سید غلامرضا فلسفی مولف کتاب «علیه اخبار جعلی» در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره این اثر توضیح داد: اخبار جعلی تاریخی به بلندای قدمت بشر دارد. در سال 1274 پیش از میلاد، رامسس دوم برای این‌که وانمود كند در جنگ با هیتی‌ها در نبردی موسوم به كادش و تصرف آن شهر پیروز شده است؛ دستور داد اخبار جعلی درباره این موفقیت دهان‌به‌دهان همچنین از طریق نقاشی‌های دیواری منتشر شود. در نمونه‌ای دیگر طی سال‌های 31 تا 27 پیش از میلاد، اكتاویوس آگوستوس نخستین امپراتور روم، پویشی تبلیغاتی شامل سخنرانی در سنای روم همچنین حك شعارهایی كوتاه بر روی سكه‌ها كه عمومیتی بیشتر داشت، علیه آنتونیوس پیوس راه انداخت و از این طریق اخبار جعلی درباره دائم‌الخمری و زن‌بارگی آنتونی منتشر كرد.

او ادامه داد: در نوامبر 1787 میلادی، توماس جفرسون سومین رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده و از معماران اصلی استقلال آمریكا از بریتانیا هنگامی‌که سفیر ایالات‌متحده در پادشاهی فرانسه بود، طی نامه‌ای به ویلیام اسمیت نسبت به‌دروغ پردازی‌های مداوم دولت بریتانیا درباره هرج‌ومرج و آشوب گسترده در آمریكا اظهار تأسف كرد. وی در بخشی دیگر از نامه گفت كه جعلیاتِ ساخته‌وپرداخته روزنامه‌نگارانی كه دولت بریتانیا به خدمت گرفته بود آن‌قدر تكرار شدند كه نه‌تنها دنیا و خاصه مردم بریتانیا بلكه خود دولتمردان آمریكا نیز آن را باور کردند.

او افزود: در ایامی متأخرتر ناظر به قرن بیستم، مركز شورنستاین وابسته به دانشگاه هاروارد كه در حوزه رسانه، سیاست و سیاست‌گذاری عمومی تحقیق می‌کند؛ در می 2017 میلادی گزارشی درباره مبارزه با اخبار جعلی تهیه کرد كه در آغاز آن به بخش‌هایی از مقاله‌ای با عنوان اخبار جعلی و مردم كه در سال 1925 میلادی در مجله‌ای چاپ‌شده بود، استناد ‌شده است. این مقاله نشان می‌دهد كه از ابتدای قرن پیشین زنگ هشدار درباره نقش احتمالی فناوری تلگراف -كه در آن زمان نوظهور تلقی می‌شد- در گسترش آسیبِ ناشی از اخبار جعلی به‌طورجدی به صدا درآمده بود. نیویورك‌تایمز قریب به یك سال پس از انتشار گزارش مركز شورنستاین یعنی در نوامبر 2018 میلادی طی مستندی سه‌قسمتی مدعی شد كه اخبار جعلی مولود دو دهه پایانی قرن بیستم و برگرفته از واژه‌ای روسی است كه آن‌هم از سرداب‌های ترسناك اداره اطلاعات و امنیت شوروی سابق سر برآورده است. این روایت در نوع خود تكمله‌ای بر یادداشت گال بکرمن ستون نویس روزنامه مذكور با عنوان 70 سال اخبار جعلی محسوب می‌شود كه در آن عملكرد رسانه‌های روسی در دوران شوروی سابق از این منظر مورد مداقه قرارگرفته است.

به گفته فلسفی، ضمن تأمل در موارد فوق به نظر می‌رسد چه آنانی كه به لحاظ قدمت متأخر بودن اخبار جعلی را باور دارند و چه دیگرانی مانند راقم این سطور به سابقه متقدم و دیرپای این اخبار مؤمن‌اند؛ در یك موضوع اتفاق‌نظر دارند و آن این‌که در دوران پسا انقلاب دیجیتال پیچیده شدن روابط انسانی، پیشرفت فناوری و كثرت رسانه‌ها موجبات فزونی اهمیت و اثرگذاری اخبار جعلی را بیش‌ازپیش مهیا و امکان رشد حداكثری آن را تسریع كرده است؛ مضاف آن‌که از سال 2016 میلادی با راه‌یابی دونالد ترامپ به كاخ سفید همچنین برگزاری همه‌پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، پژواك این اصطلاح شوم در سپهر رسانه‌ای جهان پربسامدتر شد. پس‌ازآن سال، اضطراب جهانی ناشی از همه‌گیری اخبار جعلی به حدی بود که سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا ضمن هشدار جدی نسبت به بحران اخبار جعلی و پیامدهای ویرانگر آن به تسریع در عملیاتی سازی تمهیدات مبارزه با این اخبار به شیوه‌ای نظام‌مند مبادرت ورزیدند چراکه مخاطبان شبکه‌ای در عصر دیجیتال به اطلاعاتی نیاز دارند كه بر اساس معیارهای متعارف و پذیرفته‌شده دقیق، سدید و صادقانه محسوب شود، اما سازندگان تبهكار اخبار جعلی در فقدان، عزلت یا آشفتگی و ضعف رسانه‌های آزاد، مستقل و قابل‌اعتماد با اختلال‌ در روند گردش اطلاعات و گمراه‌سازی افکار عمومی نه‌تنها آن‌ها را از حق دسترسی به اطلاعات درست و اخبار واقعی محروم می‌کنند بلكه امنیت کشورها را هم به‌طورجدی به خطر می‌اندازند.

این محقق رسانه گفت: این‌ها همه در حالی است كه پس از رونمایی از چت‌جی‌پی‌تی در نوامبر 2023 میلادی شواهد حاكی از آن است كه تأثیر هوش مصنوعی بر ساختن، نشر و بازنشر اخبار جعلی به حدی است كه برخی صاحب‌نظران جعلیاتی چون دیپ فیك‌ها را -كه هنوز راه‌حلی تام و تمام برای شناسایی و مبارزه با آن‌ها یافت نشده است- برابر آنچه انتظارمان را می‌کشد، چیزی در حد یك شوخی كودكانه تلقی می‌کنند!

او افزود: به نظر می‌رسد جهت كنشگری سازنده در طریق مبارزه با ویروس جهش یافته اخبار جعلی، دولت‌ها و شبكه‌وندان هر یك وظایفی خطیر بر عهده‌دارند كه در عین تلائم ماهیتی، پایبندی به انجام هرکدام نافی وظایف و مسئولیت آن دیگری نیست. به‌طور مثال دولت‌ها ضمن این‌که باید آموزش تفكر انتقادی و سوادهای نوین مانند سواد رسانه‌ای، خبری، رسانه‌ایِ دیجیتال و هوش مصنوعی را به‌نظام آموزشی و برنامه درسی مدارس و دانشگاه‌ها وارد كنند؛ می‌توانند با وضع قوانین و مقررات، تارنماهای خبری و رسانه‌های اجتماعی را نسبت به دریافت نشان‌ها و علامت‌های هوشمند كه نمایانگر مشخصات مالك، موضوع، محتوا و رده سنی كاربران محتوای تارنما و رسانه‌های اجتماعی است، ملزم كنند؛ فهرستی از تارنماهای خبری و رسانه‌های اجتماعی غیرقابل‌اعتماد را منتشر كنند، به سازندگان و منتشركنندگان اخبار جعلی نسبت به تشدید عواقب عملكردشان هشدار دهند و از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی در مسیر مقابله با تبهكاران و اوباش اینترنتی به‌طورجدی حمایت كنند و از منظر تجاری نیز با تنظیم مقرراتی کارآمد از شرکت‌های نوآفرین (استارت آپ) كه در این حوزه فعال‌اند، پشتیبانی كرده و جهت از بین بردن انحصار شرکت‌هایی كه اطلاعات و داده‌ها را در اختیار دارند، گام‌های عملی بردارند.

فلسفی بیان کرد: چه دولت‌ها به مسئولیت‌های خود در این خصوص عمل كنند و چه نكنند، فرد نباید مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خود را در این رابطه نادیده بگیرد. توانمندی یافتن واقعیت و تفكیك آن از جعلیات است كه از افراد عادی، شبكه‌وند قرن بیست و یكمی می‌سازد. فردی كه تحقیق و پرس‌وجو می‌کند كاربری است كه هم از جایگاه مصرف‌کننده، هم تولیدکننده و هم منتشركننده آگاهانه با اخبار مواجه می‌شود. متأسفانه امروزه به سبب زمان زیاد حضور در فضای سایبری و دسترسی آسان به اخبار بی‌شمار، افراد احساس دانا و متفاوت بودن می‌کنند. این احساس كاذب آن‌ها را نسبت به‌درستی اخبار بی‌تفاوت و در مارپیچ بازنشر گرفتار كرده است. ازآنجاکه در عصر دیجیتال تک‌تک اشخاص ناشر -به معنی آن‌که هرکسی می‌تواند مطلبی را تولید و منتشر كند- محسوب می‌شوند؛ باید مسئولیت اخباری را كه تولید یا بازنشر می‌کنند به عهده بگیرند. گام نخست در راه پذیرش این مسئولیت‌پذیری، كسب توانمندی درباره اخبار جعلی، هوش مصنوعی و سوادهای نوین است كه موجب می‌شود در فضای سایبری به هنگام مواجه‌شدن با اخبار، از خود صیانت كنند كه قصد نگارنده از گردآوری بخشی از مجموعه مطالب تألیف و ترجمه شده خود طی دو سال گذشته در این كتاب، مساعدت و معاضدت در همین امر خطیر بوده است.

او با بیان اینکه كتاب «علیه اخبار جعلی» در تلاش است تا به‌موازات تبیین مسائلی جدید همچون هوش مصنوعی و متاورس كه در حوزه ساخت اخبار جعلی دروازه‌های دوزخ را بر روی شبكه‌وندان می‌گشایند، به معرفی شیوه‌های شناسایی و مبارزه با اخبار جعلی از ابعاد نرم‌افزاری، میان‌افزاری و مغزافزاری بپردازد. شاید این امر در نگاه اول و با دیدن عناوین مقالات به‌روشنی به چشم نیاید اما خواننده بامطالعه مطالب، گام‌به‌گام نسبت به وجود یك تسلسل مفهومی آگاهی می‌یابد عنوان کرد: من با توجه به پیشینه مطالعاتی خود در حوزه سواد رسانه‌ای از سال 1392 و سواد خبری از سال 1395 بر اشاعه ادبیات مفهومی و كاربردی این دو سواد نوین با محوریت مواجهه با اخبار جعلی تأکید دارم. ضمن پیشنهاد مطالعه این كتاب به علاقه‌مندان حوزه علوم ارتباطات و رسانه، روابط عمومی همچنین پداگوژی خاصه معلمان و مربیان سواد رسانه‌ای، امید است مساعی علمی این دانشجوی علوم ارتباطات گامی كوچك در مسیر صعب و پرمخافت مبارزه با اخبار جعلی در ظل توجهات و عنایات خداوند تبارک‌وتعالی محسوب شود.

كتاب «عليه اخبار جعلی» در 124 صفحه و به قیمت 120 هزار تومان توسط انتشارات يانا در شهريور 1402 منتشر و روانه بازار نشر شده است.