نکته جالبی که در آمار ارائه شده در سایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران وجود دارد حالت مقایسه‌ای است که میان آمار نشر سال 1400 و 1401 صورت گرفته که این مقایسه تطبیقی می‌تواند نکات جالبی در بر داشته باشد. نکته مهم‌تر دایره شمول آماری است که به نشر ایران می‌پردازد، به عبارتی در این گزارش به وضعیت نشر ایران توجه شده است و در پایان گزارش، هر استان با یک اِلمان تصویری قرار دارد و آمار و ارقامی که در نوع خودش مفید و خواندنی است البته برای کسانی که به حوزه نشر علاقه دارند یا در این زمینه پژوهش می‌کنند یا با آن به لحاظ شغلی سر و کار دارند.
در گزارش بهار سال 1401 از جمله نکاتی که قابل توجه است، افزایش رشد 52 درصدی عناوین کتاب‌هاست که دلیل آن را کاهش اپیدمی کرونا و برگزاری نمایشگاه کتاب بین‌المللی تهران دانستند که سهم این رشد عناوین در حوزه تاریخ و جغرافیا 166 درصد نسبت به سال گذشته است. در جدول موضوعی آمار و اطلاعات جزئی‌تر از آثار چاپ شده انتشار یافته که نشان می‌دهد کتاب‌های منتشر شده در زمینه تاریخ و جغرافیا از 918 عنوان کتاب به 1563 عنوان رسیده که نسبت به سال قبلا 70 درصد رشد را نشان می‌دهد.
یکی از جدول‌های خوبی که در گزارش آئینه نشر ایران جای داده شده، اطلاعات ریزی است که با شاخص تعداد تالیف، ترجمه، چاپ اول و چاپ مجدد طراحی شده است. در این طراحی حوزه تاریخ و جغرافیا به موضوعاتی چون تاریخ و جغرافیای شهرها و تاریخ ادواری تقسیم شده و اطلاعات هر دوره به تفکیک آمده است. در موضوع (تاریخ و جغرافیای عمومی و سایر کشورها) تعداد 454 کتاب تالیفی، 192 اثر ترجمه عنوان شده است که از این تعداد 322 کتاب چاپ اول و 324 اثر چاپ مجدد دیده می‌شود. در این آمار تعداد کتاب‌های چاپ اول و مجدد به هم نزدیک است که نشان از این دارد مخاطب کتاب‌های این موضوع علاقه‌مند است که کتاب‌هایی با موضوع (تاریخ و جغرافیای عمومی و سایر کشورها) را رصد می‌کند. مقایسه تعداد چاپ اول و مجدد موضوع بالا نشان می‌دهد کتاب‌های این حوزه مخاطبان خود را دارد.
در همین جدول 182 اثر تالیف و 12 کتاب ترجمه در سر شاخه موضوعی (تاریخ و جغرافیای شهرهای ایران) به ثبت رسیده که از این آمار 178 کتاب چاپ نخست و 16 اثر چاپ مجدد قرار دارد. این آمار حاکی از آن است که مولفان این حوزه بیشتر در عرصه داخلی فعالیت دارند.
در ادامه کتاب‌های زمینه تاریخ ایران با مولفه زمانی (از حمله مغول تا قاجاریان) سهم کتاب‌های تالیفی 78 اثر است و 13 کتاب ترجمه را نشان می‌دهد. ضمن این‌که 46 عنوان چاپ نخست دارد و 45 اثر چاپ مجدد ثبت شده است. نزدیکی آمار چاپ نخست و مجدد در این رده موضوعی هم تکرار شده است.
66 کتاب سهم تالیف و 17 اثر ترجمه در موضوع ایران، (تاریخ ایران پیش از اسلام) دیده می‌شود. ضمن این‌که در این میان 43 عنوان چاپ نخست و 40 کتاب چاپ مجدد وجود دارد. اما موضوع بعدی آمار و ارقام فراز و فرود زیادی دارند به طوری که در شاخه (تاریخ ایران دوره جمهوری اسلامی) 63 کتاب تالیفی و 0 عنوان اثر ترجمه گنجانده شده است. تفاوت زیاد تالیف و رتبه صفر ترجمه قابل تامل است. همچنین 50 کتاب چاپ نخست و 13 اثر چاپ مجدد دیده می‌شود. نکته جالب در آمار فوق باز هم فاصله کتاب‌های چاپ نخست و چاپ مجدد است. اما با این حال نکته اصلی در این موضوع صفر بودن کتاب‌های ترجمه شده است که باید دید علت این رقم پایین ریشه در چه مسائلی دارد؟
در حوزه (تاریخ ایران در دوره پهلوی) 39 کتاب در رسته تالیف است و 3 اثر ترجمه به چشم می‌خورد. در همین زمینه 22 کتاب چاپ نخست دیده می‌شود و 20 کتاب چاپ مجدد که در این آمار یک رویکرد نزدیک را شاهد هستیم. اما در زمینه تالیف و ترجمه هنوز فاصله زیاد است در حالی که این حوزه یکی از موضوعات پرپژوهش و تالیف است و از طرفی در خارج از ایران هم محققان و پژوهشگران زیادی در این زمینه کار می‌کنند که آثارشان در ایران منتشر می‌شود گاه به صورت تالیف گاهی هم به شکل ترجمه.
آخرین موضوع (تاریخ ایران پس از اسلام تا حمله مغول) است که 18 عنوان تالیفی قرار دارد و یک اثر ترجمه گنجانده شده است که از همین تعداد کتاب چاپ شده 17 اثر چاپ نخست را به خود اختصاص داده است و دو کتاب چاپ مجدد قرار دارد. کمترین آمار تالیف و ترجمه در زمینه تاریخ به این دوره تعلق دارد. حوزه موضوعی خاصی از تاریخ که پژوهشگران و محققان اندکی در این رابطه تحقیق و پژوهش می‌کنند و آثارشان مخاطبان خاصی دارد.
در آمار کلی کتاب‌های منتشر شده در زمینه تاریخ 1319 عنوان کتاب تالیفی و 244 اثر ترجمه ثبت شده است از این تعداد 967 کتاب چاپ نخست و 596 اثر چاپ مجدد قرار دارد. البته در این آمار کتاب‌های دفاع مقدس را نیز باید حساب کرد. با همه این تفاصیل عدد 1563 عنوان کتاب تاریخ و جغرافیا در بهار سال 1401 جای امیدواری دارد برای کسانی که آثار منتشر شده در این زمینه را رصد می‌کنند. ضمن این‌که بیشترین آمار چاپ کتاب‌های تاریخی در زمینه تالیف است و ترجمه سهم کمتری دارد. از طرفی آمار چاپ کتاب‌های نخست بالاست و چاپ مجدد در میانه قرار دارد.
در جدول وضعیت نشر موضوع «دانش عمومی» آخرین گزینه (نسخه خطی و کتاب‌های نادر) گنجانده شده است که آمار جدول بسیار جای تامل و نگرانی دارد تمام ارقام تالیف، ترجمه، چاپ اول و چاپ مجدد عدد صفر ثبت شده است. در حالی که فعالان نسخه‌های خطی در ایران بسیارند و هنوز در این زمینه کم و بیش فعالیت دارند. حالا باید بررسی کرد چرا در بهار 1401 آمار و ارقام چاپ نسخه خطی و کتاب‌های نادر این‌قدر نگران کننده است. آیا وضعیت کاغذ و دارا بودن مخاطب خاص بر این زمینه موضوعی تاثیر گذاشته است؟
در پایان نگاهی به کتاب‌های علوم سیاسی در زیر مجموعه علوم اجتماعی نشان از کم رونقی این حوزه دارد. با توجه به تعداد زیادی از محققان و پژوهشگرانی که در زمینه علوم سیاسی دست به قلم دارند، چاپ بیش از صد کتاب در این موضوع چندان رضایت‌بخش نیست. اما با همه این کم و کاستی‌ها آمار چاپ کتاب‌های علوم سیاسی در زمینه تالیف 117 کتاب و 76 اثر در ترجمه ثبت شده است که از این تعداد 134 اثر چاپ نخست و 59 کتاب چاپ مجدد دیده می‌شود.
در گزارش آئینه نشر بهار 1401 اطلاعات خوبی درباره کتاب‌های حوزه تاریخ و جغرافیا ارائه شده است که اگر فعالان این حوزه به آن توجه کنند شاید در زمینه نشر، تالیف و ترجمه شاهد چاپ کتاب‌های بهتری باشیم که هم خلا بعضی موضوع‌های تاریخی برطرف شود هم مخاطب شاهد انتشار آثاری باشد که پیگیر آن است یا نبودش را احساس می‌کند. از طرفی نگاهی به آمار ارائه شده در زمینه کتاب‌های تاریخی به ویژه با توجه به فاکتور تجدید چاپ می‌تواند ناشر این کتاب‌ها را در یافتن ذائقه مخاطب آثار تاریخ و جغرافیا راهنمایی کند. اما درباره کتاب‌های جغرافیایی جزئیات کمتری در این گزارش آمده است به طوری که اطلاعاتی درباره جغرافیای غیر ایران ندارد و همین طور تاریخ جهان.
نظر شما