سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمدرضا مالکی بروجنی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع): آدام اسمیت (۵ ژوئن ۱۷۲۳ – ۱۷ ژوئیه ۱۷۹۰) فیلسوف اخلاقگرای اسکاتلندی در دوران روشنگری اسکاتلند است که از او به عنوان پیشگام در اقتصاد سیاسی و پدر علم اقتصاد مدرن یاد میشود. وی همچنین از نظریهپردازان اصلی نظام سرمایهداری مدرن بهشمار میرود.
اسمیت ایدههای خود در زمینهٔ اقتصاد را در کتاب ثروت ملل خود به تفصیل شرح داده است. این نخستین کتاب مدرن علم اقتصاد و شاهکار آدام اسمیت محسوب میشود.
خواندن آثار آدام اسمیت، به ویژه "ثروت ملل"و "نظریه احساسات اخلاقی"، برای دانشجویان فلسفه و علوم اجتماعی از چند جهت مهم است:
۱. پایهگذاری اقتصاد مدرن و علوم اجتماعی
آدام اسمیت را پدر علم اقتصاد مدرن میدانند. تحلیلهای او درباره تقسیم کار، بازار آزاد، و دست نامرئی تأثیر عمیقی بر شکلگیری اقتصاد سیاسی و علوم اجتماعی گذاشت. فهم این مفاهیم به درک تحولات فکری بعدی در مکاتب مختلف مانند لیبرالیسم، سوسیالیسم و نئولیبرالیسم کمک میکند.
۲. ارتباط بین اخلاق و اقتصاد
در "نظریه احساسات اخلاقی"، اسمیت به جایگاه همدردی و اخلاق در روابط اجتماعی میپردازد. این اثر نشان میدهد که او صرفاً یک اقتصاددان نبود، بلکه فیلسوفی اجتماعی بود که به رابطه فرد و جامعه توجه داشت. این نگاه برای دانشجویان علوم اجتماعی که به تحلیل پیوند بین ارزشهای اخلاقی و ساختارهای اقتصادی علاقهمندند، بسیار آموزنده است.
۳. نقد نظامهای اجتماعی و اقتصادی
اسمیت اگر چه از بازار آزاد دفاع میکرد، اما نقادی اجتماعی نیز بود. او به تأثیر منفی تقسیم کار بر روحیه کارگران و خطرات انحصارطلبی سرمایهداران اشاره کرد. این نگاه متعادل به دانشجویان نشان میدهد که حتی بنیانگذاران سرمایهداری نیز نسبت به کاستیهای آن آگاه بودند.
۴. تأثیر بر اندیشمندان علوم اجتماعی و سنت علوم اجتماعی آنگلوساکسون
اندیشههای اسمیت بر سنت علوم اجتماعی آنگلوساکسون، فیلسوفان و اقتصاددانان بعدی مانند کارل مارکس، جان استوارت میل، جان مینارد کینز و فون هایک تأثیر گذاشت. خواندن آثار او به درک بهتر مباحثههای کلاسیک بین مکاتب مختلف اقتصادی و اجتماعی کمک میکند.
۵. روششناسی علمی و تحلیل اجتماعی
اسمیت از ترکیب مشاهده تجربی، تحلیل تاریخی، و استدلال فلسفی استفاده میکرد. این روششناسی برای دانشجویان علوم اجتماعی الگویی از چگونگی تلفیق نظریه و واقعیت ارائه میدهد.
نتیجهگیری
خواندن آثار اسمیت نهتنها برای فهم تاریخ اندیشه اقتصادی، بلکه برای درک تعامل پیچیده بین اقتصاد، اخلاق، و جامعه ضروری است. او نشان داد که علم اقتصاد نمیتواند از فلسفه و اخلاق جدا باشد، و این درس بزرگی برای دانشجویان فلسفه علوم اجتماعی است.
مروری بر آثار آدام اسمیت
کتاب «ثروت ملل»، نوشته آدام اسمیت، که در سال ۱۷۷۶ منتشر شد، به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخ اندیشه غرب شناخته میشود. این کتاب، نخستین تحلیل علمی نظاممند از اصول اقتصاد سیاسی است و به عنوان سنگبنای اندیشههای اقتصادی پس از خود، جایگاهی خاصی دارد. نظریههای اسمیت در مورد انباشت سرمایه، رشد اقتصادی، و مکانیسمهای بازار، تا به امروز تأثیری عمیق بر اقتصاد مدرن گذاشتهاند.
کتاب «ثروت ملل» آدام اسمیت با انتشار در سال ۱۷۷۶ به عنوان نشانه مهم تفکر بشری شناخته شد. به عنوان اولین استدلال علمی برای اصول اقتصاد سیاسی، نقطه عزیمت برای همه اندیشههای اقتصادی بعدی است. نظریههای اسمیت در مورد انباشت سرمایه، رشد و تغییر دنیوی، از جمله دیگر در اقتصاد مدرن همچنان تأثیرگذار است.
ثروت ملل تنها یک کتاب اقتصادی نیست؛ بلکه اثری فراتر از زمان خود است که به مفاهیمی میپردازد که امروزه در سیاست، حقوق، دین، و حتی اخلاق کاربرد دارند. اسمیت در این کتاب با بینشی کمنظیر هشدار میدهد که پول نباید تنها معیار ارزشگذاری باشد، و تمرکز صرف بر ثروت مادی میتواند به پیامدهای ناخوشایند اجتماعی بینجامد.
ثروت ملل و آدام اسمیت واقعاً یک کلاسیک حماسی در زمان حال است؛ برخی از ایده ها، ایدههایی است که ما در زندگی مدرن با آنها بسیار آشنا شده ایم، نه تنها در زمینه اقتصاد، بلکه در سیاست، دین، قانون و دارایی.
آدام اسمیت در این کتاب بارها و بارها به خوانندگان خود می گوید که پول نمیتواند تنها معیار ارزش باشد و وقتی پول به تنها معیار ارزش تبدیل می شود، نتایج غیراخلاقی و شر است.
این اثر با ترجمه سیروس ابراهیمزاده در سال ۱۳۹۷ به همت انتشارات پیام منتشر شد. این چاپ مجدد نسخه قطعی ثروت ملل در سال ۱۹۰۴ توسط ادوین کانان شامل مقدمه، یادداشتها و فهرست کاملی از مشهور کانان و همچنین مقدمه جدیدی است که به ویژه اقتصاددان برجسته جورج جی استیگلر برای این نسخه نوشته شده است.
«نظریه احساسات اخلاقی»
کتاب «نظریه احساسات اخلاقی» نیز یکی از برجستهترین آثار فلسفی، اخلاقی و روششناختی عصر روشنگری است که در سال ۱۷۵۹ میلادی به رشته تحریر درآمد. در این کتاب، اسمیت «همدردی» را بهعنوان محرک اصلی رفتارهای انسانی معرفی میکند و با نگاهی عمیق، کنشهای آدمی را بر پایه این مفهوم بنیادین تحلیل مینماید.
اسمیت، اگرچه از اندیشههای توماس هابز الهام گرفته، اما برخلاف او که اعمال انسان را صرفاً زاییده شهوت و ترس میداند، همدردی را نیروی محرکه اساسی میشناسد. او این پرسش کلیدی را مطرح میکند: چه عاملی ما را به سوی همدلی با هم نوعانمان سوق میدهد؟ پاسخ او ژرفاندیشانه است: تمایل به دریافت همدردی از دیگران. به باور اسمیت، انسان در تعاملات اجتماعی همواره در جستوجوی تأیید و همراهی عاطفی اطرافیان خود است.
نکته قابل تأمل دیگر، نخستین کاربرد اصطلاح «دست نامرئی» در این کتاب است؛ مفهومی که اسمیت در اینجا بهعنوان اراده هدایتگر الهی تفسیر میکند؛ خدایی که در نهاد بشر، حسِ تعادلبخشی میان خواستهها و همدردی را جای داده است. این ایده، بعدها در اثر دیگر او، «ثروت ملل»، به شکلی گستردهتر توسعه یافت و به یکی از ارکان اندیشهی اقتصادی مدرن بدل شد.
کتابی در مورد آدام اسمیت
کتاب «آدام اسمیت و ثروت ملل» اثر محمدعلی همایون کاتوزیان، پژوهشی جامع و تحلیلی درباره یکی از تأثیرگذارترین آثار تاریخ اقتصاد است.
کاتوزیان در این اثر، با رویکردی روشمند، ابتدا به بررسی زندگی آدام اسمیت، فضای فکری و اجتماعی عصر او و نیز مبانی اخلاقیِ اندیشههایش میپردازد و سپس با دقتی تحسینبرانگیز، به تحلیل کتاب مشهور "ثروت ملل" ورود میکند. در ادامه، نویسنده گزیدهای کلیدی از این اثر را در هفت فصلِ منسجم ارائه میدهد که هر یک به یکی از مباحث بنیادین اقتصاد اختصاص دارد.
آنچه کار کاتوزیان را شاخص میسازد، رویکرد تاریخی-سیاسیِ اوست که به جای تقلیل نظریههای اقتصادی به الگوهای صرفاً تئوریک، زمینههای زمانی و مکانیِ شکلگیری آنها را با دقتی کمنظیر بررسی میکند. این نگاهِ زمینهمحور، به خواننده کمک میکند تا درک عمیقتری از کاربرد واقعیِ این نظریات در بستر تاریخ پیدا کند.
نظر شما