تاب «ایران در فرایند انقلاب» محصول تاملی است درباره بزرگترین حادثه‌ای که در تاریخ کشور ما و در قرن معاصر اتفاق افتاد

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست بررسی کتاب «ایران در فرایند انقلاب» با عنوان فرعی امام خمینی و چالش‌های سنت و مدرنیته تالیف سیدمصطفی تقوی مقدم و کتاب برگزیده دومین جشنواره تاریخ انقلاب اسلامی چاپ انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران (30 اردیبهشت ماه) در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. سیدمصطفی تقوی مقدم، جواد کامور بخشایش و داوود قاسم‌پور در این نشست به ایراد سخن پرداختند.
 
تقوی‌مقدم، مولف اثر گفت: کتاب «ایران در فرایند انقلاب» محصول تاملی است درباره بزرگترین حادثه‌ای که در تاریخ کشور ما و در قرن معاصر اتفاق افتاد. عمر من به پژوهش در تحولات سیاسی ایران معاصر صرف شد و با این مساله سروکار داشتم که انقلاب اسلامی کلان‌ترین مساله‌ای است که سرنوشت ما را رقم زد.
 
وی افزود: تامل و شناخت چنین پدیده‌ای دینی است، راه برای ادامه آن در جهت تحولات تکاملی جامعه فراهم‌تر می‌شود و هر چقدر این شناخت ناقص باشد جامعه ایران در پیمودن این مسیر دچار آشفتگی می‌شود.
 
تقوی‌مقدم بیان کرد: به طور کلی رویکردهای مختلفی پس از انقلاب شکل گرفت، به تعبیری هر کسی از ظن خود یار این پدیده شد و در چکاچک هر کسی احساس می‌کند اگر به شفاف‌تر شدن این پدیده بتواند کمک کند کار مفیدی انجام داده است.
 
وی در ادامه گفت: این کتاب در چنین فضایی شکل گرفت و من که در این حوزه کار می‌کردم و آثاری همچون «فراز و فرود مشروطه»، «امنیت در دوران رضاشاه» و کتاب‌هایی از این قبیل را در کارنامه خود دارم در سیر تکاملی به «ایران در فرایند انقلاب» رسیدم.
 
تقوی‌مقدم با بیان این‌که انقلاب ایران مورد توجه انقلاب‌پژوهان قرار گرفت، افزود: از آنجایی که تحلیل‌های مختلف در مورد انقلاب انجام می‌شد، مرا واداشت تا آنچه که دریافت کردم، عرضه کنم، شاید به سهم خودش بخشی از کاستی‌ها و شبهات را بپوشاند. به عنوان نمونه بسیاری از نظریات مختلف بیان می‌شد که هر یک از وجهی خاص به این انقلاب توجه می‌کردند.
 
وی بیان کرد: یکی از نظریه‌ها این بود که شاه ایران اساسا یک شخص ضعیف‌النفسی بود و در سال 56-57 وقتی موج تحولات آغاز شد، نتوانست مقاومت کند و انقلاب اتفاق افتاد.
 
نویسنده کتاب «ایران در فرایند انقلاب» با بیان این‌که پدیده انقلاب با این‌همه بزرگی را این مطلب نمی‌تواند پوشش بدهد و از جوانب بسیاری باید مورد بررسی قرار گیرد، گفت: با خودم فکر کردم چرا انقلاب بزرگ ایران با مطالعه طرف منفعل بیان شود، چرا طرف فعال بیان نشود؟ آن کسی که توانست اندیشه‌ای ارایه کند و تدبیری بیندیشد که شاه و امثال شاه را به انفعال بکشاند. اگر چنین نظریه‌ای دیده شود یک نظریه قابل قبول درباره انقلاب خواهد بود و یک نظریه قابل قبول درباره انقلاب نهایتا از سال 40 به بعد ظرفیت تئوریک جدید توانست آن رویداد بزرگ انقلاب اسلامی را رقم بزند که این کتاب در پی این تحولات فکری نوشته شد.
 
تقوی‌مقدم افزود: در فصل اول کتاب به عنوان پایه نظری اصالت فرد و اصالت جامعه را مطرح کردم. برخی فقط امام را موثر می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند نه انقلاب به هر حال پیروز می‌شد، حتی اگر شخص دیگری بود.
 
وی در ادامه گفت: مگر تحولات اجتماعی بی سبب شکل می‌گیرد، این جامعه پدیده قانونمند است و بر اساس روابط علی و معلولی پدیده‌ها در آن رخ می‌دهند. نه امام خمینی(ره) می‌توانست از عدم انقلاب به وجود بیاورد و نه انقلاب بدون امام شکل می‌گرفت. بستر و عاملیت را باید دید تا درست تبیین شود.
 
تقوی‌مقدم بیان کرد: یک تحلیلی از هویت ملی انجام دادم که در طول تاریخ هویت ملی چگونه شکل گرفت و در انقلاب اسلامی این هویت چگونه تبیین می‌شود. تا 57 روند تحول را دیدیم تا فرضیه چالش را اثبات کردیم. همه اندوخته‌های قبلی من عقبه کار بود و 5 سال زمان برد تا کتاب «ایران در فرایند انقلاب» به پایان برسد.
 
در ادامه این نشست داوود قاسم‌پور از داوران دومین جشنواره انقلاب اسلامی که کتاب «ایران در فرایند انقلاب» را شایسته دریافت جایزه تشخیص داده بود، گفت: حوزه تاریخ انقلاب اسلامی از دو منظر با آسیب مواجه است. حوزه تاریخ انقلاب اسلامی فقر روشی و فقر موضوعی دارد و در داخل جهان با این دو مساله روبه‌رو است.
 
وی با بیان این‌که این دو فقر باعث می‌شود تا بسیاری از آثار دارای آشفتگی موضوعی باشند، بیان کرد: برخی از آثار این ضعف را ندارند که این کتاب این دو آسیب را پوشش داده است و این فقر را ندارد.
 
قاسم‌پور در ادامه گفت: علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به تقابل فقر و جامعه اشاره می‌کند که به کار گرفتن این گفته در کتاب «ایران در فرایند انقلاب» هوشمندانه است. با انبوهی از اطلاعات مواجه نیستید، در کتاب حجیم 700 صفحه‌ای این خط سیر را می‌توانید دنبال کنید که نسبت تحولات با نظریه نویسنده را می‌توانید ببینید، همین موضوع باعث شده است تا «ایران در فرایند انقلاب» کتابی خواندنی بشود. این کتاب را که به دست می‌گیرید، می‌خواهید تا انتها مطالعه کنید. تقریبا هیچ رخدادی هم از قلم نیفتاده است و بسیار موشکافانه نوشته شده است.
 
وی افزود: نکته مهم دیگر فصل پایانی کتاب است که نظریه‌های مختلف را نقد کردند و در ذیل آنها نظریه خودشان را تبیین کردند. نقطه قوی دیگر اشاره به مفاهیم محوری پژوهش است. مفاهیمی همچون مفهوم هویت ملی، هویت شیعی و... موشکافانه و به دقت در این کتاب بررسی شده است.
 
قاسم‌پور بیان کرد: کتاب «ایران در فرایند انقلاب» تقریبا کم‌غلط است که نشان از وسواس نویسنده دارد و نشان می‌دهد که نویسنده چقدر تامل کرده و از منابع متقن و مستند استفاده کرده است. در قسمتی از کتاب می‌نویسد؛ من برای نوشتن این کتاب به دنبال سرچشمه‌ها رفتم. یعنی به منابع اصلی ارجاع دادند. این یکی از نقاط قوت کتاب است. در کل کتاب «ایران در فرایند انقلاب» کتاب کم نقصی است و این جلسه، جلسه خداقوت به دکتر تقوی است.
 
وی افزود: در صفحه صفحه این کتاب نقش رهبری امام خمینی (ره) را می‌بینید. نویسنده توانسته است علی‌رغم انبوه اطلاعات به طوری اطلاعات را بچیند که نظریه اثبات شود. دو نکته جای بحث دارد؛ در بخش تالیفات امام اگر به تقریرات شاگردان امام هم اشاره می‌شد، خوب بود.
 
قاسم‌پور در ادامه گفت: امام (ره) از سال 41 با استفاده از فرزندان علما برای مبارزه با رژیم پهلوی به یک شبکه‌سازی گسترده در سراسر کشور دست زدند و دومین وجه این شبکه‌سازی نیز استفاده از ظرفیت شاگردان خودشان بود و این شاگردان در واقع مروجان فکری امام خمینی (ره) بودند. سومین اقدام در شبکه‌سازی استفاده از ظرفیت وکالت در میراث تشیع است. به افراد زیادی اجازه وکالت دادند که این افراد موتور محرکه افکار امام شدند.
 
در پایان این نشست جواد کامور بخشایش، نویسنده و مستندنگار در بررسی کتاب «ایران در فرایند انقلاب» گفت: واقعیت این است که با مطالعه این کتاب خوشحال شدم که در حوزه تاریخ‌نگاری اسلامی داریم به غنای بهتری می‌رسیم. مبانی نظری متعددی را بحث و بررسی کردیم که انقلاب ایران را تحولی ساده بر اساس نیازهای جامعه بیان می‌کند که این کتاب یک تحول تازه‌ای را در مبانی نظری ایجاد می‌کند.
 
بخشایش افزود: خواسته‌ها در 150 سال بر روی هم انباشته شد و انقلاب اسلامی شکل گرفت و توانست انقلابی باشد که دیگران از آن الگو بگیرند. در دنیا انقلاب‌ها در حد انقلاب باقی ماندند اما پایه‌های اصولی انقلاب اسلامی همچنان ماندگارند و الگو قرار می‌گیرند.
 
وی بیان کرد: کتاب «ایران در فرایند انقلاب» بسیار کتابی روشمند است و منظومه فکری امام خمینی (ره) را به خوبی تبیین کردند. بحث این‌که امام نگاهشان بر این است که جامعه باید اصلاح شده باشد و یک سری تحول اساسی نیاز است. این نگاه امام بود که دکتر تقوی بازگشت به خویشتن را به خوبی تبیین کردند.
 
بخشایش در ادامه گفت: اندیشه‌های فکری امام خمینی (ره) را به خوبی تبیین کردند که امام یک نظام فکری را پایه‌گذاری کردند که بر اساس یک توان جدید است. وقتی سطح مطالبات مردم بالا رفت، رهبری امام خمینی (ره) را پذیرفتند و انقلاب به وقوع پیوست. شاگردان امام هم به خوبی اندیشه‌های امام را تبیین کردند و در جامعه رواج دادند.
 
وی افزود: پاسخ‌هایی که ایشان در سوال‌های خودشان مطرح کردند، بسیار مهم است، این کتاب دارای یک فرضیه است، پاسخی که من خواننده در پایان می‌گیرم پاسخ قانع‌کننده‌ای است و این نشان می‌دهد که ایشان تسلط کامل بر تاریخ معاصر دارند.