سرویس بینالملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: سومین رمان ایلین فینی، «دیوانگی را به روش خودم تجربه کنم» (Let Me Go Mad in My Own Way)، که در اکتبر ۲۰۲۵ توسط انتشارات هارویل سیکر( Harvill Secker) منتشر شده، نقطه اوج بلوغ روایی و سبکی نویسندهای است که طی سالهای اخیر، در ادبیات ایرلند صدای تازه و متفاوتی به شمار میرود. این رمان داستان کلر اوکانر، نویسندهای آیندهدار را دنبال میکند که پس از مرگ ناگهانی مادر و ابتلای پدر به سرطان، زندگی خود را در لندن ویران میکند و به خانه پدری در غرب ایرلند بازمیگردد. با ورودش به خانه دوران کودکی، مواجهه با میراث ریشهدار، زخمهای خانوادگی و تاریخ خشونتآمیز محل زندگی، محور اصلی روایت را شکل میدهد.
رمان با ترسیم بازگشت کلر به روستای آتِنری آغاز میشود و از همان ابتدا نشانههای ساختار تو در توی روایت در متن نمایان است. لایه روایت خانوادگی کلر به طور مداوم با میانپردههایی از خاطرات گذشتگان و افسانههای بومی درهم میآمیزد و خانه اوکانر، نه صرفاً یک اقامتگاه یا پسزمینه رویدادها، بلکه شخصیت اصلی و زندهای در داستان است. تواریخ محلی مانند اشارات به «تور بالی لی» (خانه ییتس)، پارک کول، و حکایتهای مربوط به حملات ارتش انگلستان، نقش پویایی در لایهگذاری معنایی اثر دارند. اما این قرار دادن تاریخ در دل روایت، صرفاً تزئینی نیست؛ بلکه ریشه هویت و رنج نسلهای مختلف خانواده اوکانر را آشکار میسازد.
در کنار خط اصلی روایت سوگواری و بازسازی روابط خانوادگی، بخش قابل توجهی از رمان به خاطرهنگاریهای کودکانه کلر و داستانهایی از یک قرن پیش بازمیگردد؛ برای نمونه، تلاشهای نافرجام پدر کلر برای فروش اسب به ملکه انگلیس یا ریشه تراژیک خشونتهایی که خانواده، همچون اغلب خانوادههای ایرلندی، از نیروهای «بلک ان تنز» تجربه کردند. همین رویکرد است که خردهروایتها را به مثابه کشمشی در دل کیک اصلی اثر قرار داده؛ عاملی که جان تازهای به روایت داده و سایه گذشته را بر زندگی امروز کلر مستدل میکند.
روی دیگر این معماری روایی، ورود خطوط معاصرتر به داستان است: کلر در مواجهه با نوعی خلأ هویتی، رو به شبکههای اجتماعی میآورد و وسواس و علاقهاش به سبک زندگی زنان خانهدار سنتی را از صفحههای اینستاگرامی پی میگیرد؛ تمی که اگرچه پتانسیل تحلیل اجتماعی داشت، در روایت فینی تا حدی سطحی و گاه ناتمام رها شده است. تلاش برای مقابله کلر با پویشهای راستگرای معاصر یا حسرت برای یک گذشته طلایی، هرچند در حد اشاره باقی میماند، اما بیانگر تقابل نسلی و بحرانهای بازتعریف هویت زن معاصر در بستر تغییرات اجتماعی است.
در نهایت، خانه اوکانر—ترکیبی از بنای مدرن و سایه مزرعه قدیمی—تمثیل روشنی از چگونگی امتداد گذشته بر حال و آینده خانواده است؛ تمثیلی که نه فقط حافظه، بلکه پرسش دشوار «ما با گذشتهمان چه باید بکنیم؟» را در بستر مکان و تجربه عینی مطرح میکند. همین لایههای متداخل و روایتهای تودرتوست که به ساختار رمان پویایی و رضایتبخشی میبخشد و آن را فراتر از داستانی ساده درباره بازگشت به زادگاه قرار میدهد.
مولف و مسیر حرفهای او
ایلین فینی، متولد و بزرگشده در غرب ایرلند، طی یک دهه اخیر در فضای ادبی انگلستان و ایرلند حضوری پررنگ و دائماً رو به رشد داشته است. نخستین رمان او، «همانطور که بودی»، با استقبال تحسینآمیز منتقدان مواجه شد و علاوه بر راهیابی به فهرست نهایی جوایز مهمی چون Rathbones Folio و Irish Novel of the Year، جوایزی همچون Kate O’Brien و McKitterick را به دست آورد. دومین رمانش، «چگونه یک قایق بسازیم»، علاوه بر آنکه فهرست بلند بوکر را تجربه کرد، در میان بهترین کتابهای سال نیویورکر و نامزد رمان سال ایرلند قرار گرفت؛ تجربهای که جایگاه فینی را به عنوان نویسندهای خلاق و متمایز تثبیت کرد.
فینی علاوهبر رمان، سابقه درخوری در شعر دارد. مجموعههایی چون «کیتی کجاست؟»، «رادیو انجیل بود» و «برخیز» نشان از دغدغههای زبانی و فرمیک مولف میدهد؛ دغدغههایی که آثار منثور او را نیز از حد روایتهای خطی و ساده فراتر میبرد. فینی در کنار نویسندگی، به تدریس در دانشگاه گالوی مشغول است و همچنان عمیقاً در فضای فکری و فرهنگی ایرلند ریشه دارد. هویت، حافظه محلی و جایگاه زن در جامعه سنتی ایرلند در تمام آثار او بازتابی بنیادین دارد.
بازتابها و نقدها:
«دیوانگی را به روش خودم تجربه کنم» با انتشار خود با اقبال و توجه وسیع منتقدان روبهرو شد. نشریاتی چون Kirkus Reviews، The Guardian و The Irish Times، ساختار درهمتنیده و کاربرد روایتهای درون داستان را ستودهاند؛ جنبهای که این رمان را همتراز با آثار شاخص ادبی مدرن ایرلند قرار میدهد. بسیاری از نقدها، قدرت نویسنده را در پیوند زندگینامه فردی با حافظههای خانوادگی و تاریخ جمعی، نقطه تمایز اثر دانستهاند.
از سوی دیگر، برخی منتقدان همچون بازبینان Daily Mail و The Economist بر انعکاس واقعگرایانه فقدان شخصی، ترومای بیننسلی و مضامین نقد پدرسالاری تاکید کرده و اثر را همزمان دراماتیک، شاعرانه و تأملبرانگیز خواندهاند. با این حال، نقاط ضعف موجود همچون برخی دیالوگهای تصنعی یا خط روایی نیمهکاره سبک زندگی «تِرَد وایف»ها هم خالی از اشاره نمانده است. این کاستیها اگرچه به ساختار روایی اثر لطمه زدهاند، اما به اعتبار و کیفیت کلان رمان آسیب جدی وارد نکردهاند و اغلب در میان تحسینها گم شدهاند. خطوط فرعی ضعیف، در کنار ساختمان مرکزی قدرتمند و چندلایه رمان، صرفاً به عنوان حاشیههایی ذکر شدهاند که بر درخشش روایت مرکزی سایه نمیاندازند.
قوت اصلی رمان، به اجماع بیشتر منتقدان، در پیوند ظریف گذشته و حال، و خلق روایتی چندصدایی و عمیق قرار دارد؛ خصوصاً در شیوهای که نویسنده از طریق خاطرات خانوادگی، جغرافیا و روابط انسانی، معنای تداوم حافظه، درد و شفای جمعی را در یک بستر ملموس و معاصر قرار داده است.
چرا «دیوانگی را به روش خودم تجربه کنم» اهمیت دارد؟
رمان ایلین فینی را باید اثری دانست که به جای اتکا بر فرمولهای رایج ادبیات «بازگشت به خانه» یا سوگواری خانوادگی، دامنه موضوعات و سبک روایت خود را گسترش میدهد و مفاهیمی چون خانه، تاریخ، زن بودن و گذشته را مجدداً به بوته نقد میگذارد. همین نگاه تودرتو و جسارت در برخورد با خاطره، مکان و روایتهای هلدادیرشتهای (hillbilly narratives) به فینی اجازه داده اثری خلق کند که هم در بافت محلی ایرلند ریشه دارد و هم جهانی است.
بار دیگر باید تاکید کرد نقطهقوت اصلی رمان، تسلط مولف بر ساختار معماری روایت است؛ استفاده از داستانهای در دل داستان، تصویرسازی از خانهای که خود حامل حافظه و اندوه است، و دقت در برشهایی از تاریخ معاصر ایرلند، اثری را رقم زده که نه تنها بر تجربه فردی کلر اوکانر، بلکه بر روان جمعی جامعه ایرلند و مسئله زنانگی در بستر سنت انعکاس مییابد.
در نهایت، «دیوانگی را به روش خودم تجربه کنم» نشان میدهد که چگونه یک رمان میتواند مرز میان ادبیات شخصی و جمعی، درد فردی و رنج تاریخی، و گذشته و حال را از نو تعریف کند—بیآنکه در دام شعار یا احساسگرایی افراطی بیفتد. این رمان نه یک روایت صرفاً احساسی از زخم یا بازگشت، بلکه پژوهشی در معنای ماندن و بازتعریف مکان و حافظه در جهان مدرن است.
منابع: گاردین و آمازون
نظر شما