به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در خراسان رضوی، یکصد‌و‌سی و ششمین برنامه از سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان‌قدس‌رضوی، هم‌زمان با ایام محرم با حضور دکتر احد فرامرز قراملکی، مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی ‌آستان‌قدس‌رضوی، الهه محبوب فریمانی رئیس اداره اسناد و مدارک آستان‌قدس‌رضوی و زهرا فاطمی‌مقدم، ‌مسئول امور ارزشیابی و پیش آرشیو اداره اسناد آستان‌قدس‌رضوی صبح امروز در سالن کنفرانس کتابخانه مرکزی آستان‌قدس‌رضوی برگزار شد.
 
در ابتدای این مراسم رئیس اداره اسناد و مدارک آستان قدس رضوی با بیان اینکه این سازمان یکی از گنجینه‌های آثار مکتوب ما است، بیان کرد: در آرشیو این سازمان بیش از سیزده میلیون سند نگه‌داری می شود و لذا بر این اساس نیک می‌دانیم که آستان‌قدس‌رضوی دارای پیشینه‌ای غنی در حوزه عزاداری است.این اسناد سیر تاریخی عزاداری راهم نشان می‌دهد. ما از دوره قاجار ده هزار سند داریم. این مجموعه آنقدر غنی است که میتوان صدها پژوهش و کتاب را از دل آن استخراج کرد.

دکتر الهه محبوب فریمانی با اشاره به یکی از وظابف این سازمان که جمع‌آوری اسناد است، تصریح کرد: به تازگی  صدهزار برگ سند از ساخت و سازهای اطراف حرم به ما اهدا شد و با توجه به اینکه تا 28 مرداد فاصله‌ای نداریم، اسناد مهمی از این دوره را هم خریداری کردیم تا بر غنای این آرشیو بیفزاییم.
 
‌در بخش بعدی این نشست، مسئول امور ارزشیابی و پیش آرشیو اداره اسناد آستان‌قدس‌رضوی در خصوص اهمیت این اسناد گفت: سابقه تشکیل این مرکز به سال 86 برمی‌گردد و لذا اسنادی که در برنامه‌های مختلف ارائه می‌شود حاصل اهتمام و تلاش همکاران‌ام در این مرکز است. امیدواریم نگه‌داری این اسناد تداوم پیدا کند تا زحمات پیشینیان ما که تلاش کردند تا این اسناد باقی بماند، از بین نرود. ما باید این اطلاعات گرانبها که مبینِ سابقه‌ی اقدامات ارزشمند آستان قدس است را به دست آیندگان برسانیم.

زهرا فاطمی‌مقدم با اشاره به سابقه‌ی عزاداری در حرم عنوان کرد: قدیمی‌ترین سند ما از عاشورا مربوط به دوره صفویه است که نشان از ارادتی دارد که به سوگواری امام حسین برمی‌گردد. در این اسناد می‌بینیم که به صاحب منصبان دستور داده می‌شده در این ماه نقاره نواخته نشود، و دیگ و فرش و دیگر وسایل برای عزاداری تهیه شود همچنین اینکه بیشتر مراسم در صحن عتیق برگزار می شده. در برخی اسناد هم می‌بینیم تا قبل از اینکه برق به حرم برسد از شمع یا مشعل برای روشنایی استفاده می‌شده است همینطور اینکه ما همواره دستور صریح متولی را داشته‌ایم که به نظم در مراسم تاکید مستمر شده است.

وی افزود: یکی از مقدمات سیاه‌پوشانی مناره‌های صحن عتیق بوده است که گنبد و گلدسته‌ها سیاه‌پوش می‌شدند. همچنین اینکه روضه‌خوانی و حضور روضه‌خوانان هم به 419 سال قبل بر‌می‌گردد که شاه عباس صفوی شخصی را به عنوان روضه‌خوانِ حرم در عاشورا منصوب می‌کند و به او حقوق می‌‌دهد.

مسئول امور ارزشیابی و پیش آرشیو اداره اسناد آستان‌قدس‌رضوی با بیان اینکه این عزاداری‌ها یک روال معمول بوده است، اظهار کرد: به شواهد اسناد ما شاهد تداوم این روند در ادوار مختلف هستیم. در دوره قاجار اسناد روضه‌خوانی در حرم منظم است به طوری که 37 روضه‌خوان در قسمت‌های مختلف حرم در آن ایام روضه‌خوانی کرده‌اند.

وی در خصوص آیین «نخل‌بندی» گفت: نخل‌بندی مقدمه‌ای بر نخل‌گردانی است، امروزه می‌دانیم این آیین به مناطق کویری باز می‌گردد اما در گذشته اینطور نبوده است. در این آیین یک سازه چوبی با ورق طلا و نقره و آیینه و چراغ تزئین می‌شده.

وی با اشاره به اسناد موجود از دوره افشاریان بیان کرد: نکته مهم دیگر به ایام نادر بر می‌گردد که از آن ایام اصلا اسنادی نیست ولی پس از مرگِ او اسناد زیادی موجود است.

فاطمی مقدم در خصوص پذیرایی‌های زمان روضه‌خوانی گفت: اسناد به ما نشان می‌دهد که پذیرایی بر حسب شرایط آب و هوایی، شربت، چای و دیگر نوشیدنی‌ها بوده است. همچنین اینکه مشخص نیست خطبه‌خوانی و شمع‌گردانی به طور دقیق از کی آغاز شده اما اینطور که اسناد می‌گویند در شب عاشورا به خدامِ پنج‌کشیک شمع می‌دادند تا دور صحن قرار بگیرند، از سال 1307 هم اسنادی داریم که در آن نایب‌التولیه دستور می‌دهد خدام دور صحن عتیق جمع شوند تا خطبه‌خوانی شود، اما این اغاز آیین خطبه‌خوانی نبوده است.

زهرا فاطمی‌مقدم  با بیان تاکید بر گستردگی عزاداری امام حسین در ادوار تاریخ، اظهار کرد: ما عزاداری را فقط در حرم مطهر نداشته‌ایم، بلکه در مجالس خانگی هم این عزاداری‌ها بوده‌اند چراکه افراد نامه‌هایی به بزرگان می زدند و از آن‌ها درخواست فرش و دیگ و.. می‌کردند ضمن آنکه آستان قدس این مراسم رابه سطح شهر منتقل می‌کرده تا همه از آن بهره ببرند همینطور اینکه دسته‌جات سینه‌زنی به حرم وارد می شدند. تماما این اسناد گویای ارادت مردم و زحمات آستان‌قدس‌رضوی برای گرامی‌داشت مراسم عزاداری امام حسین (ع) است. بنابراین اهمیت حفظ این اسناد بسیار مهم است.
 
مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی ‌آستان‌قدس‌رضوی نیز در ادامه نشست بیان کرد: همه می‌دانیم پروژه انحراف اسلام با سلطنت موروثی به دست یزید شدت فوق‌العاده‌ای پیدا کرد. مهم‌ترین مانع در این پروژه مفهوم «امامت» بود که مفهوم قدرت‌مندی است. معاویه مفاهیم قدرتمند اسلام را به خوبی می‌شناخت اما تصمیم می‌گیرد که با دوراهه‌ی بیعت یا شهادت، قصه امامت را به طور کامل برکند و لذا شعار«هیهات من الذله»نه تنها نگذاشت امت از امام منقطع شود بلکه بین امت و امام پیوندی محکم ایجاد کرد.

دکتر احد فرامرز قراملکی ادامه داد: یزید فکر می‌کرد می‌تواند با شهادت امام، امت را یتیم کند اما می‌بینیم که آن نهضت عظیم ماندگار شد و هرسال هم عظمت آن بیشتر شد و امام حسین‌(ع) ماندگار شد و حتی به فرامکان و فرازمان وسعت پیدا کرد چراکه آن نهضت در درون خودش عوامل توسعه و پایداری و رشد داشته و دارد.

وی با بیان اینکه یکی از اقدام‌های امام رضا‌(ع) تشویق به عزاداری بود، اظهار کرد:به این دلیل که امام‌حسین(ع) می‌خواست یتیم‌بودن امت را درمان‌کند، شاعران را تشویق به ذکر مصیبت می‌‌کرد و می‌بینیم که به مرور همین مجالس مصیبت‌خوانی، روضه‌خوانی، و اشعار آیینی، به دستِ مبارکِ امام رضا (ع) وسعتی جدی یافت و در شیعه نهادینه شد.

این استاد دانشگاه با تاکید بر تاریخ عزاداری امام حسین(ع) بیان کرد: عزاداری‌ها در تاریخ از حضرت زینب(ص) شروع می‌شود، اما می‌بینیم که به دست مبارک امام رضا ماندگار می‌شود، چراکه این عزاداری‌ها به ماندگاری نهضت امام رضا(ع) کمک می‌کنند. عامل اصلی ماندگاری این آیین باشکوه و عظیم عناصر ماهوی و بیرونیِ آن است، و این عناصر بیرونی، این نهضت را به گوش جهانیان رساند که امروز در جای جای کره زمین شاهد عزادری برای امام هستیم.

قراملکی افزود: در ترکیه که بودم مشاهده کردم که شیعیان در همه جا برای امام‌حسین(ع) عزاداری می‌کنند و همه‌جا پر از زینبیه و حسینیه است. زبان‌های مختلف جهان برای امام حسین(ع) نوحه‌سرایی می‌کنند. در روضه‌خوانی‌های امام حسین (ع)، سنی و مسیحی می‌آیند.
وی بیان کرد:به این دلیل که امام هشتم ما خودشان همه را ترغیب به روضه‌خوانی می‌کردند، لذا بارگاه ایشان در تاریخ همواره کانون این مجالس بوده است. طبیعی است که برای تولیت‌های مختلف بارگاه منور رضوی بحث مهمی باشد، بنابراین از این آیین وقف‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها، سیاهه و سندهای زیادی دارد باقی‌مانده که ما موظف به حفظ آن‌هاهستیم.

این استاد دانشگاه با اشاره به کتابخانه سلیمانه ترکیه گفت: چندسال قبل در این کتابخانه تصمیم گرفته‌شد تمام نسخ خطی برای شمارش تجمیع شوند که آن اسناد به عدد 95 هزار نسخه رسیدند در حالی‌که نسخ آستان قدس تنها در مشهد، عددی به مراتب بیشتر از این رقم است. این سرمایه‌های تمدنی چیزی نیستند که بشود درباره‌شان به سادگی حرف زد. کتابخانه و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی می تواند قطبِ جهانی شود.

قراملکی اسناد عزاداری‌ها را صورت و نمود بیرونی این آیین بزرگ دانست و بیان کرد: عزاداری ابزاری برای استمرار پیوند ما با امام حسین(ع) است. پیوند ما می‌تواند هم راه افراط و هم راه تفریط را بپیماید ولی ما باید اعتدال داشته باشیم. اسناد و زیارت‌نامه‌ها این پیوند اعتدالی را به خوبی نقاشی می‌کنند. پژوهش در اسناد عزاداری می‌تواند به ما در تشخیص مرز اعتدال کمک کند.
 
خاطرنشان می‌شود در این مراسم از قدیمی‌ترین اسناد برگزاری عزاداری امام‌حسین‌(ع) با قدمت 400 سال رونمایی شد. برخی از این اسناد شامل نامه‌هایی در خصوص چگونگی تهیه پارچه مشکی برای مراسم عزاداری، دستور العمل خطبه‌خوانی، اسنادی مربوط به نخل‌بندی، شمع‌گردانیِ شب عاشورا، سند تغییر روضه‌خوان در دوره‌ی شاه عباس صفوی و چگونگی جای‌گیری روضه‌خوانان در حرم‌مطهر رضوی بود.