به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ نشست نقد و بررسی کتاب «سنگ کاغذ گلوله» نوشته مجید بزرگ‌زاده در تاریخ ۲۵ مهر در حوزه هنری، پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شد.
این نشست با حضور حسین رویروان کارشناس مسائل فلسطین، حسین یوزباشی مدرس و طراح گرافیک و مجید بزرگ‌زاده نویسنده کتاب برگزار شد.
«سنگ کاغذ گلوله» تاریخ فلسطین به روایت پوسترهاست. در این کتاب بیش از ۲۵۰۰ پوستر مرتبط با مناقشات فلسطین، از اواخر قرن ١٩ میلادی و جریان یهودی ستیزی در اروپا، تا سال ٢٠٢١ و جنبش «لن نرحل» بررسی شده است و ۲۵۰ نسخه از آن انتخاب شده و پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.
در ابتدای این نشست مجید بزرگ‌زاده، مولف کتاب، درباره ضرورت پرداخت به این موضوع در فضای هنر گفت: «ما شروع به مطالعه و مرور جنبش‌های اعتراضی در طول تاریخ کردیم. یکی از آن‌ها فلسطین بود که به دلیل حجم درگیری آن بر دیگر جنبش‌ها ارحجیت داشت. فلسطین دریایی بود که کتابی مجزا می‌طلبید و اگر حین جنبش‌های اعتراضی دیگر به آن پرداخته می‌شد، شهید می‌شد. در روند پژوهش ما دیدیم بهتر است این یک کتاب مستقل شود. ما تمرکز کردیم بر مناقشات فلسطین و نقش گرافیک در این مناقشات. از اواخر قرن ۱۹ شروع کردیم تا به جنبش «لن نرحل» رسیدیم.»
بزرگ زاده ضمن اشاره به تاثیر هنرمندان در این زمینه بیان کرد: «من ضمن مطالعه تاریخ رجوع میکردم به پوسترهایی که هنرمندان در این موضوعات آفریده بودند و اینکه یک هنرمند چه نقشی در این اتفاق داشته و چگونه این مسائل را بیان کرده، مستقل از هر دولتی. در نهایت در فصل اخر این کتاب به این پرداخته‌ام که گرافیک چه تاثیری داشت بر این مناقشات.»
در ادامه این نشست حسین رویوران، کارشناس مسائل فلسطین اظهار کرد: «این کتاب کار جدیدی است و چنین کارهایی باید گسترش پیدا کند. وظیفه حمایت از این تلاش‌ها هم بر عهدۀ حوزه هنری است.
در این کتاب اصل موضوع پوسترهاست و متنی هم متناسب با پوسترها انتخاب شده است. در مورد این متن ملاحظاتی هست که بهتر بود رعایت می‌شد. در قسمت‌هایی از این کتاب ارتباط موضوعی بین متن و پوستر از بین رفته است. همچنین خلاهایی تاریخی در این کتاب وجود دارد که البته مسائلی تخصصی‌اند و نمی‌توان درمورد آنها به مولف خرده گرفت.»
رویوران در ادامه درباره محتوای این کتاب اظهار کرد: «بزرگترین اشکال این کتاب چاپ آن است. کتاب به‌صورت سیاه و سفید و با کیفیتی پایین چاپ شده است تا حدی که حدود ۹۰ درصد تصاویر کتاب اصلاً قابل مشاهده نیستند. به هرحال این کتاب ارزشمند است و چاپ مجدد آن با درنظر گرفتن اصلاحاتی ضروری به نظر می‌رسد.»

او با اشاره به حوادث امروزی در فلسطین ادامه داد: «حوادث امروزی نشان می‌دهد اساساً پدیده اسرائیل پدیده‌ای استعماری است. روزی به واسطه انگلیس شکل گرفت و حالا دارد اعلام موجودیت می‌کند. در درگیری‌های فعلی ما شاهد این بودین که «بلینکن» رسماً جلسه هیئت دولت اسرائیل را مدیریت کرد.
رژیم صهیونیستی ۱۷ سال است که غزه را محاصره کرده و حدود دو میلیون نفر را در زمینی بدون سقف زندانی کرده. چرا امروزه طوفان شکل گرفت؟ به دلیل بی‌قانونی و بسته شدن افق‌های سیاسی. امروزه غرب می‌گوید چیزی به نام ملت اصلاً فلسطین وجود ندارد و آنها حق تعیین سرنوشتشان را ندارند. این درحالی است که مجموع جمعیت فلسطینی‌های کنونی از اسرائیلی‌ها بیشتر است. در حال حاضر حدود ۶/۵ میلیون فلسطینی در فلسطین مستقرند درحالیکه تعداد یهودی‌ها حدود ۶ ملیون و صدهزار نفر است.»

رویوران در ادامه اضافه کرد: «مسئله فلسطین امروزه کشتاری دسته جمعی و جنایتی علیه بشر است. کار دشمنان فلسطین نوعی پاکسازی نژادی است. از زمانی که بحران فلسطین آغاز شد اولین شهرکی که یهودی‌ها در سال ۱۹۰۹ ساختند گانیا نام داشت که صهیونیسم در دولت عثمانی آن را تاسیس کرد. از آن زمان تاکنون در این فرآیند حدود دو سوم جامعه فلسطین آواره شدند و به کشورهای همجوار پناه بردند. علی‌رغم این سیل از مهاجرت‌ها همچنان جمعیت فلسطینی‌ها در اکثریت است.
بحث فلسطین جنایتی بزرگ است که ۷۵ سال است بدون راه حل و پاسخی رها مانده. چرا سازمان مللی که به داد کشورهای آفریقایی رسید، به داد فلسطین نمی‌رسد؟ مشخص است چون اسرائیل بخشی از غرب است.
کار کردن در موضوع فلسطین در تمام ابعاد ضروری است. امروزه خبرگزاری‌ای مانند cnn شروع می‌کند به پخش خبرهایی مبنی بر کشته شدن و تجاوز بر کودکان و زنان اسرائیلی اما بدون هیچ تصویری. این نشان می‌دهد پروژه فلسطین از همان ابتدا با جعل و دروغ‌پردازی شروع شد و با همین روند نیز دارد ادامه پیدا می‌کند.»

در ادامه حسین یوزباشی مدرس و طراح گرافیک در مورد «سنگ کاغذ گلوله» گفت: «این اثر جزو اولین منابع در این حوزه و تجربه‌ای نو و به نوعی خط‌شکن است. از این منظر که تجربه اول است قطعاً خالی از نقاط ضعف و اشکال نیست. اما به هر صورت مهمترین نقطه قوت این اثر پرداختنش به این موضوع خاص است در خلال تاریخ.»
یوزباشی با شاره به اهمیت موضوع فلسطین ادامه داد: «مسئله فلسطین مسئله‌ای عام در جهان اسلام است. فلسطین در کشور ما چه پیش از انقلاب و جه بعد از انقلاب مسئله‌ای محوری و کلیدی بوده است. پیش از انقلاب در سخنان کسانی چون شهید مطهری شاهد اهمیت این مسئله هستیم. بعد از انقلاب هنرمندان جریان انقلاب با اکثر موضوعات محوری انقلاب همراهی خلاقانه داشتند به واسطه خلق آثار در حوزه‌های مختلف ادبیات، سینما، شعر و حوزه‌ی تخصصی مورد بحث امروز ما که هنرهای تجسمی است.
از هنرمندان اوایل انقلاب که در اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ در این حوزه فعالیت داشته و در مجموعه حوزه هنری نیز حضور داشته و خلق اثر کرده‌اند، می‌توان به ابوالفضل عالی، حسین خسرو جدیدی، قادری و گودرزی اشاره کرد. آثار این هنرمندان در اوایل پیروزی انقلاب خلق شده.
در این میان حرکت‌های دیگری نیز در قالب فعالیت‌های نمایشگاهی در ایران داشتیم که حتی بعضاً در کشورهای دیگر حوزه مقاومت مانند سوریه نیز به نمایش گذاشته شده‌اند. به نظر من جای پرداختن به این آثار در این کتاب خالی است.»
یوزباشی در ادامه مطرح کرد: «این موارد نشان می‌دهند مسئله فلسطین در نگاه هنرمندان همواره مسئله‌ای کلیدی و پراهمیت بوده است که البته مواردی که من ذکر کردم تنها محدود به شاخه «پوستر» بودند.
از طرف دیگر در جشنواره‌های دیگری نیز که از حدود دهه ۷۰ به بعد در ایران راه‌اندازی شده، موضوع فلسطین موضوعی پر اهمیت بوده. یکی از این نمونه‌ها که محصول فرهنگستان هنر است «دوسالانه هنری جهان اسلام» است که مربوط به دهه ۸۰ است و مسئله فلسطین به شکل مهم و مشخصی در آن مطرح است. فرهنگستان هنر حتی موزه‌ای نیز راه اندازی کرده تحت عنوان «موزه هنرهای معاصر فلسطین». یا ما کتاب دیگری داریم در این حوزه به نام «نمایشگاه پوسترهای مقاومت» که در این کتاب از هنرمندانی چون «قباد شیوا» آثار مختلفی قرار گرفته است. جای این آثار و چنین هنرمندانی نیز در کتاب «سنگ کاغذ گلوله» خالی است.
اخیراً نیز در کنار این نمایشگاه‌های جمعی نمایشگاه‌هایی انفرادی توسط هنرمندانی کاملاً مستقل راه اندازی شده. وقتی در عنوان این کتاب می‌گوییم «فلسطین به روایت پوستر» تمامی این آثار موضوعیت پیدا می‌کنند.
همچنین در عنوان این کتاب نوعی ابهام وجود دارد: واضح نیست این پژوهشی تاریخی است یا هنری؟»

در ادامه بزرگ‌زاده در پاسخ بیان کرد: «اگر بنا به چاپ مجدد کتاب باشد، حتماً اصلاحاتی را در بخش تاریخ‌نگاری کتاب انجام خواهیم داد. مسائل تاریخی در این زمینه مهم‌اند. اما توجه کنید مثلاً در روند قرارداد اسلو رسانه‌ها ادعا میکنند در آن زمان فلسطینی‌ها راضی شده بودند به زندگی کنار اسرائیلی‌ها و کنار آمده بودند با اینکه دو کشور در این خاک وجود داشته باشد؛ اما در همین زمان پوسترهایی که خلق شده است خلاف چنین ادعایی را ثابت می‌کند و اتفاقاً نشان می‌دهد که فلسطینی‌ها اصلاً به چنین اقدامی راضی نبوده‌اند. در این پوسترها مخالفت فلسطینی‌ها به وضوح مشخص است.»

او با شاره به مسئلۀ حجم آثار که یوزباشی به آن اشاره کرده بود، ادامه داد: «در این مورد می‌گویم من به عمد مقداری از آثار هنرمندان ایرانی را در این زمینه سانسور کردم چرا که نمی‌خواستم مخاطب کتاب را محدود کنم و به قولی در پی مخاطبانی بینابین بودم در این حوزه. این یک خودسانسوری عمدی بود و البته چنانچه می‌خواستم به تمامی آثار هم بپردازم مشکلاتی از قبیل محدودیت حجم کتاب مانع می‌شد.»

حسین رویروان در ادامه نشست اظهار کرد: «اساسا یکی از بزرگترین ظلم‌هایی که در حق فلسطین شد این اظهار بود که گفتند فلسطین سرزمینی بدون ملت و ملتی بدون سرزمین است.
ما در مورد فلسطین دو انتفاضه داریم. شکل گیری انتفاضه اول فلسطین در اوایل این درگیری‌ها نشان داد که اتفاقاً فلسطینی وجود دارد و ملت فلسطین درحال قیام‌اند. انتفاضه دوم از سال ۲۰۰۰ شروع شد و آنچه امروز در راستای مقاومت این ملت می‌بینیم، ادامه همان انتفاضه دوم است.
تجلی هنر در این فرایندهای سیاسی دارای اهمیت زیادی است. مسئله فلسطین اولویتی دینی، اخلاقی و انسانی برای همه ماست. چاپ چنین کتاب‌هایی از طرف ناشران مربوطه ضرورت دارد و این کتاب نیز باید با لحاظ اصلاحاتی در متن همچنان چاپ شود. خلاهایی زمانی نیز در این کتاب وجود دارد که باید مؤلف آن‌ها را پر کند تا برسد به همین طوفان‌الاقصی. این اثر کتاب خوبی است و دِینی است به فلسطین در زمینه هنر.»

در ادامه یوزباشی با اشاره به تمام نقاط قوت و پیشرو بودن این اثر نقدهایی را در مورد آن مطرح کرد: «یکی دیگر از نقدهایی که به این کتاب وارد می‌کنم این است که این اثر پروپوزال مشخصی ندارد. در متن هم دائماً سیری سینوسی بین تاریخ و خلق آثار هنری دارد. مثلاً گاهی متن در تاریخ غرق است و ناگهان وارد هنر می‌شود.
اما درمورد مسئله خالی بودن جای آثاری که پیشتر مطرح کردم و مؤلف نوعی خودسانسوری عمدی را دلیل این جای خالی بیان کرد، باید بگویم موضوع فلسطین اساساً موضوعی جهانی است و مخاطب بینابینی ندارد. این نبودن‌ها باعث لطمه خوردن به حیثیت تاریخی اثر شده که وجودشان به غنای هرچه بیشتر اثر کمک می‌کند.»

او ادامه داد: «بی‌کیفیتی و کوچک بودن تصاویر واقعاً در این کتاب زننده است و مخاطب به هر دلیلی از دیدن این تصاویر محروم شده است که به این نکته آقای رویوران پیش‌تر به درستی اشاره کردند. چیدمان متن و پوستر نیز در این کتاب گنگ است. نسبت تصاویر و متن قابل تمییز نیست. این نکته‌ای است که از جهت فرمی و سندی مهم است‌.
نکته دیگری که می‌توان درمورد این کتاب مطرح کرد ایی است که از لحاظ تکنیکی و تخصصی برخی از آثاری که در این کتاب منتشر شده‌اند اصلاً پوستر نیستند و صرفاً تراکت‌اند و مایه‌ی هنری ندارند. از آنها می‌توان تنها بعنوان فکت تاریخی نام برد. همچنین در متن این کتاب ما شاهد رفتاری سهل و ممتنع هستیم. در بخش‌هایی می‌بینیم که نویسنده در متن عمیق شده اما ناگهان آن عمق را رها کرده. به نظر من جای آن است که بیشتر در عمق باقی بمانیم. این رفتار سهل و ممتنع همچنین در مقدمه هم مشهود است. مثلاً تعریف مؤلف از «پوستر» و «گرافیک» جای مناقشه دارد. تعریفی که ارائه شده، تعریفی بسیار عام است که طبق آن می‌توان تمام عکس‌های اینستاگرامی را هم پوستر به شمار آورد.»

حسین یوزباشی در ادامه با بیان اینکه به مسئله فلسطین به سه شکل می‌توان پرداخت بیان کرد: «اولین شکلی که می‌توان به مسئله فلسطین پرداخت، توصیف وضع موجود، یعنی توصیف مظلومیت مردم فلسطین، مردان اسیر، زنان گریان و کودکان بی‌گناه چنانچه در این زمینه بسیار کار کرده‌ایم تاکنون.
در شکل دوم می‌توان از حیث انذار و هشدار نسبت به وضع موجود و چگونگی ادامه‌ی آن به آن پرداخت که در این کتاب چند نمونه اثر از این دسته وجود داشت.
شکل سوم از حیث آنچه که امروزه برای ما موضوعیت دارد است: بشارت وضع موجود و آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد. یعنی همان فرموده رهبر معظم انقلاب که گفتند اسرائیل از بین خواهد رفت. آثار پرداخته شده از این دسته در این کتاب کم‌اند و بیشتر به آثاری پرداخته شده که به توصیف گرفتاری‌ها و مظلومیت این مردم می‌پردازد. اگر بناست در کتاب اصلاحاتی صورت بگیرد، این هم نکته مهمی است.»
در پایان بزرگ‌زاده اظهار امیدواری کرد که نکات مطرح شده در چاپ‌های بعدی این کتاب مدنظر قرار بگیرد.