خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)‍-پردیس سیاسی: نمایشگاه کتاب در حالی وارد هفتمین روز خود می‌شود که دوستداران کتاب همچنان از راه‌های دور و نزدیک برای بازدید از تازه‌ترین دستاوردهای بازار نشر به مصلای تهران می‌آیند. در ادامه سلسله گزارش‌های ایبنا از بازار کتاب‌های علوم انسانی، این بار به سراغ ناشران حوزه دین رفته‌ایم تا کم و کیف بازار این کتاب‌ها را از نظر بگذرانیم.

دین و معنویت حوزه همواره پر مخاطب
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نخستین نشری است که برای گفت‌وگو انتخاب می‌کنم. اول وقت است و هنوز جمعیت زیادی وارد نمایشگاه نشده‌اند. توجهم به عناوین متنوعی جلب می‌شود که نشان از رویکرد تلفیقی نشر به حوزه دین دارد. از موضوعات اجتماعی و سیاسی گرفته تا فرهنگ و روان‌شناسی.

جواد گایینی مدیر این نشر درباره این دوره از نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید: به نظر من استقبال از نمایشگاه امسال بیشتر از سال گذشته نیست و  این موضوع هم به دو چیز برمی‌گردد؛ اول این که هزینه خرید کتاب برای مخاطبان بالارفته است و دیگر این که (اگر بخواهم در مورد نشرخودمان  صحبت کنم) چون اغلب مخاطبان ما دانشجویان هستند و بسیاری از آن‌ها ساکن شهرستانند، ترجیح می‌دهند خریدشان را از نمایشگاه مجازی انجام دهند.

او با اشاره به کتاب‌ها و پژوهش‌های منتشر شده در حوزه دین و ارتباط آن با نیاز مخاطبان توضیح می‌دهد: در انتخاب یک موضوع برای نگارش و پژوهش نحوه مواجهه با موضوع اهمیت اساسی دارد. برای مثال ما چون بیشتر با محیط دانشگاه و حوزه در ارتباط هستیم، تولیداتمان نیز در ارتباط با این دو نهاد و در واقع بر پایه برنامه و سرفصل‌هایی است که برایمان مصوب می‌شود اما در همین فضا نیز نیازهای مخاطبان یکی از عوامل مهم در انتخاب موضوع برای پژوهش‌هاست و با توجه به همین موضوع است که در چند سال اخیر پژوهشکده ما به سمت تولید آثار کاربردی رفته است. برای مثال کتاب «خانواده درمانگری معنوی خدا» یا «مراقبت معنوی»(این کتاب برای بیماران صعب‌العلاج نوشته شده است) هر دو با این رویکرد نوشته شده و مورد استقبال هم قرار گرفته‌اند.  در مجموع شاید سمت‌و‌سوی  مخاطبان در برخورد با حوزه دین و معنویت  عوض شود اما در مجموع کتاب‌های دینی و حوزه‌های مربوط به معنویت همیشه مخاطبان خودشان را دارند. برای مثال کتاب خانواده درمانگری معنوی که به آن اشاره کردم در چند روز به چاپ دوم رسیده است. در مجموع اگر کتابی در راستای نیازهای جامعه باشد بازخورد خوبی از آن دریافت خواهد شد.

روی خوش جوانان به کتاب‌های دینی
برای پیگیری بازار کتاب‌های دینی انتشارات «بوستان کتاب» مقصد بعدی این گزارش است. غرفه انتشارات بزرگ است و با توجه به جمعیت حاضر در نمایشگاه، مراجعان قابل توجهی دارد. عده‌ای مشغول بررسی تازه‌های نشر هستند و تعدادی دیگر با لیستی مشخص به غرفه آمده و سراغ کتاب‌های از پیش انتخاب کرده را می‌گیرند.

قاسم افشاری از مسئولان این غرفه درباره استقبال مخاطبان از نمایشگاه سی‌و‌چهارم به ایبنا می‌گوید: امسال با توجه به محل قرار گرفتن غرفه انتشاراتمان در انتهای سالن، طبیعتا پذیرای جمعیت کمتری بودیم اما در مجموع استقبال از نمایشگاه برای ما قابل قبول بوده و از آن راضی هستیم.

او کتاب‌های پرمخاطب این نشر را اینطور معرفی‌ می‌کند: مجموعه کتاب‌های آیت الله تحریری که شامل چندین عنوان می‌شوند و همچنین کتاب «فروغ ابدیت» به قلم آیت‌الله سبحانی که تحلیلی کامل از زندگی پیامبر (ص) است از جمله آثار پرفروش ما بوده‌اند و در کنار آن‌ها کتاب‌هایی چون «درسنامه مواد مخدر» و «متاورس» از جمله کتاب‌های چاپ جدید هستند که استقبال از آن‌ها قابل توجه بوده است.

او درباره ذائقه مخاطبان در حوزه کتاب‌های دینی و تغییرات آن توضیح می‌دهد: به عنوان یک ناشر کتاب‌های دینی موضوعی که باید به آن تأکید کنم این است که شاید برخی تصور کنند استقبال از این دسته از آثار چندان زیاد نیست اما ما همیشه مخاطبان خود را داشته‌ایم و میزان این مخاطبان نیز قابل توجه است. یعنی حتی در دوران کرونا نیز ما با کاهش افت فروش نبودیم.

او با اشاره به گستردگی کتاب‌های دینی می‌افزاید: کتاب‎‌های ما گستره مختلفی را شامل می‌شوند از کتاب‌های تاریخ اسلام، فلسفه، فقه و حقوق، گرفته تا قرآن و حدیث اما در مجموع حوزه‌های قرآن، عرفان، فلسفه و هنر از حوزه‌های پر مخاطب ما هستند.

 افشاری با اشاره به معضل سرقت و کتاب‌سازی کتاب‌های دینی به ویژه در فضای مجازی می‌گوید: کتاب‌سازی و انتشار کتاب‌هایی با نام ناشران جعلی امری متداول در حوزه کتاب‌های دینی است که این موضوع به ویژه در فضای دیجیتال بسیار بیشتر است و ما با چند مورد از این مشکل روبه رو شدیم اما متاسفانه اراده‌ای برای برخورد با این امر وجود ندارد.

او در مورد استقبال گروه‌های سنی مختلف از کتاب‌های دینی می‌گوید: شاید برای شما و خوانندگانتان جالب باشد که اغلب مراجعان و مخاطبان کتاب‌های ما را جوانانی در رده سنی ۱۸ تا ۳۰ سال تشکیل می‌دهند. بسیاری از طلاب و دانشجویان جوانی که علاقه‌مند به دین و فلسفه هستند بخش اصلی مخاطبان ما را به خود اختصاص داده‌اند.
 
معنویت دینی جایگزینی برای محتواهای زرد
در ادامه گزارش از بازار کتاب‌های دینی به غرفه انتشارات معارف می‌روم. با توجه به خلوت بودن نمایشگاه جمعیت زیادی در این غرفه مشغول بررسی و خرید کتاب هستند و این نشر کتاب‌های متنوعی را با نگاه معرفتی در اختیار مخاطبان قرار داده است از دین و فلسفه گرفته تا تاریخ و ادبیات.

میثم عطارزاده مسئول اجرایی این نشر در مورد استقبال مخاطبان از نمایشگاه سی‌‌چهارم به ایبنا می‌گوید:  در نمایشگاه سی‌وچهارم غرفه ما شاهد رشد ۵۰درصدی بوده است و با استقبال بسیار خوبی از سمت مخاطبان روبه‌رو بودیم.

او در مورد موضوعات مورد توجه مخاطبان حوزه دین در این انتشارات عنوان می‌کند: مجموعه آثاری که ما از آیت‌الله حائری منتشر کردیم از جمله آثار مورد توجه از سمت مخاطبان ما بوده‌اند. این کتاب‌ها با تیراژهای دو هزار نسخه به بالا به چاپ‌های سیزده و بالاتر رسیده است. در کنار این مجموعه کتاب‌های آیت‌الله عابدینی در مورد زندگی پیامبران نیز با استقبال بسیار خوبی از سمت مخاطبان مواجه شده‌اند.

روی خوش مخاطبان به روانشاسی دین
او درباره تغییر ذائقه مخاطبان در حوزه کتاب‌های دینی می‌گوید: به نظر من یکی از محتواهایی که در سال‌های اخیر مورد توجه مخاطبان علاقه‌مند به دین و معنویت قرار گرفته است، کتاب‌هایی با محتوای روانشناسی دین است. علاوه بر این در حوزه کتاب‌های دینی و معارفی کتاب‌هایی با مضامین توسعه فردی از سمت مخاطبان مورد استقبال بوده‌اند. در مجموع امروزه مخاطب به دنبال محتوای غنی است و محتوای پوچ را نمی‌پذیرد و با وجود تورم و بالا رفتن هزینه‌های زندگی، زمانی که محتوای مفید و کاربردی برای مخاطب تولید ‌شود مخاطب آن را بی جواب نمی‌گذارد. یعنی مخاطب چون این محتوا را برای زندگی خود مفید و لازم می‌داند بدون توجه به هزینه حاضر است با پرداخت هزینه آن را تهیه کند.

او جامعه هدف نشر خود را قشر جوان معرفی کرده و می‌افزاید: جامعه هدف نشر معارف در ابتدا قشر جوان، دانشجو و فرهیخته بوده است. و به تدریج و با نیاز سنجی علاوه بر حوزه جوانان، این نشر  به انتشار کتاب برای نوجوانان ۱۵ تا ۲۰ سال با نام برنا نیز دست زده است.
 
قیمت کتاب و ریزش مخاطبان
انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب آخرین نشری است که برای تهیه این گزارش به سراغش می‌روم. یکی از نخستین ویژگی‌هایی که در این غرفه توجهم را جلب می‌کند وجود کتاب‌هایی با موضوع ادیان دیگر است. آثاری مرتبط با دین زرتشت، مسیحیت در کنار اندیشه مانوی در عناوین این نشر توجهم را جلب می‌کند و نشان از تخصصی بودن کتاب‌های این انتشارات می‌دهد.

مهدی محمد شجاعی مدیر این نشر می‌گوید: از آنجایی که نشر ما به شکل تخصصی در حوزه ادیان و عرفان فعالیت می‌کند و بسیاری از آثارمان به عنوان منابع درسی این رشته در دانشگاه مورد استفاه قرار می‌گیرند. ما همواره مخاطبان خود را داریم. اما مشکلی که در این دوره با آن مواجه بودیم افزایش قیمت کتاب است که باعث شده بسیاری از دانشجویان و علاقه‌مندان که به غرفه ما سر می‌زنند نمی‌توانند بخشی از کتاب‌های موردعلاقه‌شان را به علت هزینه بالا تهیه کنند و من حتی می‌بینم برخی از دانشجویان در غرفه ما می‌ایستند و برای زمان طولانی یک کتاب را سرپا مطالعه می‌کنند چون هزینه خرید آن را ندارند.

او در مورد کتاب‌های پر فروش این انتشارات توضیح می‌دهد: کتاب «کلام و جامعه» اثر یوزف فان اس از جمله آثار پرفروش ماست. نویسنده این اثر برای نگارش آن ۲۵ سال در این حوزه کار کرده و در ۴ هزار منبع اسلامی را بررسی نموده است. ما تا امروز سه جلد از این مجموعه را چاپ کرده و در ادامه ۳ جلد را دیگر را نیزمنتشر خواهیم کرد. در مجموع و از عناوین که بگذریم استقبال از آثاری در حوزه ادیان و عرفان در این سال‌ها بسیار بهتر شده است و علاوه بر طلاب و دانشجویان، بخشی از عموم علاقه‌مند نیز خواننده آثار ما شده‌اند.
 
جمع‌بندی
کتاب‌های دینی را باید حوزه‌ای وسیع با مخاطبان وفادار و فراوان دانست. از بخش‌های سنتی خوانندگان این حوزه و آثار مشهور و مرجع که بگذریم، نسل جوان نیز به کتاب‌هایی با بن‌مایه معنویت و دین بی‌توجه نیستند و در حال حاضر بخش مهمی از خوانندگان این کتاب‌ها را جوانان تشکیل می‌دهند. در سال‌های اخیر معنویت به عنوان یک سبک زندگی و راهکاری برای غلبه بر فشارهای زندگی مدرن مورد توجه مخاطبان این حوزه قرار گرفته است و  در واقع می‌توان گفت مخاطبان کتاب‌های دینی علاوه بر آثاری با مضامین دینی و تاریخی به آثاری مرتبط با نیازهای روز از دریچه مذهب نیز علاقه‌مند شده‌‌اند. مانند سایر حوزه‌های علوم انسانی در کتاب‌های دینی نیز بخشی از مخاطبان به عنوان مخاطبان تخصصی حضور دارند و دین را به عنوان یک تخصص دنبال می‌کنند و در کنار آن برای مخاطبان عمومی‌تر تاثیر دین بر زندگی جذابیت بیشتری دارد.

به گزارش ایبنا، نمایشگاه کتاب 1402 تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه در مصلای امام خمینی‌(ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.