به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، رویداد انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در حوزه آثار فرهنگ مقاومت و کتاب دفاع مقدس است. متولی اصلی برگزاری این نهاد سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس است و بعد از تشکیل دبیرخانه در هر دوره، طی فرایندی آثا مختلف از سراسر کشور در حوزه دفاع مقدس جمع آوری می‌شوند و توسط تیم داوری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

به مناسبت هفته دفاع مقدس، خبرنگار ایبنا، نشستی را با حضور محمدقاسم فروغی جهرمی، دبیر علمی دوره بیستم این رویداد و سردار عباس بایرامی، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس برگزار کرده است که در ادامه مشروح قسمت اول آن را می‌خوانید:
 
ایبنا: به نظر شما جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس تاکنون چقدر موفق بوده و چه دستاوردهایی داشته است؟

بایرامی: بنیانگذاران و پایه‌گذاران این جایزه بزرگ در افزایش راندمان حوزه کتاب دفاع مقدس خیلی تلاش کرده‌اند و زحمت کشیده‌اند. درباره سوابق این رویداد مطالعه کردم اینکه اگر این رویداد و این اتفاق نبود چه پیش می‌آمد و اگر فقط دنبال تولید کتاب بودیم و منتظر می ماندیم در قالب جشنواره‌های دیگر مثل جشنواره کتاب انقلاب اسلامی یا جایزه جلال کتاب دفاع مقدس ویژگی‌های آثار خودش را نشان دهد حتما حق مطلب در مورد این مجموعه‌ها ادا نمی‌شد.

برگزاری این رویداد با همه کاستی‌ها توانسته جایگاه خودش را در حوزه کتاب نظام جمهوری اسلامی باز کند و این را از حساسیت‌هایی که وجود دارد می‌فهمیم و هر ساله بخشی از نگاه ها انتظارگونه و توقعات و در کنار این انتقادات به سوی این موضوع سرازیر می‌شد و اگر یک رویداد بی‌اثر و ساده بود این حجم از مطالب و موضوعات به سمت بنیاد حفظ آثار و سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس نمی‌آمد. به عنوان مثال همکاران در این ایام با قریب به 400 ناشر تماس گرفتند که بعضی از آنها به شدت منتقد بودند، کتاب هم فرستادند ولی انتقادشان هم کرده‌اند. این خودش نشان‌دهنده این است که جایزه، جایزه خوبی است و در حوزه دفاع مقدس اثرگذار است. برای برگزاری انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس دنبال کار آماری و تزیینی و رقم و عدد نیستیم و اگر به همین حد اکتفا کنیم در حق جامعه نویسندگان و در حق ناشران و خصوصا در حق دفاع مقدسی‌ها جفا کرده‌ایم و با اهداف خاصی که پیش‌بینی شده و از اول هم در بنیان و اساس این برنامه این‌طور طراحی شده که این کار به ارتقا حوزه کتاب در بحث دفاع مقدس که حوزه مقاومت هم به آن اضافه شده است کمک کند.
 
ایبنا: طبق صحبت‌های سردار بایرامی این جایزه با نقطه مطلوب فاصله دارد چه اتفاقی باید بیفتد تا این جایزه به یک تعالی برسد؟

فروغی: کلید گنج سعادت قبول اهل دل است... در برنامه انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس لازم است اهداف درازمدت، میان‌مدت و کوتاه مدت تبیین شود. این برنامه از اوایل دی‌ماه 1370 شروع شده و اهداف بلندمدت برای آن در نظر گرفته نشده است چون هر برنامه‌ای در ابتدا به فکر تثبیت است و به هرحال سر و شکل پیدا کند و همراهی و مشارکت دیگران را جلب کند. و رفته رفته با اهداف میان مدت آشنا شد و در دوره‌های اخیر با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده برای انتخاب کتاب دفاع مقدس و مطالباتی که در این زمینه وجود دارد به فکر اهداف بلندمدت و چندساله رسیده‌ایم و به دنبال انجام شکلی و گزارشی کار نیست و از هدف کوتاه مدت به هدف بلند مدت رسیده‌ایم و در چشم‌اندازی که در سال‌های آتی داریم چند مورد را دنبال می‌کنیم که به وضعیت مطلوب می‌تواند نقطه آرمانی، نقطه هدف‌گذاری مقطعی، نقطه ذهنی کار و نقطه اجرایی داشته باشد به هر حال باید نقطه مطلوب تبیین شود که در یک خرد جمعی، مشارکت فکری و ذهنی و مطالبه اجتماعی به وجود بیاید و بعد از ترسیم وضعیت مطلوب باید ببینیم نرم‌افزار و سخت‌افزار چیست و شکل و محتوا و قالب و فرم و ژانر و گونه‌هایی که ما را به آن وضعیت می‌رساند چه است؟ باید به زوایای مختلف توجه و به نیازها و مطالبات جامعه پرداخته شود.

باید به فضای آینده به نسل جوان و به تاریخ توجه کنیم و فراتر از زمان و مکان برای انتخاب کتاب دفاع مقدس برنامه‌ریزی کنیم و همان‌طور که واقعه عاشورا و دفاع مقدس هم که متاثر از فرهنگ عاشورا زمان و مکان را محصور نمی‌بینیم و وضعیت مطلوب در شرایط فرامکانی و فرازمانی به وجود آید. این موضوع یک نگاه فلسفی و معرفتی می‌خواهد که آن وضعیت را تببین کنیم و تا رسیدن به آن نقطه خیلی فاصله داریم.

مصداق آن در گونه‌های مختلفی که کار تولید می‌شود -قابل ملاحظه است- و در بخش مستند اغلب کارهایی که کار انجام می‌شود با رویکرد زندگی‌نامه، وصیت‌نامه، اندک گزارش و اندک سفرنامه و اندک موارد مستند در تاریخ که نگاه می‌کنیم سفرنامه‌ها متعددی هستند و گزارشاتی که از وقایع تاریخی داریم منابع بسیار متعدد و متنوعی پیدا کنیم ولی متاسفانه در دفاع مقدس اینچنین نیست و گزارشاتی که از جبهه نوشته شده است اندک هستند و گزارش گونه‌ای بسیار موثر مفید و مستندی است و مخاطب و خواننده توسط نویسنده سر صحنه حاضر می‌شود اگر کسی در واقعه عاشورا بود گزارش می‌داد و لحظه لحظه واقعه را گزارش می‌کرد و این مورد را دفاع مقدس کم داریم و فقر داریم در این مورد و به منابعی که در آینده مورد بهره‌برداری و صدق قرار ‌گیرد، کمتر توجه شده.

در مورد بحث خاطرات، چگونه خاطره بنویسیم که مستند باشد، صدق داشته باشد و خوب روایت شده باشد به جزئیات پرداخته و مخاطب و زمان و شرایط را در نظر بگیرد در مورد دفاع مقدس چگونه باید به نسل جوان و آینده صحبت کنیم و پیشرو است و باید به آن بپردازیم.

 

ایبنا: نکته‌ای که شما اشاره کردید بیشتر درگذشته است ارتباط و اتصال آن با جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس چیست و فقر محتوایی که وجود دارد چیست و خلا را چگونه می‌توان پر کرد؟

فروغی: در انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس (در قالب این رویداد) ما به دنبال آسیب‌ها، خلاها و نقاط ضعف و قوت و مواردی که نیاز داریم، هستیم. نقاط ضعف و قوت در بررسی‌ و ارزیابی آثار و روند داوری پیدا می‌شود. گروه داوری راجع به کتاب‌هایی که بررسی کرده‌اند صحبت کرده‌ و یک جمع‌بندی مرورگونه از آثار مورد بررسی دارند که مربوط به یک دوره هم نیست و اغلب این داوران شاید بیش از 10 دوره کار داوری انجام داده‌اند و ما به دنبال مواردی که آنها بیان می‌کنند هستیم و این برای اولین بار اجرا شده و از ذهن و بررسی و از چشم‌انداز و زاویه دید آنها به کتاب‌ها نگاه کنیم که نقاط ضعف و قوت چیست و باید به ناشران و کسانی که دست‌اندرکار هستند منتقل شود.

نقد برای دیدن نقاط ضعف کتاب نیست و اینکه تصور وجود داشته باشد که نقاط ضعف و آسیب‌پذیر فرهنگ ما در نوشته‌ها چیست و نقاط قوت هم پیدا کرده و روی آن تاکید کنیم و حتما باید به مسأله بررسی آثار توجه شود و مسأله داوری دست چندم است و مسأله اول برای انتخاب کتاب دفاع مقدس نیست. به عنوان مثال در مورد مساله تکریم، تجلیل و تقدیر از دست‌اندرکاران پیش بردن اهداف و اجرای برنامه‌ها و رسیدن به نقاط مطلوب در تولید کتاب و نشر کتاب یک مسأله بسیار بسیار فراتر از مسأله تکریم و تجلیل تقدیر از نویسندگان است.
 
ایبنا: نگاه شما برای رسیدن به چشم اندازی که در جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس وجود دارد و برای رسیدن به جایگاه متعالی خودش و چه اهداف و برنامه‌هایی را دنبال می‌کنید؟

بایرامی: باید به این جایگاه برسیم به عنوان متولی امر و کسانی که اجرای این واقعه و حادثه بزرگ را رقم می‌زنیم اگر به این نقطه برسیم که از ابتدایی‌ترین کار حوزه تولید کتاب به ناشر و نویسنده کمک فکری و آموزشی و حتی کار حمایتی و اتصال این مجموعه‌ها به بهترین‌های کشور است و در این راستا اهالی قلم را خیلی خوب خودشان را به جامعه فرهنگی کشور نشان داده‌اند و می‌بایست نویسنده و کتاب به مرحله‌ای برسد که قابل حمایت شدید باشد و فقط به این امر اکتفا نکنیم و افق نگاه ما تولید کتاب دفاع مقدس با حالت الهام‌بخشی و سازندگی است.

اینکه یک جریان‌سازی فرهنگی در داخل و خارج داشته باشیم و باید بتوانیم نشر و ترجمه و موضوعات دیگر را به کشورهای منطقه ببریم و اگر بتوانیم این سیکل و پازل را تکمیل کنیم به نظر می‌رسد خروجی انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس خیلی بهتر از این خواهد شد. کشورهای منطقه و فراتر از آن در کشورهای آمریکای جنوبی شدیدا به یک الگوهای خاص حوزه مقاومت نیازمند هستند.

نگاه ما در انتخاب کتاب دفاع مقدس نظامی نیست به عنوان مثال سوریه در حال سقوط با مدل دفاع مقدس ایران مدیریت شد و به فرمان و هدایت رهبر معظم انقلاب اسلامی که فرمود کار مستشاری انجام دهیم و شخصیت‌های مثل سردار سلیمانی، شهید همدانی و دیگر رزمندگان آموزش دادند و جنگیدند و یک نمونه از دفاع مقدس ما در سوریه اجرا شد و یک جنگ چندملیتی علیه یک ملت را رزمندگان ایران به مردم سوریه و ارتش سوریه و دفاع مدنی سوریه کمک کنند و سوریه در حال سقوط را به این وضعیت برسانند پس نگاه ما نگاه نظامی نیست ولی همین سوریه که به این نقطه رسیده برای مانایی این روحیه نیاز به یک فرهنگ دارد که آن فرهنگ از قالب این جریان سازی فرهنگ بوجود می‌آید که در کتاب به عنوان یک سرچشمه کار می‌شود و اگر کتاب خوب تولید شود مابقی مثل فیلمنامه و ... در ادامه می‌آید و این بحث خیلی آرمانی نیست بلکه یک واقعیت آشکار و یک نیاز اساسی است و ما در کنار همه موفقیت‌هایی که در حوزه نظامی داشتیم در این حوزه باید و شاید به جایگاه موردنظر نرسیده‌ایم و همپای آنها حرکت کنیم و این فرهنگ سازی را انجام نداده‌ایم این تشنگی و این نیاز شدیدا در این کشورها و در مناطق طبق آمار و ارقام وجود دارد.

 

ایبنا: برای اینکه یک جایزه تبدیل به یک جایزه بین‌المللی شود باید یک مسیری را بپیماید برای این کار چه کردید؟

بایرامی: امسال سیاستگذاری که در دبیرخانه علمی جایزه وجود داشت بخشی به عنوان بخش مقاومت اضافه شده است البته در این رابطه تازه‌کار نیستیم در سال گذشته کتابی برای کشور لبنان داشتیم و داوری و معرفی شد ولی عمومیت و بسط و گسترش نداشته و به کشورها متعدد نرفته است. امسال برای اولین بار این گام را برداشته‌ایم و به این سمت رفتیم و دوگانه این بحث را دنبال می‌کنیم هم معرفی آثار خوب و تولیدات در این جشنواره و جایزه بزرگ را نشان می‌دهیم و هم قرار است آثار خوب کشورهای دیگری را از نگاه داوران کشورمان به جامعه علمی و فرهنگی معرفی شود.
 
فروغی: از دوره هفدهم گروهی به نام گروه مقاومت بین‌الملل اسلامی تشکیل شده این عبارت خاص رویداد انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس است. مقاومت بین‌الملل اسلامی سه واژه‌ای است که به تنهایی هرکدام بار مفهومی خودش را دارد و در حالت تجمیع یک جامعیتی ایجاد می‌کند و بعد از آن در دوره هجدهم و نوزدهم بررسی کردیم و در این دوره بخش بین‌الملل را ایجاد می‌کنیم که یا در کنار یا در بطن این گروه قرار می‌گیرد و از لحاظ کاربردی و مصداقی آن موضوع به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم که جدا یا در کنار هم باشد و در آینده باید این دو مقوله بین‌الملل و مقاومت بین‌الملل اسلامی به یک شکل معقول و منطقی این کار را دنبال کنیم و باید تفکر به صورت کوچک در جوامع نفوذ می‌کند و به عنوان فرهنگ قلمداد می‌شود و این کار باعث فرهنگسازی می‌شود و دنبال تولید نیستیم بلکه دنبال تفکر هستیم.

باید تفکر این کار بوجود آید ولی تولید در عرض چندساعت ایجاد می‌شود و اگر مبانی و آگاهی و شناخت وجود نداشته باشد بعد از مدتی مستهلک خواهد شد ولی اگر از آغاز کار روی تفکر و جریان‌های فرهنگی فکر کنیم بعد از تولید مستمر می‌شود چون نهادینه شد و در جوامع مختلف شکل می‌گیرد. روش کار به این شکل است که از تمام نهضت‌ها و گروه‌ها و جنبش‌ها که در کشورهای منطقه (عضو بیداری حوزه مقاومت اسلامی) هستند در مناطق شرق و غرب و جنوب ایران درخواست نماینده کردیم و به جلسه دعوت کردیم که در این کار مشارکت کنند و همان تبادل فرهنگی و انتقال تجربیات و مسائل و ارزش‌ها و اعتقاداتی که وجود دارد و اگر کار به شکل اصولی و فرهنگی درست باشد در آینده انتظار همراهی و همفکری و مشارکت در زوایای مختلف فرهنگ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بوجود بیاید. شعار این دوره «معرفت‌افزایی و مقابله با تحریف» است و همه این کارها تبیین شعار معرفت و شناخت بیشتر و گسترده‌تر مسائل دفاع مقدس و آشنایی با زوایا و موضوعات و رویکردهای مختلف در عرصه دفاع مقدس است.

 

ایبنا: در بحث بین‌الملل و در بحث تفاوت فرهنگی، جوامع شبیه نیستند اگر بخواهیم فرهنگ دفاع مقدس را کامل انتقال دهیم به یک سد تفاوت فرهنگ‌ها برخورد می‌کنیم در این مورد توضیح دهید؟

فروغی: در این بحث باید فرازمانی و فرامکانی بود. به عنوان مثال مسأله عاشورا در همه جهان و توسط همه فرهیختگان مورد تصدیق قرار می‌گیرد و همه متاثر از فرهنگ عاشورا هستند. تعطیل رسمی بودن عاشورا در کشورهای مختلف مثل هندوستان این تاثیر فرازمانی و فرامکانی بودن عاشورا ایجاد کرده است و ارتباط و پیوندی است که با نسل‌های مختلف و در زمان‌های مختلف ایجاد کرده و از همین شیوه باید استفاده کرد و آموزه‌های دفاع مقدس می‌تواند مورد استفاده همه فرهنگ‌ها جهان قرار بگیرد روش‌ها بسیار متفاوت است ولی آموزه‌ها مشابه است به عنوان مثال در مورد پیدا کردن حقیقت عالم و خداشناسی روش خودش را دارد و در هر سرزمینی متفاوت است. ولی آموزه‌ها، ارزش‌ها، آرمان‌ها و اهداف منتقل می‌شود و مورد استفاده فرهنگ‌ها و مردم دیگر قرار بگیرد و با فطرت انسان سرکار دارد و حقایق دفاع مقدس با فطرت سرکار دارد و همیشه پیوستگی فرهنگی وجود دارد و زبان فارسی چگونه به هندوستان رفته و چگونه دغدغه ایجاد کرده و مقداری پیوستگی فرهنگی تاریخی و پیوستگی فرهنگی اسلامی است و بقیه تأثیرات انقلاب اسلامی در منطقه و جهان است و به همان هویت ملی برمی‌گردیم.که شعار دوره نوزدهم هم بوده است.

هویت ملی شامل سه مشخصه بوده: دغدغه اسلامی بودن، تاریخ سرزمینی و انقلاب اسلامی و باید فراتر از یک عنصر در مسائل دخیل شویم. برای رسیدن به وضعیت مطلوب حتما نیاز است که آسیب‌شناسی از دوره‌های قبل داشته باشیم و وضعیت کنونی چیست و نقاط ضعف و قوت خود را بشناسیم و این آسیب‌شناسی در هر دوره‌ای از انتخاب کتاب دفاع مقدس انجام شده است و از ظرفیت‌های موجود ملی برای رفع نقاط ضعف و بهره ببریم برای تقویت نقاط قوت و باید به روش‌هایی که تاثیرگذار باشد توجه کنیم و بیشتر روش‌ها قدیمی و کلیشه‌ای شده براساس تجربیات گذشته راه‌کار پیدا کنند در صورتی که این بخشی از کار است و باید به فرایندها امروز و زمان و مکان و ضرورت‌ها و نیاز آینده را در نظر بگیریم و باید بتوانیم تلاش‌های همطراز برای رسیدن به برنامه‌های آینده وجود دارد حتما تدوین کنیم و اینها لزوما باید از صاحبنظران و فرهیختگان و کسانی که توان این کار را دارند استفاده کنیم و تلاش کنیم ظرفیت‌های کشور تجمیع شود و توان علمی بالا برود و روش‌شناسی نوین علمی و آکادمیک و دانشگاهی داشته باشیم و خیلی از تجربیات هست که دستاوردهای دانش ضمنی برای آینده قرار می‌گیرد و این دو را در کنار هم قرار دهیم هم از روش‌های علمی و دانش آکادمیک و هم از دانش ضمنی و تجربیات که در گذشته کسب کرده‌ایم استفاده کنیم و اگر بتوانیم علم و تجربه را در کنار هم قرار دهیم و نگاه علمی و کارشناسانه به آینده داشته باشیم تا حدودی نسبت به افق‌های آینده قدم‌های خوبی برداریم.