سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - زهره نیلی: در روستای اردبیلک از توابع استان قزوین، عروسک بومیای به نام «خاله بَ بَ» که گاهی «خاله بع بع» هم نوشته و توسط زنان روستایی ساخته میشود همراه با دو عروسک دیگر بهنامهای «بکلو» و «قولچاق» بهعنوان آثار ارزشمند فرهنگی استان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شدهاند.
این عروسکها از پارچههای دورریختنی و تکههای چوب ساخته میشوند که هم جنبه آیینی دارند و هم کودکان را سرگرم میکنند. روستای اردبیلک، نزدیک شهر قزوین، بیش از ۱۰ سال است که بهخاطر ساخت این عروسکهای سنتی مشهور شده است. بانوان روستا با ریشه در هنرهای سنتی، این عروسکها را با حفظ هویت فرهنگی و جزئیات سنتی طراحی و تولید میکنند.
افسانه احسانی، فعال حوزه گردشگری و پژوهشگر فرهنگهای محلی، سالهاست که در مسیر حفظ و احیای میراث ناملموس ایران قدم برمیدارد. او با تمرکز بر عروسکهای بومی که نسلها در روستاها و میان عشایر ساخته میشدند، تلاش کرده تا این هنر فراموششده را دوباره به زندگی بازگرداند.
احسانی در گفتوگو با ایبنا با اشاره به اینکه عروسکهای بومی تنها یک اسباببازی نیستند، بیان میکند: این عروسکها داستانها، آیینها و هویت فرهنگی یک سرزمین را روایت میکنند. به همین جهت باید حفظ و نگهداری شوند و شیوه ساخت و حتی قصههاشان از نسلی به نسل دیگر منتقل شود.
این فعال حوزه گردشگری با همراهی گروه «بقچه ایرانی»، پروژههای متعددی را برای شناسایی، ثبت ملی و باززندهسازی این عروسکها پیش برده است. از جمله این تلاشها، طراحی مجموعه کتاب–عروسکهایی است که هر جلد آن فرهنگ یک منطقه از ایران را روایت میکند و همراه با نسخه دستساز عروسک همان منطقه عرضه میشود.
یکی از نمونههای شاخص این کار، احیای عروسک «خاله بَ بَ» متعلق به عشایر قزوین است که نهتنها در میراث فرهنگی ثبت شده، بلکه در قالب عروسک انگشتی و سبک برای حمل بازطراحی شده تا هم جنبه آموزشی داشته باشد و هم بتواند در گردشگری فرهنگی جایگاه ویژهای بیابد. کار او نشان میدهد که میراث فرهنگی ناملموس، اگر با خلاقیت و برنامهریزی به جامعه امروز معرفی شود، میتواند بهجای ماندن در ویترینها، به بخشی زنده از زندگی مردم تبدیل شود.
احسانی به روند شکلگیری این پروژهها اشاره و بیان میکند: سال ۱۳۹۸ به پیشنهاد کانون پرورش فکری، مجموعه عروسکهای بومی را طراحی کردیم و نوزدهم تیرماه همان سال، قرارداد تألیف کتاب–عروسک و معرفی فرهنگهای بومی ایران در ۷ جلد بسته شد. هجدهم آبان ماه ۹۸ هم قرارداد دیگری با عنوان ساخت عروسکهای بومی تاجمیر بین ما و کانون شکل گرفت و بنا شد هر کتاب، یک عروسک هم داشته باشد. با توجه به روند کند حاکم بر کانون، نخستین جلد از این مجموعه با نام «دوتوک؛ عروسک کوچ بلوچی» در سال ۱۴۰۲، یعنی چهار سال بعد منتشر شد.
پژوهشگر کتاب «دوتوک؛ عروسک کوچک بلوچی» در ادامه به چگونگی نگارش این کتاب اشاره و بیان میکند: از آنجا که من نویسنده کودک و نوجوان نبودم و کانون هم تا آن زمان، مجموعه کتاب–عروسک منتشر نکرده بود، خواستم یکی از نویسندگان کانون در کنار ما قرار بگیرد که خانم زهره پریرخ به گروه ما پیوست و نخستین کتاب منتشر شد. البته مدتی طول کشید تا فرم و محتوا شکل بگیرند و با هم هماهنگ شوند. سرانجام «دوتوک» منتشر شد و خوشبختانه جایزه رشد و لاکپشت پرنده را هم به خود اختصاص داد.
احسانی ابراز امیدواری میکند که روند تولید و انتشار کتاب-عروسک دوم شدت بگیرد و با سرعت بیشتری جلو برود و میگوید: مسأله این است که الان کتاب دوم با عنوان «خاله بع بع» که متعلق به زنان عشایر قزوین است، یک سال و نیم پیش، تصویب شده و به همان آرامی دارد مراحل تصویرگری خود را طی میکند. از سوی دیگر با توجه به اینکه کتاب با عروسک همراه است، بخش بازی و سرگرمی هم باید قرارداد مربوط به آن را تأیید کند و همه اینها روند تولید و انتشار را بسیار کند میکند.
رییس هیئت مدیره موسسه «آوای طبیعت پایدار» بیان میکند: ما بدون کمک بخش بازی و سرگرمی کانون، مراحل شناسایی و ساخت، باززندهسازی و ثبت ملی عروسکها را انجام دادهایم. به عبارتی آنچه تاکنون صورت گرفته، کار یک سازمان است نه یک فرد یا یک گروه کوچک چون «بقچه ایرانی»؛ حتی عروسکها را بهروزرسانی کرده و به شکل عروسک انگشتی درآوردهایم تا سبک و قابل حمل باشند. در این شرایط تنها خواستهمان این است که بخشهای بازی- سرگرمی و انتشارات کانون، همکاری بیشتری با ما داشته باشند و روند کارشان را تندتر کنند چون زنان عشایر قزوین، ییلاق-قشلاق میکنند و ما باید پیش از کوچ، مواد اولیه را تهیه کنیم و برای ساخت «خاله بَ بَ» در اختیارشان بگذاریم.
نظر شما