به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عارف نوشاهی، پژوهشگر و ایران‌شناس پاکستانی گفت: شبهقاره در مقایسه با سایر کشورهای همسایه خود ایران، افغانستان و تاجیکستان که فارسی‌زبان هستند و زبان فارسی را در کوچه و بازار می‌توانید بشنوید، فارسی‌زبان نیست، اما زبان و ادب فارسی در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم منطقه شبهقاره جاری است و به قولی نمی‌توان زبان فارسی را از زندگی مردم این منطقه جدا کرد.
او افزود: نقش ملّت‌های شبهقاره در تکوین زبان فارسی انکارناپذیر است و زبان و ادب فارسی در شبهقاره در حدود هزار سال سابقه دارد و بسیاری از گویندگان، مؤلفان و پدیدآورندگان آثار زبان و ادب فارسی در این منطقه زاده، رشد و نمو و به خلق اثر روی آورده‌اند که نام‌های آن‌ها در بسیاری از تذکره‌ها و تاریخ ادبیات فارسی آمده است؛ اما، با این همه بسیاری از آثار و کارهای آن‌ها چون در سطح منطقه پراکنده است، ضرورت این وجود داشت که به تدوین کتاب فهرست آثار چاپ‌شده در شبهقاره بپردازم.
این پژوهشگر پاکستانی ادامه داد: همان‌گونه که می‌دانیم، صنعت چاپ در شبهقاره سابقه‌اش از ایران دیرینه‌تر است و تاکنون هزاران هزار کتاب به این زبان در این منطقه منتشر شده است. حکومت بریتانیا قانونی تصویب کرد که مطابق آن هر کتابی که در شبهقاره چاپ می‌شد، ثبت می‌شد و نسخه‌های از آن به دیوان هند (ایندیا آفیس) و موزه بریتانیا در لندن فرستاده می‌شد که امروز هم در آنجا نگهداری می‌شوند. به دلیل پراکندگی منطقه پژوهشگران از طریق جست‌وجو در اینترنت و دو فهرست کتب چاپی فارسی ایندیا آفیس و موزه بریتانیا است که در جریان انتشار آثار زبان و ادب فارسی در این منطقه قرار می‌گیرند.
او افزود: پیش از من کسانی چون چارلز آمبروز استوری در این حوزه کارهایی را انجام داده‌اند، مثلاً آمبرز استوری کتابشناسی آثار چاپ‌شده به زبان فارسی را در قالب کتابی پنج جلدی به زبان انگلیسی منتشر کرده و بیشتر کتاب‌هایی که او در این کتاب به آن‌ها پرداخته، بیشتر متعلق به دوران چاپ سربی و سنگی است.
او با بیان این مطلب که بیش از ۴۵ سال است که بخشی از وقت و تمرکز خود را صرف پژوهش درباره کتاب‌های منتشر‌شده به زبان فارسی در شبهقاره کرده، گفت: مشوق من در این کار بزرگ استاد احمد منزوی بود و با همه دشواری‌هایی که در این راه با آن روبه‌رو شدم، دست از کار نکشیدم و تألیف چهار جلد نخست آن قریب به ۳۰ سال زمان برد.
نوشاهی ادامه داد: کتابشناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبهقاره (هند، پاکستان، بنگلادش) نخستین اثر جامع در موضوع خود است که شامل آثار مکتوب فارسی چاپ‌شده در کشورهای بنگلادش، پاکستان و هندوستان از آغاز چاپ کتاب‌های فارسی است، جلد نخست این کتاب در سال ۱۳۹۱ در چهار مجلد منتشر شد که دربرگیرنده کتاب‌های چاپ‌شده در شبهقاره از سال ۱۱۶۰ ـ ۱۳۸۶ هجری شمسی اعم از چاپ‌های سربی، سنگی، حروفی، افست و فاکسیمیله است. در این کتابشناسی حدود ۱۱۰۰۰ عنوان کتاب در بیش از سی هزار چاپ ثبت شده است، که از آن میان اغلب چاپ‌ها مستقیماً رؤیت شده و بقیه به کمک سایر منابع شناسایی گردیده است.
به گفته نوشاهی؛ این کتابشناسی به ترتیب موضوعی و با ترتیب داخلی الفبایی نام کتاب‌های ـ به جز بخش آثار منظوم ادبیات فارسی با ترتیب الفبایی تخلص شاعران ـ تنظیم شده و در آن علاوه‌بر کتاب‌های مستقل فارسی، گزیده و ترجمه و شرح‌های حامل متن نیز جای داده شده است. ذیل نام هر کتاب ـ اعم از متن، گزیده، ترجمه و شرح ـ تمامی چاپ‌های آن به ترتیب زمانی ذکر شده است.
نوشاهی ادامه داد: با انتشار چهار جلد از این اثر، پژوهش‌های من در این حوزه متوقف نشده است و در حال‌حاضر بخش دیگر این کتابشناسی شامل جلدهای پنجم و ششم مراحل فنی را طی می‌کند. این دو مجلد در ادامه منطقی مجلّدهای پیشین است و دربرگیرنده کتاب‌های فارسی چاپ‌شده در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۳ میلادی است.
این کتابشناسی به خصوص مأخذ سودمندی برای پی بردن به نهضت تألیف کتاب، سهم شبهقاره در گسترش فکر و فرهنگ اسلامی و موضوعات ادبی فارسی و کم و کیف گرایش‌های عقلانی و فلسفی و کلامی و ذوقی مردم شبهقاره است و به طور کلی به محققان علوم و فنون مختلف مجال می‌دهد که در تتبعات خود به منبعی دسترسی پیدا کنند که اولین‌بار در اینجا فهرست شده است.
جلد نخست کتابشناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبهقاره برگزیده بیست و دومین دوره کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۱، برگزیده سیزدهمین دوره همایش حامیان نسخ خطی در سال ۱۳۹۲ و برگزیده سی و یکمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۲ شناخته شده است.
جلد پنجم و ششم کتاب کتابشناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبهقاره (هند، پاکستان، بنگلادش)، اثرعارف نوشاهی در انتشارات میراث مکتوب منتشر می‌شود.
پنجشنبه ۲۹ تیر ۱۴۰۲ - ۱۸:۳۴
نظر شما