سرویس فرهنگ و مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یکی از مهمترین بخش‌های باغ موزه دفاع مقدس تهران، کتابخانه تخصصی آن است که با هدف ایجاد جامع‌ترین کتابخانه تخصصی در حوزه دفاع مقدس و تامین نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ارزشمند این دوران و همچنین ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در این حوزه بنیان گذاشته شده است. با مرجان خالقی نویسنده حوزه ادبیات پایداری و مدیر کتابخانه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مصاحبه‌ای داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
بر چه اساس عناوین را برای خرید انتخاب می‌کنید و در کتابخانه می‌گذارید؟
ما موضوعات دفاع مقدس را جست‌وجو می‌کنیم. ناشرانی که در این حوزه کار می‌کنند شناسایی می‌کنیم و از آنها خرید می‌کنیم. در طول این سیزده سالی که در کتابخانه کار کردیم ناشران را می‌شناسیم. البته ناشران جدید هم اضافه شدند. در این بین ناشرانی هم هستند که غیر از کارهای تخصصی در حوزه خودشان، روی موضوعات دفاع مقدس هم کار کرده‌اند. کار ما شناسایی همه این ناشران و خرید کتاب از آن‌هاست.
یعنی لزوما تازه‌های نشر دفاع مقدس را نمی‌خرید و انتخاب می‌کنید؟
ما از ابتدای کار بنا داشتیم که از تمام تولیدات در حوزه ادبیات پایداری آرشیوی داشته باشیم. تا جایی که توانمان رسیده این‌ها را جمع‌آوری کردیم. حتی اوایل کار که کتابخانه افتتاح شد، چون بسیاری از ناشران، کتاب‌های قدیمی را نداشتند یا نویسنده در دسترس نبود، از طریق کتابخانه ملی و کتابخانههای مرتبط و گاهی افراد شخصی که محتویاتی که ما دنبالش بودیم را داشتند، ارتباط گرفتیم تا آرشیو جامعی داشته باشیم. ما از جاهایی که افراد عادی اجازه رفت‌وآمد به آنجا را نداشتند کتاب‌ها را گردآوری کردیم و در دسترس عموم قرار دادیم.
شرایط عضویت در کتابخانه ملی، داشتن مدرک فوق لیسانس به بالاست و افراد عادی یا خانم خانه‌دار یا کودکان به راحتی نمی‌توانند به آنجا بروند و کتاب امانت بگیرند. این مسئله در کتابخانه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس وجود ندارد و همه می توانند به راحتی از آنجا کتاب بگیرند.
یعنی از آن کتاب، یک نسخه موجود نبود که به شما بدهند؟ گفتید تعدادی از کتاب‌ها چاپ نشده است.
تعدادی از کتاب‌ها بود که چاپ شده بود ولی ناشر آن کتاب پیدا نمی‌شد. ما مجبور بودیم از کتابخانه‌ها بگیریم، یعنی فایل خود کتاب را بگیریم و کتاب‌سازی کنیم تا کتاب را در آرشیو مجموعه داشته باشیم.
سال ١۴٠٠ که شرایط کرونا بود، سامانه یکپارچه کتابخانه‌ای دفاع مقدس را راه‌اندازی کردیم و تمام کتابخانههای دفاع مقدس کشور را در این سامانه جمع کردیم تا هرکسی در هرنقطه از کشور وقتی کتاب را در سامانه جست‌وجو می‌کند، بداند این کتاب در شهر خودش هم وجود دارد.
بعد از کرونا، فعالیت‌های جدیدی را در کتابخانه شروع کردیم، مانند برنامه قصه‌گویی برای کودکان. در بخش دیگری که روزهای یکشنبه است، جلسات نقد کتاب را داریم و کتاب‌ها را نقد می‌کنیم.
همچنین در روزهای سه‌شنبه، بحث تاریخ شفاهی را داریم. این برنامه‌ای برای عموم مردم است که بتوانند بیایند و شرکت کنند و حالت چالشی و سوال و جوابی دارد.
شما الان مدیر کتابخانه هستید، مدیریت انتشارات هم با شماست؟
خیر. انتشارات جداست.
پس این ضبط‌ها و پیاده‌سازی چگونه است؟ کار بچه‌های انتشارات است؟
تاریخ شفاهی در واقع زیرمجموعه کتابخانه است و کارهای ضبط، قبل‌تر انجام شده، پیاده‌سازی شده، محتویات آماده شده و به انتشارات تحویل داده می‌شود.
شما تعیین می‌کنید چه موضوعاتی تولید شود؟
موضوعات را معمولا مدیران بالایی تصمیم می‌گیرند. البته از سال ٨٩ واحدهای پژوهش که در این زمینه سابقه‌دار بودند و خودشان اهل دوران جنگ بودند هم تعیین می‌کنند چه محتویاتی بیاید و پیاده شود.
گفتید کتاب‌هایی که نیست، شما خودتان از روی فایل آن چاپ می‌کنید. چند جلد و با چه عنوان؟
ما از هر کتابی دو نسخه تکثیر می‌کردیم که در کتابخانه موجود باشد و بتوانیم امانت بدهیم. البته این برای زمانی بود که ما تازه کارمان را شروع کرده بودیم. در حال حاضر خیلی کم اتفاق می‌افتد که کتابی را نداشته باشیم، اگر هم باشد کتابی است که احتمالا تولیدات داخلی یک سازمان باشد که ما از آن بی‌اطلاعیم و به محض اطلاع، تلاش این است که آن کتاب را داشته باشیم. در حال حاضر در حوزه دفاع مقدس، انقلاب و مقاومت کتابخانه مرجع هستیم. علاوه بر سامانه یکپارچه که همگی تحت سامانه ما، یعنی سیستم جست‌وجوی کتاب هستند. این سامانه هم از لحاظ محتوایی و هم منبع در تمام کتابخانههای حوزه دفاع مقدس مرجع است.
ما تولیدات کتاب صوتی هم داریم. از سال ٩٨ شروع به کار کردیم از سال ٩٩ هم دو عنوان از کتاب‌های انتشارات خودمان را کتاب صوتی کردیم. یعنی با مجموعه انتشارت این بده‌بستان را داریم که ما محتوا می‌دهیم و آنها کتاب می‌کنند یا آنها کتاب می‌دهند و ما صوتی می‌کنیم.
بخش وصیت‌نامه‌خوانی شهدا هم از سال گذشته، آغاز شد که وصیت‌نامه شهدا را به صورت پادکست تولید می‌کنیم و در صفحه مجازی کتابخانه و صفحاتی که مربوط به کانال‌های پادکستی هستند منتشر می‌کنیم.
با توجه به اینکه یک‌سری از منابع روایت جنگ ما که همان رزمنده‌ها هستند از دنیا می‌روند و فوت می‌کنند، فکر می‌کنید آینده کتاب‌های دفاع مقدس چه می‌شود؟
من در این زمینه یک حسرت دارم، اینکه خیلی از رزمندگان حتی خاطراتشان هم از ذهنشان می‌رود. آدمی چند سال می‌تواند خاطره‌ای را در ذهن نگه دارد؟ ما با همکارانمان در حوزه تاریخ شفاهی صحبت می‌کردیم که زودتر از این دوستان دعوت کنیم بیایند و صحبت کنند. بعد صحبت می‌بینیم چقدر چالش و حلقه‌های گمشده زنجیر بین این‌ها وجود دارد چراکه از یاد برده‌اند.
ممکن است آنها ما را به شخص دیگری که در خاطره آمده، لینک کنند و ما بتوانیم پی‌درپی برويم و زنجیر را کامل کنیم. به جز این، حسرتی که داریم اینجاست که متأسفانه کتاب‌ها، استناد‌دهی‌های زیادی ندارند. در حال حاضر کتاب‌هایی که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس چاپ می‌کند، کتاب‌های پژوهشی و منبع‌دهی شده هستند. همه از منابع استفاده کرده‌اند. در سال‌های اخیر اتفاقات خوبی افتاده و این منبع‌دهی‌ها انجام می‌شود و برای جوان یا نوجوان و کسانی که درکی از جنگ ندارند، با یک زبان لطیف و شیرین و داستان‌گونه، روایت می‌شوند.
حیطه دفاع مقدس درست است که عموم‌پسند است، ولی بخش تخصصی دارد. مثلا وسط یک داستان، به یک عملیات خاص و مهمی اشاره می‌شود که در هیچ کتاب پژوهشی در حوزه دفاع مقدس نمی‌توان درباره آن مدرک یافت. کاش بیایند و در انتهای کتاب منبع‌هایی که مکتوب هستند، اشاره کنند و این استناد دهی به کتاب‌های دفاع مقدس بالا رود. از سندها بیشتر استفاده شود، سندها باید در دسترس پژوهشگران قرار بگیرند.
ان‌شاءالله قرار است از خانه فیلم دفاع مقدس رونمایی کنیم و تمام فیلم‌های این حوزه، مستند و داستانی را جمع‌آوری کنند و هم به صورت فیزیکی و هم داخل سایت بارگزاری شده و برای علاقه‌مندان قابل استفاده باشد. تلاشمان این است که بستری را برای عموم فراهم کنیم که این‌ها را ببینند. اسم کتابخانه تخصصی دفاع مقدس که می‌آید شاید عده‌ای فکر کنند فقط نویسنده و تهیه‌کننده و کارگردان، پژوهشگر خاص یا دانشجو می‌توانند استفاده کنند، ولی ما بخش کودک و قصه‌گویی کودکان را داریم تا کودکان هم با این فضا آشنا شوند. بخشی برای خانم‌های خانه‌دار هم داریم که مادران و همسران شهدا چه کردند. این مطالب برای آنان جذاب است. بخشی هم داریم با عنوان پژوهشی و امیدوارم با این مصاحبه‌ها و ارتباطی که می‌گیریم، خودمان را به مردم بشناسانیم و مردم بیایند استفاده کنند.
کتاب‌های مدافعان حرم هم وجود دارد؟
بله. ان‌شاءالله قرار است به فضای جدیدی منتقل شویم با امکانات بیشتر، در همان محدوده موزه، فضای جدید کتابخانه در حال آماده‌سازی است که گنجایش مخزن بزرگتری داشته باشد، فضای مطالعه و امکانات رفاهی برای مراجعین بیشتر شود و مردم بتوانند از کتابخانه بیشتر استفاده کنند.
اعضای کتابخانه از چه طیف و سنی هستند؟
ما همه‌جور طیفی داریم. یکی از اعضای برتر کتابخانه تا چند سال پیش، دو خانم خانه‌دار بودند. یا پژوهشگرانی که در حال نوشتن پایان‌نامه بودند. ما قرار است این کتاب‌ها را به مخاطبینشان برسانیم.
محدودیتی در امانت دادن کتاب‌ها هم ندارند. نکته اینجاست، مردم فکر می‌کنند باید کتاب را باید در کتابخانه خودشان داشته باشند. همیشه می‌گویند ما دوست داریم کتاب برای خودمان باشد. بعد می‌بینند فضا کم دارند. ما شرایط را آماده کرده‌ایم، سالن مطالعه را فراهم کردیم. مردم فقط باید اراده کنند و بیایند کتاب را دست بگیرند و بخوانند. نمی‌گویم از ناشران خرید نکنیم اتفاقا در این شرایط اقتصادی، شاید بهتر باشد ناشران کتابخانه‌ها را درک کنند و بیشتر به آنها منبع تزریق کنند. مردم هم در کنارشان خرید داشته باشند. ولی بدانند اگر زمانی موقعیت مالی‌شان طوری نبود که بتوانند کتاب بخرند، خود را موظف می‌دانیم که منابع خودمان را به روز کنیم، برای مردمی که می‌آیند و استفاده می‌کنند.
حق عضویت کتابخانه چقدر است؟
هنوز بعد از چند سال ما تغییری در حق عصویت نداده‌ایم. ده هزار تومان برای یک‌سال. البته روزهایی در سال امکان عضویت رایگان در کتابخانه وجود دارد که در فضای مجازی اطلاع‌رسانی می‌کنیم. ما در اینستاگرام صفحه مجازی داریم، کانال ایتا هم همینطور. در سایت خود موزه هم اطلاع‌رسانی می‌کنیم. روزهایی هم که رایگان است، مشخص است. هفته دفاع مقدس، دهه فجر، هفته کتاب و کتابخوانی.
سه‌شنبه ۷ شهریور ۱۴۰۲ - ۰۹:۱۳
نظر شما