در ابتدای این مراسم، دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی، ضمن آرزوی سلامت و قبولی زیارت زوار اربعین و خوشامد به میهمانان، معرفی و پاسداشت بزرگان مختلف در هنر و فرهنگ ایران‌زمین را توفیقی برای بنیاد ایران‌شناسی بیان کرد.
بنابر گفته رئیس بنیاد ایران‌شناسی مقرر است تا در مجموعه نمایشگاهی بزرگی که قرار است در بنیاد ایران‌شناسی برپا شود، برخی از آثار افتخارآفرینان ایران‌زمین، که با علم و هنر خود باعث افتخار و سربلندی ایران شده‌اند، به‌نمایش درآید تا نسل جدید با افتخارات فرهنگی خود بیشتر آشنا شده و به آن ببالند.
بر این اساس، پاسداشت یکی از استادان هنر فرش ایران‌زمین که عمر پر بار خود را به حفظ این هنر عظیم ایرانی معطوف داشته و موزه بزرگ فرش خود را پدیده آورده است، در دستور کار بنیاد ایران‌شناسی قرار گرفت.
رجبی‌دوانی در بخش دیگری از سخنان خود ایرانیان را مردمانی توصیف کرد که از دیرباز در هنرهای گوناگون صاحب ذوق بلندی بوده‌اند و در زمینه زیرانداز هم با هنر زیبای فرشبافی، ایرانیان عصر هخامنشی هستند که نخستین آثار زیبای فرش ایرانی را برایمان به یادگار گذاشته‌اند. همچنین در دوران اسلامی، دوره سلجوقی با اوج هنرهای زیبای ایرانی گره خورده و اوج هنر فرشبافی که نمونه‌های زیادی از آثار فرشبافی این دوره در موزه‌های بزرگ جهان به‌نمایش درآمده، عصر زیبا و پرافتخار صفوی است.
بر اساس روایت «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد» هنرمندان فرشباف اوج زیبایی را در هنر خود به‌کار می‌برند و استاد دکتر صباحی با تلفیق علم و هنر در فرش ایرانی هم آثار ارزشمندی را به چاپ رسانده‌اند و هم این تلفیق را با اهدا 200 تخته فرش به آستان قدس رضوی به‌خوبی نشان داده‌اند.
در ادامه، دکتر سیدعبدالمجید شریف‌زاده، مشاور رئیس بنیاد ایران‌شناسی، از سیاست‌های بنیاد ایران‌شناسی سخن گفت. بنابر گفته ایشان، مقرر است تا در کنار معرفی ایران‌زمین، بزرگان و شخصیت‌های برجسته کشور بهتر معرفی شوند و مورد شناسایی قرار گیرند. در کشور بزرگان زیادی را در رشته‌های گوناگون داریم، که برحسب شرایط ناچار به گزینش در معرفی و تجلیل از این عزیزان هستیم.
بنابر گفته پروفسور «آرتور آپهم پوپ»، مورخ شهیر آمریکایی، در بین هنرهای ایرانی، هنری که از قدیم غربی‌ها ایران را با آن می‌شناسند، هنر فرشبافی ایرانی و فرش ایرانی است؛ در واقع ایران را پیش از آنکه به نفت بشناسند به فرش می‌شناسند و از گذشته‌های دور از فرش ایرانی مورخانی همچون گزنفون، مورخ یونانی یاد کرده است و یا در سالنامه چینی «سویی» در 617 میلادی از قالی با عنوان کالای ایرانی یاد شده است.
بر این اساس، از گذشته هنرمندان و نویسندگان غربی از فرش ایرانی الهام گرفته و سخن رانده‌اند. به‌عنوان مثال نقاشانی همچون رومنس و سزانس از فرش ایرانی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم الهام گرفته‌اند.
دکتر شریف‌زاده در ادامه با یادآوری دوران دانشجویی خود در 40 سال پیش که کتاب در حوزه فرش ایرانی به‌ندرت موجود بود و جز کتاب «قالی ایرانی» اثر «سیسیل ادواردز» تقریباً کتاب دیگری موجود نبود، اظهار داشت: اما امروز شاهد تنها بخشی از کتاب‌های استاد صباحی در حوزه فرش در این مراسم هستیم و کتاب قالی مشرق‌زمین ایشان از نوادر در حوزه معرفی فرش ایرانی است.
همچنین در مجلات معتبر علمی خارجی در گذشته به‌ندرت، مطلبی از ایران و هنرهای ایرانی وجود داشت، اما با چاپ «مجله گره»، به زبان‌های انگلیسی و ایتالیایی، اثر استاد صباحی- بدون هیچ حمایت نهاد دولتی و تنها با عشق و علاقه و بذل جان و مال ایشان- فرش ایرانی در 54 شماره به جامعه پژوهشگران و علاقه‌مندان شناخت هنر فرشبافی ایرانی معرفی شد.
مجله‌ای که بزرگترین پژوهشگران جهان در آن مطلب می‌نوشتند. برای این مجله بین‌المللی چندین‌بار از سوی یهودیان که تجارت عتیقه را در سطح جهان از آن خود دارند، شکایت‌هایی رقم خورد که غیر از خودشان خواهان پذیرش شخصی دیگر در این عرصه نبودند.
متأسفانه ما امروز با تمام امکانات دولتی و خصوصی یک مجله در حوزه فرش نداریم و «مجله قالی ایران» نیز تعطیل شده است. استاد صباحی به‌عنوان پژوهشگر و مجموعه‌دار در این حوزه، مجموعه خصوصی را دایر کرده‌اند و آثاری را به آستان قدس‌رضوی اهدا کرده‌اند و با وجود این کوشش‌های بی‌دریغ ایشان جای دارد تا از چنین شخصیتی در بنیاد ایران‌شناسی تجلیل شود. بر این اساس، با برپایی این مراسم بر اهمیت فرش ایرانی صحّه گذارده می‌شود. سال 1362 که نخستین دوره رشته صنایع دستی برگزار شد، به طعنه گفته می‌شد، آیا قالیبافی هم به دانشگاه نیاز دارد؟ اما امروز پژوهشگرانی از این دانشگاه‌ها و رشته‌های صنایع‌دستی دانش‌آموخته شده و یا دانش‌آموختگان رشته‌های دیگر، که به بزرگی و اهمیت این حوزه پی برده، وارد رشته فرش ایرانی شده و به تحقیق و پژوهش و معرفی و اعتلای این هنر اصیل ایرانی می پردازند و جای بسی امیدواری است.
در ادامه، استاد داریوش بوربور، معمار و طراح بازار رضای شهر مشهد، با موضوع «نقش گل و گیاه در معماری و قالی سنتی ایران» به ایراد سخنرانی پرداخت. بنابر گفته ایشان شمار زیادی از پژوهشگران دلیل پیدایش تزئینات معماری «گل و گیاه» دوران اسلامی را با تحریم تصویر انسان توسط اسلام مرتبط می‌دانستند، در صورتیکه منظور اصلی در این روش تسریع در کار تزیین ساختمان و کمبود گل و گیاه در ایران بوده و اسلام اشاعه تصویر انسان را تحریم نکرده است، کما اینکه زمانیکه حضرت محمد در سال 630 میلادی وارد کعبه می‌شوند، دستور به حفظ تصویر حضرت مریم که در کعبه آویخته بود، می‌دهند و بر این اساس ایشان با ترسیم صور انسانی مخالفتی نداشته‌اند.
موضوع دیگر اثر شرایط محیطی بر نقش و نگارها است. استفاده از نقش و نگارهای گلدار، به‌دلیل خشک و بیابانی بودن اقلیم ایران، به قرن‌ها پیش از ظهور اسلام بازمی‌گردد. ایرانیان ولع حفظ گل و گیاه خود را از یک فصل به چهار فصل با بکارگیری گل و بوته در تزئینات معماری و نقوش قالی جبران کرده‌اند و از این راه باغ ایرانی را در فرش‌ها و بناها حفظ کرده‌اند.
همچنین استفاده از قالی برای کف‌پوش کردن تمام اتاق بوده و افراد در اطراف قالی می‌نشستند و بدین‌طریق گل و بوته خارج از اتاق را به داخل اتاق آورده و زیبایی بصری باغ را در تمام فصل‌ها بدین‌صورت تصویرسازی کرده و به داخل محیط ساختمان با نقوش گلدار قالی می‌آوردند.
ایشان در پایان با بیان اینکه تمامی تزئینات دوران اسلامی در ایران از هنر ساسانی برگرفته شده‌اند، چنین بیان کرد: قالی چهار باغ نوعی از این هنر است که در واقع به دور آن می‌نشستند و شاهد چهار باغ ایرانی در درون ساختمان بوده‌اند.
دیگر سخنران این مراسم، دکتر سامرا سلیم‌پور، پژوهشگر فرش بود، که از «شاخص‌های فرش ایرانی» سخن راند و به واکاوی گنجینه معنایی در قالیچه حاجی جلیلی با روش آیکونولوژی پرداخت. قالیچه حاجی جلیلی که یکی از نمونه آثار مجموعه دکتر صباحی است، قالیچه‌ای نذری و وقفی است، پر از نمادهای زندگی و شادی و شورآفرینی. در این قالیچه که در واقع قالی جانمازی است، در سه نماد نقش‌مایه‌ها حضور پر رنگی دارند: مادری، زایش و باروری و نماد تولد فرزند پسر.
این قالی تصویری از صحنه معراج پیامبر است که به سیر و سلوک انسان در دایره هستی اشاره می‌کند و تنها قالی است که با امضای حاجی جلیلی شناخته می‌شود. در واقع هنرمند طراح و بافنده این قالیچه دانسته یا نادانسته اثری را خلق کرده که بر نیاز انسان زمینی (یا همان نمازگزار) جهت دستیابی به تکامل معنوی از راه سیر و سلوک در کُنهِ دایره هستی و عروجی روحانی تأکید دارد. این قالیچه با طرح محرابی دارای دو ویژگی برجسته است. نخست، درخت زندگی موجود در میانه قالی از نوع تلفیقی است و دوم آنکه، بافنده آن با ظرافت خاصی و به شیوه اَبرَش حقیقی رنگ‌آمیزی کرده است؛ مواردی که به‌ندرت در سایر قالیچه‌های محرابی به چشم می‌خورد.
همچنین در این مراسم استاد دکتر سیدطاهر صباحی، ضمن سپاس و قدردانی از بنیاد ایران‌شناسی در برپایی این مراسم چنین بیان کرد: درباره قالی ما بیشتر مصرف‌کننده هستیم و نه مطالعه‌گر. از 1891 میلادی که در وین نمایشگاهی برپا شد و در آن 200 تخته قالی از سوی پادشاهان ایران و عثمانی به نمایش درآمد و از این راه قالی ایرانی در میان اروپائیان شناخته شد و به دربار اروپاییان راه یافت و به دست نقاشان اروپایی رسید، تا به امروز متأسفانه راه به قهقرا برده‌ایم. متأسفانه از 30 سال گذشته به اینسو در ایران نتوانسته‌ایم همایشی بین‌المللی در حوزه فرش در ایران برگزار کنیم. از زمان مهندس هاشمی طبا نخستین همایش توسط روبرت میلر و دومین آن از سوی بنده انجام شد، ولی اکنون از این نوع برنامه‌ها خبری نیست و جای دارد با همراهی نهادهایی همچون بنیاد ایران‌شناسی به حوزه پژوهش در فرش ایرانی بیشتر پرداخته شود.
همچنین در این مراسم فیلمی کوتاه از تلاش‌های دکتر صباحی در حوزه فرش و معرفی کتاب «شکار شاهان» به نمایش درآمد. کتاب شکار شاهان اختصاص به معرفی قدیمی‌ترین فرش ایرانی در ایتالیا دارد، که متعلق به دوره صفوی است و به نام فرش غیاث‌الدین جامی از سوی دولت ایتالیا به رسم امانت به موزه پولدی پتزولی جهت نگهداری و به نمایش گذاشتن تحویل داده شده است. این قالی بافته‌ای بسیار ارزشمند، بی همتا و از اندک قالی‌های قدیمی امضادار و تاریخ‌دار در جهان است که به فرمان و سفارش شاه اسماعیل اول و یا شاه تهماسب اول بافته شده است.
پایان بخش این مراسم تقدیر از استاد دکتر سیدطاهر صباحی بود. خاطر نشان می‌سازد، استاد دکتر سیدطاهر صباحی، از کارشناسان معتبر در حوزه قالی و دستبافته‌های داری است، که در سال 1319 در تهران متولد شدند. ایشان به‌عنوان پژوهشگر و روزنامه‌نگار ایرانی تاکنون بیش از 50 شماره از مجله بین‌المللی «گره» را، به زبان‌های انگلیسی و ایتالیایی منتشر کرده و بیش از 20 عنوان کتاب به زبان‌های انگلیسی، ایتالیایی و فارسی دارند. همچنین گردآوری مجموعه نفیسی از فرش‌های ایران و اهدای آن به موزه آستان قدس‌رضوی از دیگر کارهای ارزشمند ایشان است.
نظر شما