سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: رمان «برج همدلی توکیو» (Sympathy Tower Tokyo)، به‌خاطر آنکه بخشی از آن با کمک هوش مصنوعی نوشته شده، بسیار جنجال‌برانگیز شد. اما آیا نویسنده‌اش معتقد است این فناوری می‌تواند روزی رمانی بهتر از انسان بنویسد؟

ریه کوئدان، رمان‌نویس ژاپنی، می‌گوید: «چندان نگران نیستم که از آثارم برای آموزش هوش مصنوعی استفاده شود. حتی اگر نوشته‌هایم را کپی کند، مطمئنم جوهره‌ای از وجود من در اثر باقی می‌ماند که هیچ‌کس قادر به تقلیدش نیست.»

این نویسنده ۳۴ ساله، کمی پیش از انتشار ترجمه انگلیسی چهارمین رمانش، «برج همدلی توکیو»، در یک گفت‌وگوی ویدیویی از خانه‌اش در نزدیکی توکیو با من سخن می‌گوید. این کتاب پس از بردن یک جایزه معتبر در ژاپن، به دلیل آنکه بخشی از آن به کمک ChatGPT نوشته شده بود، سروصدای زیادی به پا کرد.

محور اصلی داستان «برج همدلی توکیو» معماری ژاپنی به نام «سارا ماچینا» است که مأموریت دارد برجی تازه برای اسکان مجرمان محکوم طراحی کند. این برج قرار است نماد چیزی باشد که یکی از شخصیت‌ها، با طعنه‌ای کنایه‌آمیز، آن را «سعه صدر بی‌نظیر مردم ژاپن» می‌نامد؛ چرا که قرار است مجرمان در آن با آسایش و رأفت زندگی کنند.

در طول رمان، سارا که خود زمانی قربانی یک جنایت خشونت‌بار بوده، در درستیِ این رویکرد همدلانه با مجرمان تردید دارد و از خود می‌پرسد آیا این همدلی، بازتاب واقعی جامعه‌ی ژاپن است؟

کوئدان می‌گوید: «قطعاً همین‌طور است.» یکی از انگیزه‌های او برای نوشتن رمان، ترور شینزو آبه، نخست‌وزیر پیشین ژاپن در ژوئیه ۲۰۲۲ بود: «فردی که او را به قتل رساند، توجه بسیاری از ژاپنی‌ها را به خود جلب کرد و گذشته او، حس همدلی عمیقی را در مردم برانگیخت. او در خانواده‌ای بسیار مذهبی و بدون آزادی بزرگ شده بود. این ایده که مدت‌ها در ذهنم بود، در فرایند نوشتن رمان دوباره سر برآورد.»

این پرسش درباره نگاه جامعه به مجرمان، با رویکردی دوگانه، هم جدی و هم کنایی، در سراسر داستان مطرح می‌شود. ساکنان احتمالی برج باید «آزمون همدلی» بدهند تا شایستگی‌شان برای دریافت رأفت سنجیده شود («آیا والدینتان هرگز با شما بدرفتاری کرده‌اند؟ – بله / خیر / نمی‌دانم») و تصمیم نهایی را یک هوش مصنوعی می‌گیرد.

رمان «برج همدلی توکیو» در سال ۲۰۲۴، پس از انتشار، جایزه‌ی معتبر آکوتاگاوا را که به نویسندگان نوظهور اهدا می‌شود، از آنِ خود کرد. کوئدان می‌گوید از این اتفاق هم «خوشحال» است و هم احساس «آزادی» می‌کند، «چون وقتی به‌عنوان یک نویسنده نوظهور شناخته می‌شوی، همواره فشار روانی برای بردن این جایزه را حس می‌کنی.» او در سال ۲۰۲۲ برای کتاب دیگرش نامزد این جایزه شده بود اما آن را نبرد. «احساس می‌کردم با نبردن جایزه، دیگران را ناامید کرده‌ام و نمی‌خواستم دوباره آن حس را تجربه کنم. می‌دانید، این جایزه عنوانی است که تا آخر عمر همراه آدم می‌ماند.»

اما شهرت کتاب دلیل دیگری هم داشت: کوئدان فاش کرد که بخشی از رمان – حدود ۵ درصد آن – را با کمک هوش مصنوعی نوشته است. به گفته‌ی او، این بخش‌ها در واقع دیالوگ‌هایی هستند که یکی از شخصیت‌ها با ChatGPT دارد. با این حال، او همچنین برای خلق رمان از «گفت‌وگو با هوش مصنوعی و درک این‌که چگونه این فناوری می‌تواند فرایندهای فکری انسان را به شیوه‌ای جالب منعکس کند، الهام فراوانی گرفته است.» به عبارت دیگر، استفاده او از هوش مصنوعی تلاشی برای فریب خواننده نیست، بلکه دعوتی است برای رویارویی با تأثیرات این پدیده.

یکی از شخصیت‌های رمان برای چت‌بات دلسوزی می‌کند؛ موجودی که «محکوم به حیاتی بی‌ثمر است و بی‌وقفه کلماتی را که به او دیکته شده، نشخوار می‌کند، بی‌آنکه هرگز بفهمد این وصله‌پینه کلمات دیگران چه معنایی دارد.»

آیا کوئدان نگران است که روزی هوش مصنوعی جای نویسندگان را بگیرد؟ «شاید چنین آینده‌ای در راه باشد، اما در حال حاضر، امکان ندارد هوش مصنوعی بتواند رمانی بهتر از یک انسان بنویسد.» به گفته او، در میان خوانندگان ژاپنی، هرچند استفاده از هوش مصنوعی توجه‌ها را به رمان جلب کرد، اما «بحث اصلی و مهم‌تر حول محور خودِ زبان شکل گرفت؛ این‌که تحولات زبان در دهه‌های اخیر چگونه بر رفتار و نگرش مردم تأثیر گذاشته است.»

و این موضوع مستقیماً به ایده اصلی رمان او گره می‌خورد: «برج همدلی توکیو» در واقع رمانی درباره زبان است؛ زبانی که در این کتاب، نه فقط ابزاری برای بیان، بلکه راهی برای آشکار ساختن هویت ماست. همان‌طور که یکی از شخصیت‌ها می‌گوید: «واژه‌ها واقعیت ما را تعیین می‌کنند.»

منبع: Mon 18 Aug 2025 12.00 BST