به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دکتر زهره زرشناس، زبان‌شناس، ایران‌شناس و باستان‌شناس ایرانی، استاد پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی و عضو انجمن ایران‌شناسان اروپا (SIE)، انجمن زبان‌شناسی ایران و انجمن ایران‌شناسی ایران درباره تقارن جشن نوروز با بهار قرآن و ماه مبارک رمضان گفت: نوروز همواره با تحول طبیعت همراه بوده است. این واقعیتی است که همگان می‌دانند، هم ماه عوض می‌شود یعنی اسفند به فروردین می‌رسد. هم فصل عوض می‌شود که زمستان به بهار می‌رسد و هم سال عوض می‌شود. سال نو ما ایرانی‌ها در آغاز فصل بهار است. ایرانی‌ها همزمان با نو شدن طبیعت با برپایی آداب و رسومی به پیشواز نوروز می‌روند. خانه تکانی می‌کنند که به نوعی نو شدن است. این نوشدگی حتی در روابط انسانی نیز به چشم می‌خورد. اگر کدورتی در سال کهنه بین دو نفر وجود داشته است، سعی می‌کنند با آغاز سال نو آشتی کنند.

وی با بیان اینکه نوروز به نوعی برای ایرانیان پیام صلح و آشتی دارد، بیان کرد: درباره نوروز بسیار گفته شده است. من سال قبل در برنامه‌ای در رادیو به صورت مفصل در خصوص نوروز و تاریخچه آن سخن گفتم. پس اکنون به بهار قرآن و ماه رمضان می‌پردازم. در ماه مبارک رمضان با نوعی تحول معنوی انسان روبه‌رو هستیم. در واقع ماه رمضان نوعی نو شدن معنوی انسان است. بنا به روایات گوناگون آیاتی از قرآن مجید یا بنا بر روایاتی دیگر تمام قرآن مجید در شب‌های قدر و در ماه مبارک رمضان نازل شد. در نتیجه این ماه مبارک از نظر معنوی ماه تولد دوباره انسان است. تقارن ماه مبارک رمضان با نوشدن سال و نوشدن طبیعت و آمدن نوروز بسیار مبارک است.



زرشناس افزود: من احساس می‌کنم، در سال جدید پیوندی نو میان هویت مذهبی و هویت ملی ما ایرانی‌ها ایجاد می‌شود. این پیوند از دیرباز دغدغه ایرانیان مومن و معتقد به دین اسلام بوده است. نوروز پیشینه درازمدتی دارد. این جشن ملی همواره برگزار می‌شد. در واقع نوروز بزرگترین جشن ملی ایرانیان است اما بعد از اسلام این دغدغه همواره وجود داشته که چگونه این دو را به هم پیوند بدهند. بازتاب این دغدغه‌ها را در نوروزیه‌ها می‌بینیم. من در مقاله‌ای با عنوان «نوروزیه‌ها و نوروزیه‌نویسی در عصر صفوی» به این موضوع پرداخته‌ام. نوروزیه‌نویسی در عصر صفوی بسیار رواج داشت. این مقاله چند سال پیش از سوی کتابخانه ملی و حامیان نسخ خطی برنده جایزه اول شد. این مقاله در مجله جستارهای تاریخی پژوهش‌های علوم انسانی به چاپ رسیده است. در نوروزیه‌ها سعی می‌کردند روز نوروز شرعی را تعیین کنند که اتفاقا اول حَمَل یا اول فروردین را روز نوروز شرعی گرفتند. در واقع به نوعی سعی کردند بین هویت ملی و هویت مذهبی آشتی ایجاد کنند.

وی در ادامه گفت: از فضایلی که به نوروز نسبت می‌دهند، آغاز خلافت حضرت علی‌بن‌ابیطالب (ع) در این روز بوده است. یا نزول جبرئیل بر حضرت محمد(ص) در این روز بوده است. به این ترتیب یک آشتی بین هویت ملی و هویت مذهبی ما مسلمانان ایجاد شده است. همچنین در نوروزیه‌ها به اعمال و دعاهایی مانند دعای تحویل سال که باید در نوروز اجرا شود، اشاره کرده‌اند. می‌بینیم که چگونه این پیوند ایجاد شده است و هرگز نوروز و این جشن بزرگ ملی با مسائل دینی و مذهبی و هویت دینی ما شیعیان منافات نداشته است. بیشتر نوروزیه‌نویسی‌ها را علمای عصر صفوی مانند محمدباقر مجلسی انجام داده‌اند. در نوروزیه‌نویسی‌ها آشتی و پیوند بین این دو هویت انجام می‌شده است و من هم تقارن نوروز با ماه مبارک رمضان را نو شدن پیوند میان هویت ملی و هویت مذهبی می‌بینم.



این زبان‌شناس، ایران‌شناس و باستان‌شناس ایرانی با اشاره به کتاب‌های مناسب برای مطالعه در تعطیلات نوروز افزود: من کتاب «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام» اثری به قلم زنده‌یاد دکتر احمد تفضلی که از سوی همکار همیشگی وی، دکتر ژاله آموزگار منتشر شد و یکی از خلأهای اساسی در منابع فارسی زبان را پر کرد، برای مطالعه به علاقه‌مندان پیشنهاد می‌کنم. با مطالعه‌ این اثر در کنار دیگر منابع مرتبط، محققان می‌توانند روند پیشرفت ادبیات ایران را از آغاز تا پایان دوره صفویه با جزئیات کامل دنبال کنند. تالیف جامعی به زبان‌های اروپایی برای ادبیات ایران پیش از اسلام وجود ندارد و کتاب پیش رو، اولین اثر جامع و پیشرو در تمام جنبه‌های فرهنگی تاریخ ایران است.

زرشناس گفت: پس از مقدمه‌ای کوتاه، کتاب جامع «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام» به قلم احمد تفضلی با کتیبه‌های پارسی باستان آغاز می‌شود، سپس به ادبیات اوستایی، چند کتیبه اشکانی و در نهایت نوشته‌های پارسی میانه و آثار پهلوی زرتشتی می‌پردازد. وی در فصلی جداگانه شعر و نثر مانوی را از زبان‌های اشکانی، فارسی میانه و سغدی گردآوری کرده است. نقطه قوت اصلی کتاب در فصول مربوط به آثار فارسی میانه و زرتشتیان پهلوی است که حوزه اصلی تخصص دکتر احمد تفضلی بوده است. او متون متنوع پهلوی را بر اساس ژانر یا موضوع دسته‌بندی کرده و کتاب شامل نوشته‌هایی از کتیبه‌ها است و آثاری که روی پوست و پاپیروس نوشته شده و همچنین آنچه را که بر روی سنگ قبرها، مُهرها و فلزات و بر روی سکه‌ها حکاکی شده است، در برمی‌گیرد.

وی بیان کرد: احمد تفضلی غالبا فهرستی از مطالب هر کتاب یا مقاله یا خلاصه‌ای از آنها را درج می‌کند و گاه نمونه‌هایی از آنها را بیان می‌کند که «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام» را به اثری ارزشمند و آموزشی تبدیل می‌کند. شرح آثار پهلوی و سایر زبان‌های ایرانی میانه در این کتاب جامع‌ترین چکیده این آثار در یک مجلد است و تمامی یافته‌های اخیر در این حوزه را در بر می‌گیرد. این کتاب به کوشش شادروان احمد تفضلی نوشته شده و بارها از سوی دکتر ژاله آموزگار تجدید چاپ شد. کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام مجموعه کاملی است. همچون دائره‌المعارفی که نویسنده دانشمند آن با تبحر علمی و روشی درست و عالمانه و با احاطه و دسترسی کاملی که به منابع داشته است، آثار ادبی پیش از اسلام را معرفی می‌کند.

زرشناس افزود: در این کتاب نه تنها درباره آثاری که در دسترس هستند، بحث می‌شود بلکه از هر موردی نیز که به نحوی با ادبیات پیش از اسلام پیوند می‌خورد، سخن به میان می‌آید. مثلا اگر اشاراتی در نوشته‌های مورخان یونانی و رومی دوران باستان یا در کتاب‌های عربی و فارسی دوران اسلامی به این آثار شده است و یا اگر ترجمه‌هایی به زبان عربی و فارسی و دیگر زبان‌ها، از اصل گمشده نوشته‌های پیش از اسلام موجود بوده است، همه مورد بررسی قرار گرفته‌اند و آثار بازمانده سینه به سینه و روایت‌های شفاهی هم در ضمن مدنظر بوده است و ذکر نمونه‌هایی از این آثار بر غنای کتاب افزوده است.

این زبان‌شناس، ایران‌شناس و باستان‌شناس ایرانی در ادامه گفت: کتاب دیگری که برای علاقه‌مندان به مطالعه در روزهای تعطیل نوروز پیشنهاد می‌کنم، کتاب کوچک و 120 صفحه‌ای «زبان و ادبیات ایران باستان» تالیف خودم است که از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی در قالب «از ایران چه می‌دانم؟» به چاپ رسیده است. در این کتاب به معرفی زبان‌های باستانی در همه دوره‌ها و آثار ادبی آن زمان‌ها پرداخته‌ام. این کتاب کم حجم است و خواندن آن سبک‌تر و راحت‌تر است. کتاب زنده‌یاد تفضلی را در دانشگاه به دانشجویان دوره ارشد و دکتری معرفی می‌کنیم اما در این کتاب مخاطب عام در نظر گرفته شده است. اتفاقا بچه‌ها برای کنکور کارشناسی ارشد از این کتاب استفاده می‌کنند و در سطوح مختلف تحصیلی هم از این کتاب استقبال شده و فروش خیلی خوبی هم داشته است. علاقه‌مندان به مطالعه با خواندن این کتاب با آثار ایران باستان آشنا می‌شوند. این کتاب آثار مکتوب ایران باستان را معرفی می‌کند.
 


وی افزود: کتاب دیگری با عنوان «میراث روایی در ایران باستان» برای آثار شفایی ایران باستان در 120 صفحه نوشته‌ام که از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی و در قالب «از ایران چه می‌دانم؟» به چاپ رسیده است. این کتاب دقیقا به آثار شفایی مخصوصا به اساطیر اقوام مختلف ایرانی مانند سغدی و سکایی می‌پردازد. اساطیر این اقوام به صورت شفایی و سینه به سینه نقل شده است. منبع دیگری در شرح این موضوع موجود نیست و در ایران تقریبا به اسطوره‌های اقوام شرقی پرداخته نشده است. از این نظر این کتاب دارای جذابیت خاصی است. کتاب «میراث روایی در ایران باستان» برای مخاطب عام نوشته شده و با وجود اینکه حجم کمی دارد، اما در دانشگاه مشهد در دوره ارشد تدریس می‌شود. در این کتاب اسطوره اقوام شرقی را بیشتر معرفی کردم. در آن کتاب زبان و ادبیات فارسی در بخش زبان بیشتر به معرفی زبان‌های شرقی پرداخته‌ام زیرا زبان‌های شرقی تخصص من است، بخش شرقی کتاب «میراث روایی در ایران باستان» از کتاب «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام» مفصل‌تر و کامل‌تر است.
 
استاد پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: «مانی» کتاب دیگری است به کوشش من که از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی در اسفندماه 1401 منتشر شده است. علاقه‌مندان به مطالعه می‌توانند این کتاب را بخوانند. این کتاب به معرفی مانی، پیامبر پیش از اسلام ایران می‌پردازد. مانی پیامبری بود که دین او بدون زور و شمشیر و بدون حمایت هیچ سلطانی و با وجود دشمنی‌های بسیار تا قلب اروپا، چین و گستره پهناوری از جهان را فراگرفت. حتی آثار مانستان‌های مانوی (مکانی که مانوی‌ها در آنجا عبادت می‌کنند) هنوز در چین وجود دارد. دین مانی چنان در اروپا گسترش پیدا کرد که بر نهضت‌های بعد از خود اثر گذاشت. بوگومیل‌های بلغاری و کاتاراها در فرانسه کاملا تحت تاثیر مانی بودند. این دین بدون زور شمشیر و بدون جنگ و خونریزی در همه جا گسترش پیدا کرد. پیروان مانی با جنگ و کشتن مخالف هستند. آنها گوشت نمی‌خورند و گیاهخوارند. فلسفه دین مانی در واقع صدای فرودستان و مستضعفان در برابر فرادستان است. برای طرح پشت جلد کتاب «مانی» عکس مانستانی از چین و طرح روی جلد عکس دو زن نوازنده مانوی را انتخاب کردم. مانوی‌ها بسیار به موسیقی اهمیت می‌دادند و موسیقی را از آسمان می‌دانستند.



زرشناس در ادامه گفت: اگر کسی علاقه‌مند به مطالعه ادیان ایران باستان است، کتاب «ادیان و مذاهب ایران باستان» به کوشش کتایون مزداپور را که از سوی انتشارات سمت به چاپ رسیده است، بخواند. این کتاب شامل تعدادی مقاله است که مقاله «مانی» در این کتاب را من و مقاله «زردشت» را کتایون مزداپور با همکاری چند نفر دیگر نوشته است.



وی افزود: شهرزاد قصه‌گو نشان‌دهنده علاقه ما ایرانی‌ها به قصه است. اگر کسی به قصه علاقه‌مند است، برای مطالعه در تعطیلات نوروز کتاب «قصه‌هایی از سغد» را توصیه می‌کنم. در این کتاب تعداد زیادی از قصه‌های سغدی را به زبان فارسی ترجمه و بازنویسی کردم تا برای مخاطبان مختلف قابل استفاده باشد. در این کتاب منابع را نیز معرفی کردم تا اگر کسی خواست، پژوهش کند به کمک آن منابع به مآخذ پژوهشی دسترسی داشته باشد. در این کتاب داستان طوری بازنویسی شده است تا برای مخاطب عام قابل استفاده باشد. مردم با قصه بیشتر انس و الفت دارند. در کل زبان سغدی نسبت به زبان‌های دیگر کمتر شناخته شده است. این کتاب قصه‌های دینی و غیردینی دارد. این کتاب را برای مطالعه توصیه می‌کنم چون قصه‌های قشنگی دارد. طبقه‌بندی قصه‌ها علم جدیدی است. در این کتاب نیز قصه‌ها بر اساس نظریه پرابل و تقسیم‌بندی اولریش مارزلف دسته‌بندی شده‌اند و این دسته‌بندی را بر اساس طبقه‌بندی در جدولی در آخر کتاب ذکر کردم. این کتاب از سوی پژوهشگاه علوم انسانی به چاپ رسیده است.

زهره زرشناس بیان کرد: «درآمدی بر ایران‌شناسی» کتاب دیگری است به کوشش من که از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ رسیده است. این کتاب در دوره دکتری دانشگاه تهران و دوره ارشد بنیاد ایران‌شناسی در یزد و میبد تدریس می‌شود. کتاب به زبان ساده و قابل استفاده برای مخاطب عام است تا با این حوزه آشنا شود. در این کتاب سعی کردم به شرق‌شناسی و خاورشناسی بپردازم. شرق‌شناسی و خاورشناسی یک علم دانشگاهی است. در دانشگاه‌های دنیا، نهادهای خاورشناسی داریم. کنفرانس‌های متعدد خاورشناسی در دنیا برگزار می‌شود که ایران‌شناسی یکی از شعبه‌های آن است. دانش‌های مختلفی مانند هندشناسی، ترک‌شناسی و چین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی داریم که من در این کتاب منحصرا به ایران‌شناسی پرداخته‌ام. در این کتاب منابع مهم این حوزه و ایران‌شناسان مهم را معرفی کردم. ایران‌شناسی چه تاریخچه‌ای دارد، در کشورهای مختلف چه نهادهایی به ایران‌شناسی می‌پردازند؟ و اطلاعاتی از این دست در این کتاب آورده شده است. کتاب «درآمدی بر ایران‌شناسی» حجم زیادی ندارد و کمتر از دویست صفحه است. در این کتاب 18 صفحه به منابع اختصاص دارد که منابع مرتب و روزآمد شده است.