به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «قابلیت‌های نمایشی شاهنامه» نوشته محمد حنیف در نوبت چهارم با ۲۱۲ صفحه به قیمت ۲۵۰ تومان به همت انتشارات سروش به تازگی منتشر شده است.
در میان گنجینه‌های ادبیات کلاسیک فارسی، شاهنامه فردوسی جایگاهی بی‌بدیل دارد. کتابی سرشار از افسانه، اسطوره، تاریخ، حماسه و تراژدی که قرن‌هاست خوانده می‌شود و بازگو می‌گردد. اما آیا این اثر سترگ تنها برای خواندن و ستایش در محافل ادبی است؟ یا می‌توان آن را به زبان هنرهای نمایشی معاصر بازآفرینی کرد؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در کتاب «قابلیت‌های نمایشی شاهنامه» نوشته محمد حنیف جست‌وجو کرد.
کتاب «قابلیت‌های نمایشی شاهنامه» صرفاً یک تحلیل ادبی یا توصیفی نیست؛ بلکه نویسنده با نگاهی میان‌رشته‌ای به سراغ داستان‌های شاهنامه رفته و تلاش کرده با تکیه بر مبانی درام و تئاتر، آن‌ها را واکاوی کند. محمد حنیف در این اثر کوشیده است تا شاهنامه را نه به مثابه یک سند تاریخی، بلکه به‌عنوان متنی زنده و دارای ظرفیت‌های بالقوه برای اجرا در صحنه تحلیل کند. رویکرد او از این جهت نوآورانه است که ابزارهایی نیز برای این تحلیل در اختیار خواننده قرار می‌دهد و تلاش می‌کند چارچوبی برای اقتباس از متون کهن فراهم آورد.
کتاب با تبیین نظری مفهوم «قابلیت نمایشی» آغاز می‌شود و سپس به بررسی نمونه‌های مشخصی از داستان‌های شاهنامه می‌پردازد؛ از جمله داستان رستم و اسفندیار، سیاوش و سودابه، رستم و سهراب. در تحلیل این داستان‌ها، نویسنده عناصر دراماتیک را شناسایی و بررسی می‌کند؛ مثل کشمکش، تعلیق، شخصیت‌پردازی، بحران و نقطه اوج. این تحلیل‌ها به گونه‌ای ارائه شده‌اند که برای نمایشنامه‌نویسان، کارگردانان تئاتر، پژوهشگران ادبیات نمایشی و دانشجویان این حوزه قابل استفاده باشند.
یکی از ویژگی‌های مهم این اثر، کاربردی بودن آن است. برخلاف بسیاری از تحقیقات که در سطح مفاهیم نظری باقی می‌مانند، محمد حنیف با ذکر مثال‌ها و بررسی تطبیقی میان متون شاهنامه و اقتباس‌های نمایشی معاصر، به مخاطب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان این متون را به زبان امروز و برای مخاطب امروز ترجمه کرد. برای مثال، مقایسه‌ای میان نمایش‌نامه‌ی «رستم و سهراب» اثر پری صابری و روایت فردوسی از همین داستان انجام می‌دهد و به بررسی میزان وفاداری، خلاقیت و تأثیرگذاری این اقتباس می‌پردازد.
در فصل دیگری از کتاب، نویسنده به تاریخچه‌ی اقتباس از شاهنامه در تئاتر ایران پرداخته و روند شکل‌گیری نمایش‌نامه‌های حماسی برگرفته از شاهنامه را مرور می‌کند. از نمایش‌های سنتی گرفته تا تئاتر مدرن و آثاری که در دهه‌های اخیر بر اساس این حماسه بزرگ خلق شده‌اند. در این بخش، مخاطب درمی‌یابد که چگونه شاهنامه، علی‌رغم قدمت هزارساله‌اش، همچنان می‌تواند الهام‌بخش نمایش‌نامه‌هایی نو و پرقدرت باشد.
حنیف در بخش‌هایی از کتاب، تلاش کرده تا معیارهایی برای تحلیل دراماتیک دیگر متون کهن فارسی نیز ارائه کند. این بدان معناست که خواننده نه تنها با شاهنامه، بلکه با ابزاری مواجه می‌شود که می‌تواند به تحلیل دیگر داستان‌های تاریخی، حماسی یا اسطوره‌ای مانند «گرشاسب‌نامه»، «ویس و رامین»، «مجالس سبعه» و دیگر آثار ادبیات فارسی نیز بپردازد. این نگاه ساختاری و الگوریتمی، نقطه قوت مهمی در کتاب محسوب می‌شود.
از جمله فصول مهم کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
شاهنامه و عناصر نمایشی
بررسی قابلیت‌های دراماتیک داستان‌های رستم و اسفندیار، سیاوش و سودابه
مقایسه جنبه‌های نمایشی داستان‌های پهلوانی
تحلیل تطبیقی نمایش‌نامه‌های اقتباسی و داستان‌های شاهنامه
بررسی روند تاریخی اقتباس از شاهنامه در نمایش ایرانی
نویسنده در پایان کتاب تأکید می‌کند که برای بازخوانی شاهنامه و آوردن آن به عرصه هنر معاصر، نباید صرفاً به ترجمه یا روایت‌سازی اکتفا کرد؛ بلکه باید به ساختار داستان، منطق دراماتیک، انگیزه‌های شخصیت‌ها و کشمکش‌های درونی توجه کرد تا اثری تأثیرگذار، اصیل و متناسب با جهان امروز خلق شود.
در نهایت، کتاب «قابلیت‌های نمایشی شاهنامه» گامی مؤثر در جهت گفت‌وگو میان سنت و مدرنیته، ادبیات و تئاتر، حماسه و نمایش است. این کتاب نه تنها پژوهشی برای کتابخانه‌ها، بلکه ابزاری برای تمرین خلاقیت و درک بهتر متون کلاسیک است؛ تلاشی برای آن‌که شاهنامه تنها خوانده نشود، بلکه دیده شود، شنیده شود و زیسته شود.کتاب «قابلیت‌های نمایشی شاهنامه» نوشته محمد حنیف در نوبت چهارم با ۲۱۲ صفحه به قیمت ۲۵۰ تومان به همت انتشارات سروش به تازگی منتشر شده است.
نظر شما