خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، علیرضا ملوندی: از سال 1387 که اولین دوره جایزه جلال آل احمد برگزار شد، تا به امروز که پانزدهمین دوره آن در پیش است، نویسندگان و ناشران متعددی توانسته‌اند جوایز ادوار گوناگون این جایزه مهم ادبی کشور را نصیب خود کنند. جایزه جلال طی دوران برگزاری خود تغییراتی در عناوین اصلی داشته است. در سه دوره ابتدایی، بخشی با عنوان تاریخ نگاری و مستند نگاری در این جایزه وجود داشت که از دوره چهارم این بخش به دو قسمت مستقل تقسیم و از دوره هفتم بخش تاریخ‌نگاری به طور کامل حذف شد.

از همین دوره هفتم، بخش داستان کوتاه اضافه و تبدیل به یکی از بخش‌های اصلی جایزه جلال شد و تا به امروز جایزه جلال با 4 عنوان اصلی رمان و داستان بلند، داستان کوتاه، نقد ادبی و مستندنگاری به کار خود ادامه داده است. البته در برخی از سال‌ها، عناوین و جوایز ویژه‌ای نیز در نظر گرفته شد. به عنوان نمونه در دهمین دوره این جایزه، جایزه بخش ویژه بزرگداشت یک دهه پویایی اقتصاد مقاومتی، با عنوان «یک دهه ادبیات اقتصادی و پیامدهای اجتماعی کار» به منتخبین داده شد.

جوایز جایزه ادبی جلال آل احمد، در دو بخش اصلی برگزیده و شایسته تقدیر به برندگان اهدا می‌شوند. طی 14 دوره برگزاری این جایزه، در مجموع 31 عنوان کتاب توانسته‌اند برگزیده قسمت‌های مختلف شوند و 46 عنوان کتاب، شایسته تقدیر شدند.

در بین نویسندگان کتب برگزیده، هدایت‌الله بهبودی تنها کسی است که توانسته دو بار این جایزه را از آن خود کند. او با کتاب‌های «الف لام خمینی» و «رضا نام تا رضاخان» هر دو در بخش مستندنگاری، موفق به این کار شده است. در بین ناشران، نشر «سوره مهر» با هفت عنوان در صدر جدول ناشران برگزیده قرار دارد. از این هفت عنوان، دو عنوان «جاده جنگ» و «آه با شین» در بخش رمان و داستان بلند برگزیده شدند و پنج کتاب «دا»، «زندان الرشید»، «نقاشی قهوه‌خانه»، «فرکانس 1160» و «گوهر صبر» در بخش مستندنگاری برنده این جایزه شدند. 

نشر مروارید با سه عنوان دومین ناشر برتر است که با کتاب‌های «دختر لوتی» در بخش رمان و داستان بلند و «از اشارت‌های دریا» و «گشودن رمان» در نقد ادبی موفق به کسب این جوایز شده است.

نشرهای موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به لطف آثار هدایت‌الله بهبودی، چشمه و علمی فرهنگی نیز هرکدام دو جایزه برگزیده از مجموع جوایز را کسب کرده‌اند.

در هفت دوره‌ای که بخش داستان کوتاه به جایزه جلال اضافه شده است، تنها دو اثر «روباه شنی» و «بازار خوبان» برگزیده این بخش شده‌اند که نشان دهنده ضعفی در این فرم از داستان نویسی در بین نویسندگان می‌باشد. البته در بین مخاطبین داستان نیز عموما داستان و رمان بلند نسبت به داستان کوتاه محبوبیت بیشتری دارد و شاید به همین دلیل نویسندگان کمتر سراغ این مقوله می‌روند.

اما در جایزه شایسته تقدیر، نشر سخن با هفت عنوان که تمامی آن‌ها در بخش نقد ادبی بوده، بالاترین این عناوین را به خود اختصاص داده است و سپس سوره مهر با چهار عنوان که دو عنوان آن در بخش رمان، یک عنوان در مستند نگاری و یک عنوان نیز در داستان کوتاه قرار گرفته‌اند، مقام دوم را دارد. مرکز، چشمه، نیماژ و نی ناشرانی هستند که توانسته‌اند در طول چهارده دوره برگزاری جایزه ادبی جلال آل احمد، هرکدام سه عنوان شایسته تقدیر را به دست بیاورند. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و هرمس نیز ناشران دو عنوانی هستند.

در مجموع جوایز برگزیده و شایسته تقدیر، هدایت الله بهبودی که در کنار دو عنوان برگزیدگی، یک عنوان شایسته تقدیر نیز با کتاب «شرح اسم» دارد، در راس تمام نویسندگان در تمام بخش‌ها قرار دارد و پس از او رضا امیرخانی با یک عنوان برگزیدگی با کتاب «رهش» و یک جایزه ویژه در دهمین دوره بابت کتاب «نفحات نفت» در مقام دوم ایستاده است.

در این مجموع، سوره مهر با سیزده عنوان بهترین ناشر، سخن با هشت و چشمه با پنج جایزه موفق‌ترین ناشران در این جایزه ادبی هستند.

از نکات جالب توجه بررسی آماری نتایج چهارده دوره برگزار شده جایزه جلال، می‌توان به قوی‌تر بودن بخش‌های مستندنگاری و نقد ادبی نسبت به داستان و رمان و داستان کوتاه اشاره کرد. در برخی از دوره‌ها هیچ کتابی در بخش داستان و رمان و داستان کوتاه نه برگزیده و نه شایسته تقدیر شدند که این مسئله در مورد بخش‌های مستندنگاری و نقد ادبی بسیار کمتر اتفاق افتاده است. به طور کل وزنه توزیع جوایز بیشتر به نفع بخش‌های پژوهش محور یعنی مستندنگاری و نقد ادبی است تا بخش‌های داستانی و این می‌تواند قوت بیشتر پژوهشگران را نسبت به داستان نویسان نشان دهد.

حال باید منتظر ماند و دید آیا نتایج پانزدهمین دوره جایزه جلال می‌تواند تغییری در این آمار ایجاد کند یا خیر؟ ناشران موفق پیشین باز جایزه‌ها را از آن خود می‌کنند یا شاهد ظهور نویسندگان و ناشران جدیدی خواهیم بود؟