خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، منیژه شعاعی: شجاعی این عنوان زیبا را از صائب تبریزی وام گرفته است که می‌گوید:
«سپرد جا به تو، هر کس زبزم بیرون رفت
تویی به جای همه، هیچ کس به جای تو نیست»
«تویی به جای همه» کتاب اول از مجموعه‌ای (بهتر بگویم رمانی) چندجلدی با عنوانی آشنایی زدایانه و هنجارشکنانه است: حماسه سجادیه.
پیش از این نه تنها در دنیای کتاب، بلکه شاید بتوان گفت در دنیای تشیع، نام «سجاد» غالبا قرین «بیمار» بود و اکنون پدر ادبیات آیینی ایران، «حماسه» را به امام سجاد نسبت داده و ساده‌اندیشی است اگر ابداع این عبارت را تعارف، ابراز ارادت، بازار گرمی مداحانه یا رفتارهایی در این سطح بدانیم.
نویسنده منطق انتساب حماسه به وجود مبارک حضرت زین العابدین(ع) را در همان فصل اول کتاب، با قدرت تبیین می‌کند.
اجازه دهید به جای شرح و تفصیل، نظراتم را فهرست کنم.
۱. انتخاب زاویه دید خلاقانه، به باور اغلب نظریه‌پردازان ادبيات داستانی، یکی از مهم‌ترین ارکان رمان‌نویسی است. انتخاب «شیطان» به‌عنوان راوی داستانی پیرامون زندگی یک شخصیت الهی، شگفتانه است.
۲. تویی به جای همه، در عین حال که شیرینی یک رمان سراسر تعلیق را دارد، از غنای محتوایی یک اثر پژوهشی تمام عیار برخوردار است.
۳. نویسنده مقطعی از تاریخ اسلام را روایت می‌کند؛ اما خواننده با پویایی اثری حاوی تحلیل‌های جریانساز فرهنگی، اجتماعی و سیاسی متناسب با نیازهای امروز مواجه است نه با سکون و سکوت یک متن صرفا تاریخی.
۴. شجاعی در این اثر بارسنگینی را که قرن‌هاست انگشت‌شماری از میان حوزه‌های علمیه زحمت برداشتنش را به خود داده‌اند، به دوش کشیده و قیام عاشورا را به قدری عمیق ریشه‌یابی کرده که به لحظه رحلت پیامبر رسیده و یک الگوریتم روشنگرانه از خطری که امروز هم جهان اسلام را تهدید می‌کند، به دور از جوزدگی و شعارهای تاریخ انقضادار ارائه داده است.
نمونه چنین تحلیل‌های جان‌دار را پیش از این در آثار استادمطهری دیده بودم. کما این که یکی از خرده روایت‌های این اثر را در کتاب جاذبه و دافعه علی نیز خواندم.
۵. دایره واژگان این اثر هم جالب توجه است. ازسویی آیات، احادیث و حتی اشعار عربی (البته همراه با ترجمه فارسی) در این اثر دیده می‌شوند و از سوی دیگر واژگان فارسی باستان مانند پاداَفرَه به معنی تاوان و مجازات، جلوه‌گری می‌کنند.
و اما یک نقد:
چه آنان که سیدمهدی شجاعی، پایه‌گذار ادبیات آیینی را می‌شناسند و چه آنان که برای اولین بار قلم او را می‌خوانند ولی کتابخوان حرفه‌ای هستند و قدرت تمیز دارند، با مطالعه «تویی به جای همه» درمی‌یابند که این اثر پشتوانه‌ای استوار از تحقیق و تدقیق دارد؛ اما درج فهرستی از منابع و مآخذ در پایان کتاب، فواید فراوانی دارد که کمترینش، کمک به کسانی است که «حق» را با «منافع جناحی» می‌سنجند و از افترای تحریف تاریخ اسلام ابایی ندارند.
شنبه ۶ اسفند ۱۴۰۱ - ۱۵:۱۲
نظر شما