به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «تفسیر سیاسی قرآن و تأثیر آموزه‌های قرآنی بر تداوم انقلاب اسلامی ایران؛ چالش‌ها و راهکارها» با سخنرانی یوسف خانمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی سه‌شنبه ۱۱ بهمن‌ماه از سوی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.

خانمحمدی در ابتدای این نشست با بیان اینکه تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر در چالش با مشکلات کشور شکل گرفت افزود: در واقع تفسیر سیاسی قرآن پاسخی به مشکلات زمانه بود بنابراین تداوم این فرآیند هم می‌تواند در حل معضلات سیاسی و اجتماعی کمک کند.

او با اشاره به شکل گیری ایران مدرن بعد از دو جنگ ایران و روس افزود: جنگ آخر که در سال ۱۳۲۸ میلادی اتفاق افتاد باعث شد که نوعی خودآگاهی در جامعه ایران شکل بگیرد . ایران در هر دو جنگ شکست‌های سختی خورد و از اینجا بود که فهمید دنیا عوض شده و در نتیجه دربار، دولتمردان، علما و بازاریان و توده مردم از این مسئله آگاه شدند که این جامعه بسیار عقب مانده است. در این راستا بود که اصلاحات در ایران شروع شد و اولین مورد هم اصلاحات نظامی بود که عباس میرزا پیگیری کرد اما این اصلاحات هم جواب نداد و ایران به سمت پیشرفت و توسعه حرکت نکرد، سپس اصلاحات آموزشی در قالب دارالفنون شکل گرفت که آن هم جواب نداد و در نهایت اصلاحات سیاسی در قالب مشروطه شکل گرفت اما باز هم جامعه به سمت پیشرفت حرکت نکرد. در دوره رضاخان که مدرنیزاسیون شکل گرفت باز هم پیشرفت محقق نشد.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: در نظام بین‌الملل و بعد از دو جنگ جهانی، مشکلاتی ایجاد شد بنابراین کشورهای غربی نتیجه گرفتند که توسعه‌های فنی و مهندسی نمی‌تواند برای انسان خوشبختی بیاورد بنابراین نگاه به علوم انسانی بیشتر شد و این کلان‌روایت به سایر کشورها و از جمله ایران هم سرایت کرد. در این راستا توجه به قرائت‌های جدید از متون مذهبی که در رأس آن قرآن قرار دارد مورد توجه قرار گرفت و برخی گفتند برای اصلاح جامعه مهم‌ترین منبع در بین مسلمانان همین قرآن است بنابراین اگر قرار است اصلاحاتی انجام دهیم باید آن را از قرآن شروع کنیم لذا تفسیرهای جدیدی را معطوف به شرایط اجتماعی و سیاسی شکل دادند.

خانمحمدی با بیان اینکه تفسیرهای سیاسی یا اجتماعی از قرآن روش‌های سابق را مورد توجه قرار ندادند چون دیگر کارساز نبود بنابراین دنبال تغییر روش رفتند توضیح داد: کتاب «کلید فهم قرآن» توسط شریعت سنگلجی، نوشته و تفسیر قرآن به قرآن توسط علامه طباطبایی شکل گرفت و این نکته مطرح شد که باید از تفاسیر گذشته گسستی ایجاد کنیم تا رویکردی جدید به قرآن داشته باشیم و این هدف در فعالیت‌های علامه طباطبایی به خوبی به بار نشست. امروزه هم اگر می‌‌خواهیم تفاسیر کارآمدی ارائه دهیم باید مدام به نوسازی روش‌ها بپردازیم.

به گفته او، این مسیر از ۱۳۰۵ شروع شد و در ادامه علامه طباطبایی، امام خمینی(ره)، آیت‌الله طالقانی، شهید بهشتی و شهید مطهری و امثالهم در این زمینه فعالیت کردند. این تفاسیر در ایام انقلاب اسلامی بسیار جدی شده و باعث شکل‌گیری گفتمان حکومت اسلامی شدند در حالی‌که حتی کسانی همانند آیت‌الله کاشانی در ذیل نظام سلطنت بحث می‌کردند اما بعد از انقلاب این رویه تغییر کرد. وقتی انقلاب اسلامی پیروز شد و در گذر از حکومت اسلامی به جمهوری اسلامی، تفسیر سیاسی قرآن نقش اساسی داشت. آیت‌الله طالقانی تا زمان نگارش اصل چهارم قانون اساسی زنده ماند اما گفتمان وی همچنان زنده بود. شهید بهشتی هم می‌گفت باید از حکومت اسلامی به جمهوری اسلامی عبور کنیم. در اینجا شاهد هم‌افزایی فقه سیاسی و تفسیر سیاسی قرآن هستیم.

خانمحمدی گفت: این اقدام چشم‌انداز جدیدی را در فقه سیاسی شیعه ایجاد کرد و آن هم پذیرش این نکته بود که باید قانون اساسی بنویسیم، تفکیک قوا و انتخابات داشته باشیم. این گامی بزرگ در کشور بود و همین قانون اساسی این ظرفیت را دارد که مشکلاتمان را بر اساس آن حل کنیم. امروزه جامعه ما با چالش‌های زیادی مواجه است و دلسوزان باید برای آن راه حلی پیدا کنند. اگر بزرگان ما همانند امام خمینی و آیت‌الله طالقانی تلاش می‌کردند برای مشکلات آن ایام چاره‌اندیشی کنند امروزه نیز با مشکلاتی مواجه هستیم که برای سامان بخشی به آنها باید دنبال راهکار باشیم. اولین مشکل این است که معنای زندگی برای نسل چهارم بعد از انقلاب، تفاوت پیدا کرده است. این دسته افراد، معنایی از زندگی دارند که با معنایی که ما داشتیم کاملا متفاوت است و در سخنان خود هم این مسائل را انعکاس می‌دهند بنابراین باید بتوانیم از زبان دین در کنار ابزارهای دیگر راه‌ حلی برای این مشکلات ارائه دهیم.

او با اشاره به کاهش سرمایه اجتماعی در ایران گفت: چالش دیگر ما در این روزها اجماع‌سازی در حوزه سیاست خارجی است. وقتی اجماع در جامعه نباشد یعنی سیاست خارجی ادامه افکار عمومی نشود تبعات زیادی در پی دارد. مردم توجه زیادی به عملکردها دارند و امروزه به نظر می‌رسد برای بسیاری از آنها مهم نیست که دولت در اختیار چه کسی باشد بلکه به مواردی همانند تورم، سطح رفاه و امثالهم اهمیت می‌دهند لذا باید در پژوهش‌ها تمرکز خود را بر روی کارآمدی حکومت بگذاریم.

این مدرس دانشگاه عملی‌ترین راهکار برای سامان دادن به مشکلات کنونی را استفاده از تجربه‌های زیسته بشری دانست و بیان کرد: برای اجماع‌سازی و برداشتن شکاف‌های نسلی نیاز به گفت‌وگوی ملی داریم. آیات بسیار زیادی در قرآن کریم بر فرهنگ گفت‌وگو تأکید دارند. حتی قرآن حکومت مطلوب و نامطلوب را هم بیان کرده است. بنابراین گفت‌وگو و مشورت با مردم اهمیت بسیاری دارد و می‌توان با افزایش مشارکت مردم واگرایی‌ها را به همگرایی تبدیل کرد.