مهم‌ترین اثر استاد شهریار منظومه حیدربابایه سلام «سلام به حیدربابا» است که از شاهکارهای ادبیات ترکی به‌شمار می‌رود و شاعر در آن از اصالت و زیبایی‌های روستا یاد کرده‌است. این مجموعه در میان اشعار مدرن قرار گرفته و به بیش از ۸۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده است.
۲۷ شهریور ماه، سالروز درگذشت استاد شهریار، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز شعر و ادب پارسی نام‌گذاری شده است و به بهانه این روز با «مصطفی قلیزاده علیار»، شاعر، نویسنده، پژوهشگر تاریخ و ادبیات ارومیه و دارنده نشان بین‌الملی فرهنگی شهریار به گفت‌وگو نشستیم که از نظر مخاطبان می‌گذرد.
-جایگاه شهریار در ادبیات فارسی و ترکی را به صورت جداگانه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مشهورتربن و بزرگترین شاعر زبان فارسی و ترکی و جهانی معاصر ایران ستاد سید محمدحسین شهریار، 35سال پیش در چنین روزی چشم از جهان بست و به ابدیت رحمت حق پیوست. شهریار بحق و بی‌تعارف در هر دو زبان فارسی و ترکی تنها شاعری بود که از چهل سال قبل از مرگش از اوایل دهه ۱۳۲۰، شهره آفاق و دارای شهرت جهانی شده بود.
در زبان فارسی از بزرگانی مثل فردوسی، سعدی، مولانا،حافظ و نظامی که بگذریم، آثار و اشعار هیچ شاعری به اندازه شهریار مشهور و زبانزد خاص و عام نیست، شاعر بزرگی که شعرهای عاشقانه، عارفانه، مذهبی و اجتماعی‌اش همانند ضرب المثل ورد زبان عامه مردم فارسی‌زبان در ایران، افغانستان، تاجیکستان، هند، پاکستان، آناتولی و قفقاز شده، آشنایان با زبان فارسی در دانشگاه‌های دنیا نیز اشعار شهریار را با اعجاب و تحسین می‌خوانند.
-شاهکارهای شهریار در شعر فارسی و هم در شعر ترکی را نام ببرید؟
غزل‌های عاطفی و عاشقانه شهریار از جایگاه ویژه‌ای و بی‌نظیری برخوردار است؛
از تو بگذشتم و بگذاشتمت با دگران
رفتم از کوی تو لیکن عقب سر نگران
ما گذشتیم و گذشت آنچه تو با ما کردی
تو بمان و دگران، وای به حال دگران ...و
این غزل بسیار مشهورش؛
آمدی جانم بقربانت ولی حالا چرا
بی‌‌وفا حالا که من افتاده‌ام از پا، چرا
از زندگانی‌ام گله دارد جوانی‌ام
شرمنده جوانی از این زندگانی‌ام
طبعم از لعل تو آموخت دُرافشانی‌ها
ای رخت چشمه خورشید درخشانی‌ها
و این قصیده عاشقانه، عارفانه‌اش؛
مهرش افزود که از ماه رخش کاسته بود
هر چه از ماه رخش کاست به مهر افزود
ماهم آمد به سر مهر ولیکن روزی
که ز عشق من و حُسن وی اثر هیچ نبود
در موضوعات دینی هم چند شعر فارسی شهریار واقعا شاهکار است، علی ای همای رحمت، محمد، شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین، صیحه آسمانی، علی اصغر، شب و علی، و ... و اشعار انقلابی، دفاع مقدسی، اجتماعی و سیاسی‌اش همه در نوع خود منحصر بفردند و ده‌ها غزل و قصیده و دیگر اشعار فارسی‌اش که بحق شاهکار است. هذیان دل، افسانه شب، دو مرغ بهشتی، زفاف شاعر، و برخی اشعار انقلابی و دفاع مقدسی‌‌اش واقعا شاهکارند.
-شهریار در بین ملل منطقه و دیگر کشورها چه تأثیری گذاشته و چه جایگاهی دارد؟
در عرصه شعر ترکی، گر چه حجم اشعار ترکی شهریار در مقایسه با اشعار فارسی‌اش بسیار اندک و حدود یک بیستم آثار فارسی است، اما شهریار در صدر شاعران معاصر ترک‌زبان قرار دارد.
منظومه ابتکاری «حیدربابایه سلام» یک شاهکار بی‌سابقه و بلکه بی‌لاحقه است، نه قبلاً در سراسر ادبیات ترکی و آذری چنین اثری بوده و نه بعد از پدید آمدن و انتشار (۱۳۳۲ش.) و استقبال جهانی از آن در طول بیش از هفتاد سال، چنین اثری از سوی دیگر شاعران ترک‌زبان پدید آمد، با اینکه بیش از چهارصد اثر از سوی شاعران ترک‌زبان ایران و عراق و آذربایجان و ... به سبک «حیدریابایه سلام» سروده شده، اما نه تنها هیچ‌کدام از آنها با حیدربابا قابل قیاس نیست، بلکه تمامی آنها را اگر در یک کفه ترازوی ذوق و هنر و عاطفه و شعر و ادب بگذاریم و حیدربابا را هم در یک کفه دیگر، آنها پارسنگ حیدربابا هم نمی‌شوند! البته آنها را باید ستایشنامه‌هایی برای شهریار و حیدربابا دانست.
_چرا منظومه «حیدربابا» شهره آفاق و مشهور جهان شد و شهریار را هم به شهرت جهانی رساند؟
منظومه حیدربابا علاوه بر داشتن تلاطم احساس، عاطفه و تصاویر بدیع و بی‌‌مانند شاعرانه از طبیعت و زندگی پاک روستایی و حسرت گذشته زلال و سادگی مردمان صاف، پاک و دوست داشتنی، چشمی به آداب و رسوم و فرهنگ مردم آذربایجان، افسانه‌ها، اسطوره‌ها، تلمیحات تاریخی، محلی، دینی و اجتماعی دارد و نیز اعتراض به ناملایمات اجتماعی زمانش و وحشیت تمدن غربی در حیدربابا دیده می‌شود.
همچنین شاهکار فاخر ترکی دیگر شهریار شعری بلند و نیمایی به نام «سهندیه» بحق حیرت انگیز و بی‌سابقه و لاحقه است.
سهندیه و حیدربابا دو معجزه ادبیات ترکی به شمار می‌روند که همه شاعران بزرگ ترک‌زبان معاصر، بلااستثنا از آوردن مثل و مانند این دو شعر عاجز مانده‌اند. سایر اشعار ترکی شهریار هم اغلب در موضوعات مختلف بسیار برجسته است، مثل کلیسا نمازی و ...
- جای چه پژوهش‌هایی را درباره شهریار خالی می‌دانید؟
در موضوع اشعار و زندگی شهریار، جای تحقیقات علمی و پژوهش‌محور هنوز باز است، از جمله شهریار در خاطرات دوستان صادق و بی‌غش او، همچنین شهریار و اسلام، شهریار و ایراندوستی، شهریار و اتحاد اقوام ایرانی به نان ملت واحد و بزرگ ایران، شهریار و تاریخ و تمدن گذشته ایران، شهریار و انقلاب اسلامی، شهریار و خانواده، و تاثیر گسترده شهریار در فرهنگ و ادبیات ملل دنیا مخصوصا ملل فارسی زبان و ترک‌زبان منطقه قفقاز، آسیای میانه و ملل مسلمان دنیا، همچنین تاثیر اشعار شهریار در سایر هنرها مثل فیلم، خط، نقاشی و موسیقی و ... جای کار پژوهشی هنوز است.
البته بنده در این عرصه کسی نیستم جز یک دلداده شعر و عظمت شهریار؛ علاقه‌مندان را به آثار علمی شهریارشناس برجسته استاد «جمشید علیزاده» ارجاع می‌دهم مخصوصا کتاب «به همین سادگی و زیبایی»
- نظرتان در مورد نسل جوان و شهریار چیست؟
امروز نسل جوان ما تشنه شناخت آثار و زندگی شهریار است، باید نسلی که شهریار را دیده و درک کرده، مطالب و مشاهداتشان را بازگویی و حتی هم‌روایی کنند و این تاریخ شفاهی جمع آوری و مستندسازی و منتشر شود و در این راستا محققان و پژوهشگران زندگی و آثار شهریار برای جامعه و نسل امروزی به صورت جدی و رسمی معرفی شوند و حتی از آنها مخصوصا در سالگرد شهریار تجلیل شود از جمله این محققان پرتلاش، شاعر و ادیب و شهریارشناس برجسته و دانشمند جناب استاد «جمشید علیزاده » هستند که بیش از ۳۰ سال از عمرشان را به شکل علمی و اساسی صرف کار ارزشمند شهریارشناسی کرده و بیش از ده اثر مهم و منبع شهریارشناسی ارائه کرده‌اند.
-در مورد موضوع «ارومیه در شعر شهریار» بفرمایید.
شهریار با شهر ارومیه و شعرا و ادبای آن روابط دوستانه بسیار صمیمی و نزدیک و زیادی داشته است که چنین روابطی با دیگر شهرهای ایران در این حجم و سطح نداشته است، حتی شهرهای مقدس مثل مشهد و قم و شیراز و ... سرور فرهیخته «هادی بهجت» فرزند فرزانه استاد شهریار شاهدی زنده در این باره است بحمدالله، خدا عمرش دهاد و سلامت داردش. شاهد ادعای بنده در باره«شهریار و ارومیه»، علاوه بر آقای هادی بهجت، اولا دو قصیده بسیار فاخر و سنگین و شورانگیز به نام «رضائیه» سرشار از روحیه ملی و با عنایت به تاریخ پرشکوه تمدن ایران باستان در این منطقه. همچنین شعری تقدیم به دوستان ارومیهای خود.
ثانیا سفرهای متعدد شهریار به رضائیه (ارومیه) به دعوت دوستان شاعرش. ثالثا منظومه «حیدربابایه سلام» با صدا و خوانش خود استاد شهریار که شهره آفاق شده، در سومین شهریار به ارومیه در سال ۱۳۴۹ ضبط شده، در واقع معتبرتربن نسخه حیدربابا است که تولیدی ارومیه است و در شهر خود تبریز، چنین کاری نشده. بنده در این مورد مقاله پژوهشی مفصلی دارم که قبلا منتشر کرده‌ام.
سخن آخر؟
در پایان این نکته را هم در اینجا در حد تذکر و تذکار، ناگفته نگذارم که برخی افراد با گرایش‌های انحرافی و ضد ایرانی و ضد اسلامی و با هدف تجزیه‌طلبانه، دست به مصادره شهریار و تحریف شخصیت ایرانی و مسلمان شهریار می‌زنند و گاه اشعار این شاعر مسلمان ایرانی را تفسیرهای انحرافی و نادرست می‌کنند.
نظر شما