به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مائده مرویان حسینی: نشست تخصصی (مستندسازی تاریخ شفاهی در مانایی فرهنگ دفاع مقدس و مقاومت) با حضور حجتالاسلام سعید فخرزاده، مولف و پژوهشگر دفاع مقدس، غلامرضا عزیزی پژوهشگر، کارشناس تاریخ و اسناد و امیرمحمد عباسنژاد، کارشناس مجری چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت در سالن بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برگزار شد.
در ابتدای این برنامه سعید فخرزاده به تفاوت میان تاریخ شفاهی و خاطره شفاهی پرداخت و اظهار کرد: این دو حوزه دارای تفاوتهای محتوایی، روششناختی و هدفگذاری هستند. خاطرهنگاری در حوزه ادبیات جای میگیرد و یکی از ژانرهای شناختهشده ادبی همانند سفرنامهنویسی محسوب میشود. از سوی دیگر، خاطرات بهعنوان منابع خام تاریخی تلقی میشوند که ممکن است دقیق، ناقص یا حتی نادرست باشند.
او در ادامه گفت: در تاریخنگاری، تفاوتی میان منبع تاریخی و متن تاریخی وجود دارد. منبع، اطلاعاتی است که از گذشته باقی مانده است؛ از جمله اسناد، تصاویر، بناها و حتی خاطرات شفاهی. اما تا زمانی که این منابع راستیآزمایی نشده و در کنار سایر شواهد قرار نگرفته باشند، نمیتوانند بهعنوان متن تاریخی قابل استناد مطرح شوند.
این پژوهشگر درباره نقش خاطره در تاریخ شفاهی گفت: خاطره از نظر ساختار ظاهری ممکن است با تاریخ شفاهی شباهت داشته باشد، اما تا زمانی که مورد تحلیل، راستیآزمایی و پژوهش قرار نگیرد، در قالب ژانر ادبی باقی میماند. تنها پس از انجام این مراحل است که خاطره میتواند به بخشی از تاریخ شفاهی معتبر تبدیل شود.
فخرزاده به مفهوم مانایی در فرهنگ و تاریخ دفاع مقدس پرداخت و افزود: اگر بخواهیم فرهنگ دفاع مقدس در جامعه ماندگار و در حال رشد باشد، باید با انتخاب شیوههای مناسب، متون تاریخ شفاهی را به گونهای تدوین کنیم که برای مردم قابل درک، ارتباط پذیر و الهامبخش باشد.
این پژوهشگر درباره اعتبار و صحتسنجی خاطرات راوی و مصاحبه شونده گفت: خاطره اگر از سوی فردی صادق و نیکنیت روایت شود همیشه از یک زاویه خاص و مبتنی بر دریافت ذهنی گوینده است. هر کس بخشی از واقعیت را بیان میکند و نمیتواند کل حقیقت را منتقل کند. در عین اینکه خاطره ممکن است صادقانه باشد، لزوماً تصویری دقیق و درست از واقعیت تاریخی ارائه نمیدهد.
فخرزاده خاطرنشان کرد: ضعفهای ذاتی خاطره در فرایند مصاحبه توسط فردی آگاه، مستند و با هدف تولید روایت مستدل و راستیآزماییشده انجام شود.خاطره، منبع تاریخ شفاهی است، اما زمانی به متن تاریخی قابل استناد تبدیل میشود که با سایر شواهد همسنجی و بررسی شده باشد.
او در پایان با تاکید بر تطبیق خاطرات با اسناد میدانی و روایتهای متقابل بیان کرد: رسالت ما در تاریخنگاری دفاع مقدس، تبدیل خاطرات خام به متنی عمیق، دقیق و ماندگار است؛ متنی که هم حافظ حقیقت باشد و هم الهامبخش نسلهای آینده.
در ادامه نشست غلامرضا عزیزی با اشاره بر اهمیت شناخت وآگاهی مصاحبهکننده از موضوع و فرد مصاحبهشونده گفت: در فرآیند تاریخنگاری شفاهی، توانایی و اشراف مصاحبهکننده بسیار حیاتی است. اگر مصاحبهکننده به موضوع مسلط نباشد، قادر به شناسایی و اصلاح خطاهای احتمالی در روایت نخواهد بود. از اینرو، انجام مصاحبه با افراد متعدد، بهویژه از سطوح و موقعیتهای مختلف نسبت به یک واقعه، امری ضروری در کسب تصویر دقیقتر و کاملتر از یک رویداد تاریخی است.
او اضافه کرد: بسیاری از خطاها و اشتباهات در روایتهای تاریخ شفاهی به دلیل عدم عمد در ارائه اطلاعات نادرست صورت میگیرد. در واقع مصاحبهشونده، آنچه را که از دیدگاه خود واقعی میپندارد، بیان میکند؛ اما به دلایلی همچون زاویه دید محدود، عمق میدان ادراک یا تغییرات روانی ناشی از وقایع تلخ مانند جنگ، ممکن است بخشی از واقعیت را نادیده بگیرد یا نادرست به خاطر بسپارد.
این پزوهشگر درباره شبهات موجود در خاطرهنگاری گفت: بسیاری از شبهات زمانی به وجود میآید که با یک "تکروایت" مواجه هستیم. برای اعتبارسنجی روایتها، باید از روشهای نقد درونی و بیرونی استفاده کرد و روایتهای مشابه از منابع مختلف را در کنار هم بررسی نمود.
غلامرضا عزیزی با تاکید بر لزوم بررسی و مطالعه بیشتر در روایت شفاهی گفت: نمیتوان صرفاً بهدلیل شفاهی بودن یک روایت، آن را بیاعتبار دانست. همانطور که نوشتهای از قرون گذشته، چون به ثبت رسیده، لزوماً صادق نیست؛ روایت شفاهی نیز نیازمند بررسی و راستیآزمایی است.
او در پایان صحتسنجی اطلاعات و اسناد را یکی از وظایف مصاحبهگر دانست و گفت: مسئولیت مصاحبهکننده تنها در ثبت روایت نیست، بلکه او به عنوان پژوهشگر و منتشرکننده روایت، وظیفه دارد اعتبار آن را بررسی کرده و نسبت آن را با دیگر منابع و اسناد تاریخی مشخص سازد. به همین دلیل، ضرورت دارد که مصاحبهکننده ضمن پرهیز از تعارفات و ملاحظات، با پرسشهای دقیق و تکرار موقعیتها و زمانها، سعی در روشنسازی جزئیات واقعه داشته باشد تا بتواند تصویری چندبعدی و مستند از تاریخ ارائه دهد.
نظر شما