مخاطب قرار بگیرد. امیدوارم روزی به این نقطه برسیم که دغدغه همه ما، کتاب و مطالعه باشد و کتاب در سبد کالای همه ما جایگاه ویژه‌ای داشته باشد؛ چون همیشه ما ملت فرهیخته و اهل مطالعه‌ای بودیم. امیدوارم برای همه ما شرایطی فراهم شود که چند ساعت از شبانه‌روزمان را به مطالعه اختصاص دهیم؛ چون مطالعه بسیار نجات‌بخش و کمک‌کننده است.
- چطور شد که مجموعه شعر نوجوان «من سنگ بودم» را سرودید؟
همیشه و از دوره نوجوانی، شعر کار می‌کردم و به نوشتن شعر علاقه‌مند بودم. علاقه به مطالعه خصوصا شعر، من را به سمتی کشاند که شعر بنویسم. تعدادی شعر نوجوان در قالب نیمایی سروده بودم. به دنبال همین تجربه‌ها و کار کردن‌ها، رسیدم به جایی که دوست داشتم آنها را با مخاطب در میان بگذارم؛ بنابراین کتاب «من سنگ بودم» را منتشر کردم. از بین تقریبا ۴۰ یا ۵۰ اثر، این تعداد شعری را که در کتاب است، انتخاب کرده و به ناشر دادم و درنهایت منتشر شد.
- بیشتر به چه موضوعاتی علاقه‌مند هستید و درباره آنها شعر می‌نویسید؟
از زمانی که خواندن و نوشتن را یاد گرفتم، یکی از علاقه‌مندی‌های من، مطالعه بوده است. یک‌سری از موضوع‌ها از زمان قدیم گرفته تا به امروز همیشه بوده و درباره آن صحبت شده است. درباره این موضوع‌ها از زمان مولوی و حافظ گرفته تا امروز و همچنان بعد از آن، شعر سرودند و داستان گفتند. همچنین در تمام دنیا همیشه یک‌سری از موضوع‌ها، دست‌مایه کار سرودن و نوشتن بوده است. یکی از این موضوع‌ها، عشق است. در کتاب «من سنگ بودم» بیشتر به موضوع عشق- البته از نوع ناکام آن- پرداخته شده است. بعد از پرداختن به عشق، موضوع‌هایی مانند طبیعت و مرگ هم از موضوع‌هایی هستند که همیشه درباره آن صحبت شده است که در کتاب هم شعرهایی با این مضمون هست.
علاوه بر این، از موضوع‌های دیگری که به‌تازگی در تمام دنیا به‌خصوص ایران مرسوم شده، مهاجرت است که در کتاب درباره مهاجرت هم شعر می‌خوانیم. موضوع بعدی که درباره آن در کتاب می‌خوانیم، دغدغه حفظ محیط زیست است. تمام موضوع‌هایی که درباره آن در کتاب صحبت شده، موضوع‌هایی هستند که من به آن علاقه‌مند بوده‌ام؛ البته این علاقه‌مندی صرفا علاقه شخصی نیست، بلکه سفارش اجتماع و علاقه مخاطب‌های من هم است. هدفم این بود اگر مخاطب‌هایی هستند که به این مسائل علاقه یا توجه ندارند، به این موضوع‌ها هم با نگاه شاعرانه و غیرمستقیم توجه کنند. البته که در این شعرها، الهام هم وجود داشته است؛ چرا که قدما می‌گویند، اولین شعرها را خدایان می‌سرایند.
اما باز هم موضوع‌هایی که درباره آنها شعر سروده‌ام جز علایق خودم بوده و دوست داشتم آنها را با مخاطب نوجوان هم در میان بگذارم. موضوع‌هایی را که علاقه مخاطب یا تجربه زیسته اوست، در حد بضاعت و ظرفیت‌شان با آنها مطرح می‌کنم. به صورت کلی درباره موضوع‌هایی صحبت کرده‌ام که دغدغه خودم بوده و لازم دانستم نوجوان هم آنها را بداند و درباره آنها تأمل داشته باشد.
- در بیشتر مواقع عنوان کتاب مجموعه شعر، عنوان یکی از شعرهای مجموعه است؛ اما شما عنوان کتاب را غیر از عنوان شعرها انتخاب کردید. چرا اسم کتاب را «من سنگ بودم» گذاشتید؟
در این کتاب و در تمام شعرها به نوعی درباره جمود راوی صحبت می‌کنند. یک‌جوری راوی یا سنگ بوده یا سنگ شده است. جدا از این مطلب، عنوان «من سنگ بودم» اسم شاعرانه و تأمل‌برانگیزی است. امیدوارم که برای مخاطب جذابیت داشته باشد. به عقیده من شعر می‌تواند آنقدر قوی جریان‌ساز و تأثیرگذار باشد که حتی سنگ هم به حرکت دربیاورد و به جریان بیندازد.
- در انتخاب تصاویر چقدر با نسیم خواجوی، تصویرگر کتاب تعامل داشتید؟
طراح گرافیک جلد و متن کتاب، حمیده سلیمانی است. با او رابطه خیلی نزدیک و تنگاتنگی داشتم. دائما با سلیمانی درباره تصویرها تعامل داشتم و درباره رنگ‌ها و تصویرها خیلی همفکری می‌کردیم و در ارتباط بودیم. من در حوزه تصویر خیلی صاحب‌نظر نیستم؛ اما به عنوان کسی که کتاب را در دستش می‌گیرد، نظر می‌دادم. اما با خانم خواجوی ارتباطی نداشتم.
- دوست دارید مخاطب با خواندن اشعار شما چه حسی پیدا کند؟
حس خوب؛ یعنی در درجه اول دوست دارم که مخاطب با خواندن این کتاب، سرگرم شود و از خواندن لذت ببرد. حس رهایی داشته باشد؛ چرا که باید مخاطب نوجوان از خواندن کتاب شعر، حظ ادبی ببرد. علاوه‌بر این، امیدوارم خواندن این اشعار به جهان‌بینی مخاطب کمک کند. یکی از مؤلفه‌های شعر نوجوان، جهان‌بینی است که برای من هم خیلی مهم است؛ البته که مخاطب این روزگار، مخاطب کتابخوان و دقیقی است؛ اما امیدوارم با خواندن این کتاب، نگاهش عمق بیشتری پیدا کند و ظرفیت ذهنی آنها را بالاتر ببرد. دوست دارم این کتاب برای مخاطب نوجوان تأثیرگذار باشد و به او امید و انرژی دهد.
- بیشتر کتاب‌های شعر یا برای کودکان هستند یا برای بزرگسالان. چرا شاعران برای نوجوانان کمتر شعر می‌نویسند و آثار شعر نوجوان کم است؟
تا جایی که می‌دانم یک دلیل عمده این موضوع، متأسفانه مسئله اقتصادی است. در حال حاضر مجموعه‌نویسی و چند جلدنویسی برای کودکان و خردسالان، خیلی مرسوم شده است؛ شرایط اقتصادی ناشرها هم در چنین وضعیتی امن‌تر است. علاوه‌بر این، چند جلدنویسی به نفع شاعران و نویسندگان هم است؛ به همین علت آنها هم به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند.
نوشتن شعر برای شاعر کودک یا بزرگسال، دردسرهای کمتری دارد؛ چون در شعر نوجوان شاعر باید کشف کند و زحمت بکشد. موضوعات شکسته و بسته است و باید شاعر درباره موضوع‌ها و دغدغه مخاطب فکر کند. در صورتی که بعضی از شاعرها تنها یک متن ترجمه را به منظوم تبدیل می‌کنند. البته با تمام احترام به همه کسانی که کار خردسال یا بزرگسال انجام می‌دهند؛ چرا که خیلی از آنها زحمت‌های زیادی می‌کشند؛ ولی شاید دشواری‌های شعر نوشتن برای نوجوان‌ها بیشتر است.
بحث دیگری هم که خیلی مهم است، اصولا هزینه کتاب خردسال و کودک کمتر است و خانواده در این سنین کتاب بیشتری می‌خرند؛ اما کتاب‌های نوجوان گران‌تر است و شاید تهیه آن برای همه خانواده‌ها مقدور نباشد. علاوه‌بر این، در سنین کودکی، خانواده وظیفه تهیه کتاب برای فرزند را دارد و به انتخاب خودشان کتاب می‌خرند؛ اما در سن نوجوانی، نوجوان خودش کتاب را انتخاب می‌کند و می‌خرد که ممکن است این موضوع برای نوجوان کم‌رنگ شود و کتاب نخرد و به مسائل دیگری علاقه داشته باشد.
مسئله بسیار مهم بعدی، موضوع کنکور است. متأسفانه از اول دبیرستان، بچه‌ها فقط به سمت کتاب‌های کمک‌آموزشی و کنکوری می‌روند. کنکور دوستی و ارتباط نوجوان با کتاب ادبی مثل شعر را خیلی تحتالشعاع قرار می‌دهد.
- دغدغه شما در عرصه شعر و مطالعه چیست؟
امیدوارم ناشران به سمتی بروند که کتاب‌های نوجوان به‌خصوص کتاب شعر نوجوان را جدی بگیرند. در این عرصه تعداد زیادی از نویسندگان و شاعران را می‌شناسم که مخاطب برای آنها جدی است و وفادارانه به مخاطب فکر می‌کنند و برای او کار می‌کنند؛ اما صرفا کار کردن مهم نیست. امیدوارم شرایطی فراهم شود که این آثار در اختیار مخاطب قرار بگیرد. امیدوارم روزی به این نقطه برسیم که دغدغه همه ما، کتاب و مطالعه باشد و کتاب در سبد کالای همه ما جایگاه ویژه‌ای داشته باشد؛ چون همیشه ما ملت فرهیخته و اهل مطالعه‌ای بودیم. امیدوارم برای همه ما شرایطی فراهم شود که چند ساعت از شبانه‌روزمان را به مطالعه اختصاص دهیم؛ چون مطالعه بسیار نجات‌بخش و کمک‌کننده است.
نظر شما