به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «کتاب دانشگاهی و چالش‌های نشر» چهارشنبه (۲۹ آذر ۱۴۰۲) با حضور محمد حسن‌زاده و کاظم آرمان‌پور در سرای کتاب موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
کاظم آرمان پور در این نشست طی سخنانی با اشاره به اینکه عمده ناشران دانشگاهی چالش محتوایی دارند، گفت: علم از شرق به غرب رفته و دوباره از غرب به شرق برگشته است. در برهه‌هایی حاکمان به علم اهمیت داده و نهضت ترجمه را حمایت کردند. اکنون در مواردی از علم عقب هستیم و بخشی از این عقب ماندگی را نیز باید ناشران دانشگاهی جبران کنند.
وی ادامه داد: برای ناشران تامین همه هزینه ها ممکن نیست. در کشور ما حمایت دولتی از این حوزه وجود ندارد، هرچند در شاخه پزشکی وضعیت بهتر است. ناشران توان پرداخت هزینه ترجمه‌های علمی را ندارند. از سوی دیگر باید بدانیم رعایت قانون کپی رایت به نوعی برای ما فرصت است. اساتید و اعضای هیات علمی وقتی می بینند از لحاظ امتیاز، بودجه و… تولیداتشان با کارهای ماندگار تفاوتی ندارد، انگیزه‌شان را برای خلق کارهای خوب از دست می‌دهند.
محمد حسن زاده نیز در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به این سوال که برای حل چالش محتوایی ناشران دانشگاهی چه باید کرد، گفت: دانشگاه‌ها محل مبادله و یادگیری دانش هستند و هر کسی که به دنبال یادگیری روزانه و مستمر است به دانشگاه می‌آید. این نهاد در سراسر جهان وظیفه اشاعه علم را دارد. اگر به تاریخ دانشگاه نگاه کنید، متوجه می‌شوید که نقش بی‌بدیلی در اشاعه دانش دارد. دانشجو و استاد در دانشگاه حضور دارند و باید منابع مورد نیازشان تامین شود. بخش عمده‌ای از دانشگاهیان به عنوان زکات علم‌شان باید به انتشار آثارشان مباردت کنند و این به یک نهاد منتشرکننده نیاز دارد. بخشی از این وظیفه بر عهده ناشران خصوصی است از آنجایی که بازار خصوصی بر مبنای کسب و کار و تجاری سازی است، همواره عنصر بازدهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی تاکید کرد: پس اگر این کار را دانشگاه انجام ندهد، روی زمین می ماند. زمین ماندن نشر دانشگاهی هم به جامعه آسیب می‌زند و جریان مبادله دانش متوقف می‌شود. بنابراین دانشگاه‌ها به دنبال انتشار کتاب رفتند و در دنیا هم ناشران دانشگاهی اعتبار خاصی دارند. ناشران دانشگاهی در ایران نیز آثار ماندگاری را منتشر کرده‌اند.
به گفته حسن زاده، ناشران دانشگاهی چون نگاه بازاری به آثارشان ندارند از این همین جا چالش شروع می‌شود چون منابع مالی کافی برای انتشار آثار علمی وجود ندارد یا منابع کافی اختصاص نمی‌یابد. مشکلات مالی خلق محتوا را دچار مشکل می‌کند.
وی در ادامه به چالش‌های خلق محتوا در دانشگاه اشاره کرد و افزود: نخستین مورد، ضعف تولیدکنندگان محتواست؛ هر پژوهشگر و استاد دانشگاهی، نویسنده خوبی نیست و نمی‌تواند متن خوبی تولید کند. در این زمینه باید دانشگاهیان را به مرور آموزش داد. چون گاهی سبک نگارش برخی از اساتید قدیمی است و باید به روز شود. سیاست گذاری دومین چالش است. آیا در دانشگاه هر چیزی باید منتشر شود؟ آیا یک دانشگاه می‌تواند در هر حوزه‌ای هر چیزی را انتخاب کند. آیا دانشگاه فقط باید آثار اعضایش را منتشر کند یا خیر؟ این موارد نیازمند سیاست گذاری است و باید دید دانشگاه چگونه باید سیاست گذاری کند که از یک سو امکان انتشار آثار اعضایش را داشته باشد و از سوی دیگر اندیشه‌های ناب بیرونی را نیز جذب کند.
به گفته این استاد دانشگاه، سومین چالش تولید محتوا پول است. شخصی که عمری را برای خلق اثری می‌گذارد اگر پشتیبانی ملی نشود توان تولید نخواهد داشت، بنابراین از قدیم گفتند پول پول می‌آورد و پشتیبانی پشتیبانی.
حسن زاده چهارمین چالش را مالکیت معنوی دانست و افزود: این چالش دو بخش دارد؛ یکی چالش‌هایی که در قوانین است و دیگری موانعی بازدارنده که در قانون نیامده است. حق و حقوق مولفان باید در نظام دانشگاهی به رسمیت شناخته شود و مالکیت‌ها نیز باید عادلانه باشد. همچنین پس از تولید یک اثر باید آن را تحت پوشش قانون قرار داد تا مورد سو استفاده قرار نگیرد تا نویسنده کتابش را در سطح شهر به صورت غیرقانونی نبیند.
وی با بیان اینکه کیفیت هم پنجمین چالش محتوایی است، عنوان کرد: وقتی دانشگاه چیزی را منتشر می‌کند، اعتبارش بیشتر بررسی می‌شود، چرا که همه انتظار دارند دانشگاه‌ها استانداردها را رعایت کنند. اگر این مورد را رعایت کنیم اعتبار به دست می‌آوریم در غیر این صورت اقبال جامعه علمی را از دست می‌دهیم.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با بیان اینکه باید روی کیفیت انتشار تاکید کنیم یادآور شد: در بخش خصوصی و دولتی کیفیت باید فاخر باشد. به اسم ناشر دانشگاهی نباید اثر سطحی منتشر شود. از سوی دیگر بعد از خلق کتاب فاخر، باید دید که در بازار موفق خواهد بود یا خیر؟ ضرورتاً کتاب‌های فاخر موفق نمی‌شوند. این کتاب‌ها باید در قالب جلسات نقد و بررسی، رونمایی، هم‌خوانی و… به جامعه علمی معرفی شوتد. همچنین برای این کار باید بازاریابی رسمی وجود داشته باشد و این کار ناشر دانشگاهی و مولف آن نیست.
وی با تاکید بر اینکه عمده ناشران به دلیل عدم بازاریابی آثارشان در انبار باقی می‌ماند، گفت: باید در بازاریابی، توزیع و خرید از ناشران دانشگاهی حمایت شود.
حسن زاده درباره نسبت انتشار مقاله و کتاب در آیین نامه‌های ارتقای علمی، نیز بیان کرد: من البته با انتشار مقالات مخالفتی ندارم و کتاب‌ها قرار است به مباحث اصیل و بنیادی بپردازند و انتشار مقاله تضادی با انتشار کتاب ندارد، اما در ارزشگذاری آی اس آی برای مقاله و کتاب باید بگویم گاهی برخی از کتاب‌ها ده سال از وقت مولف را می‌گیرد، در حالیکه انتشار مقاله زمان کمتری برده و امتیاز بیشتری می‌گیرد. بنابراین باید در آیین‌نامه ارتقا حق و ارزش مولفان نیز برآورده شود.
لزوم استفاده از مزایای نشر الکترونیک
وی در پاسخ به این سوال چالش‌های تولید محتوا در دوره‌ای که مخاطب حوصله خواندن کتاب‌های حجیم را ندارد، در چه مواردی است، گفت: نویسندگان دانشگاهی و ناشران تخصصی این حوزه تا جایی که می‌توانند، باید از کار انفرادی دوری کنند، چرا که امروزه کتاب‌های میان رشته‌ای رواج یافته و نگاه‌های مختلفی در علم دخیل شده و خلق آثار علمی نیز تسریع شده است. اصولاً دومین ممنوعیت برای نویسندگان حجیم‌نویسی است، مخاطب امروزی به محتواهای مختلف دسترسی دارد و نباید فرصت خواندن را از مخاطب گرفت. سومین ممنوعیت نویسندگان، انتشار تک رسانه‌ای است. کتاب‌های باید در فرمت صوتی هم منتشر شوند و نباید تنها به قالب مکتوب اکتفا کرد.
حسن‌زاده با اشاره به ضرورت به روزسانی منابع دانشگاهی گفت: باید انجمن ناشران دانشگاهی به شبکه‌های نخبگانی مختلف در سراسر کشور وصل شود و از این طریق متناسب با نیازهای روز مباحث به سرفصل‌ها وارد شده و از سوی دیگر منابع فاخر نیز توسط این شبکه نخبگانی به مخاطبان معرفی شود.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به ضروت تولید کتاب برای انواع ذائقه‌های مخاطبان در قالب‌های مجازی و الکترونیکی اشاره کرد و ادامه داد: نشر الکترونیکی مزایای مختلفی دارد از جمله اینکه قیمت پایینی دارد و به نسبت برای مخاطبان به صرفه‌تر است. دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند آثار ارزان تولید کنند، با این وجود باز قیمت کتاب به ویژه در بخش خصوصی بالاست.
وی با بیان اینکه نشر الکترونیکی دسترسی بیشتری برای مخاطبان ایجاد می‌کند، گفت: این قالب همچنین امکان گزارش‌گیری درباره بازخورد مخاطبان و رفرنس دهی را نیز فراهم می‌کند. از همینجا اعلام می‌کند که ایرانداک برای شکل گیری پلتفرم نشر الکترونیک برای ناشران دانشگاهی آمادگی دارد.
حسن‌زاده در بحش دیگری از سخنان خود درباره معضل کتابسازی در حوزه دانشگاهی توضیح داد: کتابسازی به روند غیرمعمولی در تولید کتاب اشاره می‌کند. از دلایل کتابسازی می‌توان به مواردی چون نیاز به قبولی در آزمون‌های دکتری اشاره کرد. باید در همه آثار ذکر شود که کتاب حاضر همانندجویی شده و مخاطب با خیال راحت بتواند از محتوای آن استفاده کند. افراد گاهی کتابسازی می‌کنند چون نا آگاه هستند، بنابراین باید اصول تدوین کتاب آموزش داده شود.
به گزارش ایبنا به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در پایان گفت: بخش اعظمی از حیات نظام دانشگاهی به انتشار کتاب وابسته است و اگر می‌خواهیم سرزندگی و پویایی در نظام علم داشته باشیم، باید انتشار علم را تسهیل کنیم و این هم از طریق نشر الکترونیک و چند رسانه‌ای قابل دسترس است. از سوی دیگر امکان معرفی و توزیع کتاب‌ها از طریق نشر الکترونیکی بیشتر فراهم است.
نظر شما