به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) حجت الاسلام والمسلمین  رضا غلامی‌ در همایش ملی «اخلاق، آموزش و پژوهش در فضای مجازی» که ۲۶ مهرماه در  موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد طی سخنانی گفت: نخستین پرسشی که در این بحث قابل طرح است، این است که منظور از اخلاق چیست؟ اخلاق، همان صفات خوب و فاضله و تعالی بخش است که همه انسان‌ها روی خوب بودن و تعالی بخش بودن آن اتفاق نظر دارند و عقل انسان در قالب مجموعه ای از بایدها و نبایدها انسان را به رعایت آن فرا می‌خواند. مانند صدق و راستی، یک رویی، کرامت، انصاف، مهرورزی، عفت و حیاء، تواضع، متانت، بردباری، سعه صدر، ترحم، رازداری، عهدپذیری و وفاي به عهد، قدرشناسی و غیره. بنابراین، اخلاق یک امر فطری و جهان‌شمول است. یعنی نه تنها منشا بایدها و نبایدهای اخلاقی سرشت و درون انسان است، بلکه شامل همه انسانها می‌شود. در هر عصر و در هر مکان.

او ادامه داد: با این ملاحظه، کسی را نمی‌توان سراغ گرفت که در وضعیت طبیعی، با اخلاق و ارزش‌های اخلاقی مخالف باشد. مگر وضع طبیعی در اثر غلبه بُعد حیوانی بر انسانی و زائل شدن عقل، با اختلال جدی روبرو شده باشد. هر چند اخلاق یک امر ذاتی و درونی است اما با تربیت در کُنش‌های انسانی نهادینه می‌شود و در درون شاکله شخصیتی انسان رسوخ می‌کند. لذا تربیت اخلاقی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

غلامی‌با طرح پرسش دیگری مبنی بر اینکه چرا از اخلاق در آموزش مجازی صحبت می‌کنیم؟ عنوان کرد: اولاً، حضور اخلاق در آموزش مجازی از جهت فردی و اجتماعی، تعالی بخش است. یعنی به رشد و تکامل انسان و جامعه انسانی کمک می‌کند.  ثانیاً، حتما به ارتقاء کیفی آموزش کمک می‌کند. به این معنا که هر قدر آموزش و به تبع آن، آموزش مجازی اخلاقی تر باشد، کیفیت و اثرگذاری آموزش بیشتر می‌شود.  ثالثاً، حضوری نبودن آموزش و به تبع آن، کمرنگ شدن حیای ناشی از مواجهه حضوری و چهره به چهره، و عوامل متعدد دیگری مانند وساطت فناوری، و وجود پدیده ناشناختگی در بعضی موارد، امکان بروز رفتارهای غیر اخلاقی در آموزش مجازی را بالا می‌برد.

به گفته رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، بعضی رفتارهای غیر اخلاقی رایج در آموزش مجازی ایران که می‌تواند دغدغه آفرین تلقی شود، عبارت است از : غیبت و تاخیر و استفاده از افراد غیر به جای خود؛ تقلب، عدم رعایت نزاکت و آراستگی رفتاری و گفتاری و نمادین، پخش صوت و تصویر غیر اخلاقی در خلال آموزش؛ اثرپذیری عمدی و غیر عمدی محیط‌های نامناسب بیرونی در محیط الکترونیکی، استفاده از اطلاعات ذخیره شده یا قابل ذخیره ( خصوصا گاف‌ها یا اطلاعاتی که ناخواسته در کلاس درز کرده) در تخریب افراد یا باج گیری از آنها، عدم رعایت مالکیت معنوی دیگران و غیره.
او با بیان اینکه آموزش مجازی به مثابه مکمل آموزش حضوری در نظام آموزش عالی حضور خواهد داشت افزود: گرچه آموزش مجازی در کشور ما در ماجرای کرونا رواج یافت و فراگیر شد، اما نزدیک به دو دهه هست که آموزش مجازی در دنيا به شدت رشد کرده و دائما قابلیت‌های آن بیشتر شده است.

غلامی‌یادآور شد: باید توجه داشت که به رغم‌ پایان دوره کرونا، آموزش مجازی در ایران در کنار آموزش حضوری خواهد ماند. ضمن آنکه در شرایط خاص مانند بیماری‌های همه گیر و ویروسی، آلودگی هوا و غیره که آموزش حضوری با توقف کوتاه مدت یا میان مدت روبرو میشود، به صورت طبیعی، آموزش مجازی جایگزین آموزش حضوری خواهد شد. این در حالی است که در اثر کرونا، هم زیرساخت‌های لازم در آموزش مجازی گسترش پیدا می‌کند و هم نرم افزارها در این عرصه با رشد نسبتاً خوبی روبرو شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه منظور ما از آموزش مجازی چیست؟  توضیح داد: آموزش مجازی در یک تعریف ساده، آموزشی است که نه تنها محیط آموزشی به محیط الکترونیکی تبدیل میشود، و دیگر نیازی به حضور تجمیعی استاد و دانشجویان در مکان فیزیکال خاص به معنای متعارف نیست، بلکه روش‌ها و ابزارهای آموزش الکترونیکی (بر بستر شبکه اینترنت یا اینترانت ) در قالب اپلیکیشن‌های گوناگون، جای روش‌های سنتی و فیزیک محور را خواهد گرفت و قابلیت‌های جدیدی برای آموزش و یادگیری فراهم خواهد شد.

غلامی‌با بیان اینکه آموزش مجازی طی دو دهه اخیر با رشد چشم گیری در دنيا روبرو بوده است و ما در ایران، نه تنها تجربه چندانی از قابلیت‌های فراوان آموزش مجازی نداریم بلکه حداقل‌های آموزش مجازی روبرو هستیم گفت: از همین جهت، وقتی از اخلاق در آموزش مجازی نیز صحبت می‌کنیم، خیلی قادر نیستیم مواجهه اخلاقی در قابلیت‌های متنوع و پیچیده آموزش مجازی در دنیا را به نحو ملموسی در نظر بگیریم. البته در اینکه آموزش حضوری در یادگیری از آموزش مجازی موثر تر است، تقریبا اتفاق نظر وجود دارد لذا توصیه می‌شود در شرایط عادی، از آموزش مجازی به عنوان مکمل آموزش حضوری استفاده شود.

او با طرح این سوال که فناوری، در آموزش مجازی چه موضعی دارد؟ عنوان کرد: در پاسخ باید عرض کنم که فناوری مخلوق انسان است و  در شرایط طبیعی، از انسانی که ذاتا یک موجود اخلاقی، تولید غیر اخلاقی سر نمی‌زند و اگر سر زد، اتفاقی بر خلاف سرشت انسانی است. 

غلامی‌گفت: بعضی از فناوری‌های ارتباطاتی در شرایط حاضر، خنثی بودن را برای خود یک امتیاز تلقی می‌کنند لذا گرایش فعالی در حوزه اخلاق ندارند. البته در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای رعایت خطوط قرمز اخلاقی در فناوری‌ها و به تبع آن، در محصولات فناوری به خصوص در محیط،فضای مجازی صورت گرفته است.  بعضی از فناوری‌ها، در اثر شرایط غیر طبیعی، غلبه رذائل اخلاقی بر فضائل اخلاقی و نفع محوری خالی از اخلاق، محیط بی اخلاقی را مهیا می‌کنند. البته در کل، فناوری‌های آموزشی نسبت به سایر فناوری‌ها، اخلاقی تر محسوب می‌شوند.

او با طرح این سوال که اخلاقی شدن آموزش فضای مجازی چه الزاماتی دارد؟ ادامه داد:  فناوری و اپلیکیشن‌های آموزشی با اتکاء به هوش مصنوعی، جانبدار اخلاق باشند و امکان بروز کنش‌های غیر اخلاقی را کاهش دهند.  همچنین رگولاتوری یا تنظیم‌گری‌های مراجع بالادستی در جهت گسترش مرزهای اخلاقی در فضای مجازی باشد.  از سوی دیگر فرهنگ آموزش مجازی که بخش مهمی‌از آن اخلاق است، به عناصر اصلی آموزش به ویژه دانشجویان تعلیم داده شود.  ضمن افزایش نظارت سیستماتیک و غیر سیستماتیک، با کنش‌های غیر اخلاقی حاد چه از جانب دانشجو و چه از جانب استاد، برخورد قانونمند صورت گیرد و رعایت اخلاق در آموزش مجازی دائما مطالبه گری شود. 

به گفته غلامی، در این میان، نقش کلیدی استاد در حفظ و گسترش اخلاق در آموزش مجازی را نباید دست کم گرفت.   استادان، بیشترین نقش را در رواج اخلاق در فضای مجازی بر عهده دارند.  استاد نه تنها باید خود، در رعایت اخلاق در محیط کلاس بیش از بقیه احساس مسئولیت کند، بلکه در جایگاه الگوی اخلاقی در کلاس قرار داشته باشد. از طرف دیگر، استاد باید بسترهایی که می‌تواند در آن کنش غیر اخلاقی در کلاس رخ دهد را شناسایی و آنها را رفع کند. علاوه بر این، از استاد انتظار می‌رود، هم از بروز کنش‌های غیر اخلاقی در کلاس مجازی پیشگیری کند و هم جلوی کنش‌های غیر اخلاقی در کلاس را به طور جدی بگیرد.
 
رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه در کنار نقش منحصر بفردی که استادان دارند، نقش دانشجو در حفظ و گسترش اخلاق در آموزش مجازی هم بسیار حائز اهمیت است. مایلم برای نمونه به چند نقش اساسی اشاره کنم  گفت:  یک. درک اهمیت و آثار حضور اخلاق در آموزش مجازی چه در بهبود کیفیت آموزش و چه صیانت از حریم خصوصی و امنیت شخصی  دو. خویشتن داری اخلاقی حتی در شرایط ناشناختگی سه. مشارکت با بقیه اعم از دانشجویان، استاد و دانشگاه، در اخلاقی تر شدن آموزش مجازی  چهار. حساسیت به رعایت اخلاق و اعتراض نسبت به کنش‌های غیر اخلاقی در کلاس مجازی.
او با اشاره به اینکه دانشگاه در حفظ و گسترش اخلاق در آموزش مجازی چه نقش‌هایی می‌تواند داشته باشد؟  اظهار کرد: یکم، دانشگاه فضای ظاهری کلاس‌های مجازی را به سمت کنش اخلاقی متمایل کند.  دوم، مقررات گذاری فراتر از مقررات گذاری فناوری‌ها و سامانه‌ها سوم. آموزش و تربیت اخلاقی در محیط آموزش مجازی را در دستور کار خودش قرار دهد.  چهارم،‌ نظارت فرا سیستماتیک بر روی کلاس‌ها داشته باشد.‌ پنجم، امکان رسیدگی قانونمند به گزارش‌های رفتارهای غیر اخلاقی در آموزش مجازی را بوجود بیاورد. به ویژه در مواردی که استاد رفتار غیر اخلاقی داشته است. ششم، تشویق عناصر اخلاق گرا و متقابلا  تنبیه عناصر اخلاق گریز و متخلف را در دستور کار خود قرار دهد.

غلامی‌در بخش پایانی سخنانش گفت: اولاً، هر قدر اخلاق در آموزش مجازی گسترش پیدا کند، هم به تعالی فردی و اجتماعی کمک خواهد شد و هم کیفیت آموزش، بهبود خواهد یافت.  ثانیاً، اصحاب فناوری در جهت ایجاد بسترهای اخلاق گرا در سامانه‌ها و اپلیکیشن‌های آموزشی مواجهه فعال و مبتکرانه‌ای ندارند و رویکرد خنثی‌ای دارند.  ثالثاً، امروز نگرانی‌های به جایی درباره رفتارهای غیر اخلاقی در کلاس‌های مجازی وجود دارد که برای رفع آنها باسد برنامه‌ریزی شود.  رابعاً، تربیت اخلاقی در محیط آموزش مجازی اجتناب ناپذیر است و به دلیل سهم بالایی که در اخلاقی تر شدن کلاس‌های مجازی دارد، باید در دستور کار متولیان امر قرار بگیرد.  خامساً، چهار بازیگر اصلی در اخلاقی تر شدن آموزش فضای مجازی نقش‌هاس کلیدی دارند : صاحبان فناوری، دانشگاه، استاد و دانشجو که اخلاقی تر شدن آموزش مجازی جز با هماهنگی و هم افزایی این بازیگران میسر نخواهد شد.

او تاکید کرد: بر خلاف تصوری که بعضی آنرا رواج می‌دهند، اشاعه اخلاق در آموزش مجازی امکان پذیر است و حتی فناوری به آن کمک‌های موثری می‌کند.