خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفتمان تقریب مذاهب یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های جمهوری‌ اسلامی ایران در خصوص جهان اسلام است. سؤال مهم این است که آیا گفتمان مذکور با همان مختصات پیشین خود کارآمد خواهد بود یا خیر؟ با رویکردی تحلیلی به تاریخ گفتمان تقریب در می‌یابیم که توفیق این گفتمان در صورتی ممکن می‌باشد که بتواند متناسب با الزامات تمدن نوین اسلامی گذشته خود را مورد بازنگری و آسیب‌شناسی قرار دهد. تقلیل‌گرایی، درک حداقلی از مسأله وحدت و نهایتاً غیرتقریبی بودن حوزه‌های علمیه جهان اسلام از مهم‌ترین آسیب‌های گفتمان تقریب مذاهب است که لازم است مورد توجه باشد. با حجت الاسلام مصطفی اسکندری نویسنده کتاب «شناخت استعمار» و از پژوهشگران برجسته مطالعات تقریب در این باره گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

در آغاز گفت‌وگو بفرمایید که مطالعات تقریبی از چه زمانی آغاز شده و ضرورت شکل گیری آن به چه صورت بوده است؟
مسلمانان بعد از رحلت رسول خدا(ص) به دو فرقه شیعه و سنی تقسیم شدند. در دوران حکومت امام علی (ع) نیز فرقه دیگری به نام خوارج به آنان افزوده شد که جمع همه آنها امت اسلامی را تشکیل می‌دهند. بدون شک این سه گروه از مسلمان که هر یک در درون خویش فرق متعددی را شامل می‌شوند، اختلافاتی در اصول و فروع دارند، اما اختلافات مذکور هیچ یک در حدی نیست که موجب خروج یکی از فرق ز دایره اسلام شود، اما در عین حال گاهی سوء برداشت‌ خود مسلمانان و یا برخی تعصبات بیجا و خصوصاً در قرون اخیر دست استعمار، پیروان فرق اسلامی را به دشمنی و درگیری با یک‌دیگر سوق داده است که جز ضرر اسلام و مسلمانان عائدی نداشته و نخواهد داشت. بدین جهت پیشوایان معصوم در عین حال که حق مسلم خویش را غصب شده می‌یافتند، اما مسلمانان را به وحدت با یک‌دیگر دعوت می‌کردند. بعد از آنان نیز علماء و صلحاء و آگاهان جامعه اسلامی در همین مسیر قدم برداشته و مسلمانان را از دشمنی و درگیری با یک‌دیگر پرهیز می‌دادند، اما اقدام منسجم، متشکل و رسمی در زمینه تقریب از سال 1366 هجری قمری توسط دو عالم بزرگ شیعه و سنی، حضرت آیت الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت با تشکیل «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة» انجام شد که ثمرات نسبتا مهمی داشت، ولی بعد از مدتی تقریبا با تعطیلی مواجه شد. اقدام دوم در این زمینه در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با اعلام «هفته وحدت» توسط حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه انجام گرفت و توسط یار دیرین و جانشین ایشان، رهبر معظم انقلاب اسلامی مد ظله العالی ادامه یافت و با تشکیل «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» در سال 1369 هجری شمسی رسمیت یافت.

در شرایط کنونی که فرق مختلفی ظهور یافته است و دعواهای متعددی به نام شیعه و سنی در جریان است مطالعات تقریب چه کمکی به کاهش تنش ها می‌کند؟
مطالعات تقریبی از جهات مختلفی می‌تواند در کاهش تنش‌ها بین فِرَق مسلمان و نزدیک کردن آنان به یک‌دیگر تأثیر مثبت داشته باشد. تألیف کتاب‌ها و مقالاتی در زمینه مشترکات فرق اسلامی، و یا معرفی درست، عالمانه و به دور از تعصب عقائد و ارزش‌های هر یک از فرقه‌ها به فرقه‌های دیگر، نقشی غیر قابل انکار در شناخت فرقه‌ها نسبت به یک‌دیگر خواهد داشت و تا حد زیادی می‌تواند آنان را از قضاوت‌های ناروا نسبت به یک‌دیگر، دور نگه دارد.  

مطالعات تقریب در ایران با چه چالش هایی مواجه بوده است؟
یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها تصور غلطی است که ممکن است در هر یک از فرق مسلمان وجود داشته باشد. مانند اینکه شیعه بپندارد تقریب به دنبال سنی کردن شیعه، و یا سنی بپندارد، تقریب به دنبال شیعه کردن اهل سنت است. چالش اساسی دیگر احساس استغناء و بی نیازی هر یک از فرق مسلمان نسبت به تقریب با یک‌دیگر است. اگر هر یک از فرقه‌های مسلمانان بپندارد که از تقریب با فرقه‌های دیگر بی نیاز است، طبیعتاً تن به تقریب نخواهد داد و تقریب را با چالش مواجه می‌کند. چالش اساسی دیگر مداخله قدرت‌های استکباری و استعماری است که بر مبنای سیست «تفرقه بینداز و حکومت کن» با ایجاد اختلاف بین مسلمانان به بهانه‌های مختلف، آنان را درگیر با یک‌دیگر نموده و از این طریق اهداف خویش را دنبال می‌نمایند.

چالش دیگر اقدام یک سری از مسلمانان بی بصیرت است که از دشمن اصلی و مشترک غافل شده و بدون درنظر گرفتن شرایط در تنور اختلاف بین مسلمانان می‌دمند و دانسته یا ندانسته نقش پیاده نظام دشمن  را بازی می‌نمایند.

مطالعات تقریب در ایران چه فرصت‌هایی ایجاد کرده است و اساسا آیا توانسته به تعامل بیشتر ایران با جوامع مسلمان دیگر بیانجامد؟
مطالعات تقریب با بیان بسیاری از مشترکات بین فرقه‌های مسلمان، به خصوص بین شیعه و سنی، تا حدودی توانسته در آشنایی عده‌ای از علماء و اندیشمندان جهان اسلام با عقائد و اندیشه‌های یک دیگر مؤثر باشد که یکی از آثار آنان در همدلی و همراهی شیعه و سنی در جبهه مقاومت مشهود و ملموس است.

امروز مطالعات تقریب باید روی چه موضوعات خاصی متمرکز شود؟
موضوعات متعددی را می‌توان نام برد که نیاز به مطالعه دارد، اما شاید بتوان گفت یکی معرفی درست، واقع بینانه و به دور از تعصب افکار و اندیشه‌های هر یک از فرق اسلامی به دیگر فرقه‌ها، و دیگری شناخت آسیب‌ها و موانع تقریب، از اولویت بیشتری برخوردارند.

عملکرد نهادهای متولی مانند مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را در این باره چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نهادهایی مانند تقریب گام مؤثری در این زمینه برداشته‌اند که غیر قابل انکار است، اما بدون تردید اقدامات انجام شده کافی نیست و تا نقطه مطلوب فاصله زیاد است و تلاشی مضاعف را می‌طلبد.