به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، از آنجا كه جبهه جنوب به دلايل مختلف، اهميتي استراتژيك براي هر دو طرف جنگ داشت ( در عمل نيز تا پايان جنگ بخش بزرگي از عمليات هاي ايران در اين جبهه صورت گرفت)، هدف اصلي اين عمليات ها كاهش تمركز نيروهاي دشمن در جبهه جنوب و مشغول نمودن ماشين جنگي دشمن در مناطقي با اهميت استراتژيكي كمتر بود. البته اين موضوع به معني نفي اهميت اهداف ثانوي تعيين شده براي عمليات هاي فرعي مورد اشاره نمي باشد.

عمليات مطلع‌الفجر يكي از اين عمليات هاي فرعي مي باشد كه طرح و برنامه ريزي آن توسط فرماندهان سپاه و ارتش صورت گرفت و بعد از تاييد و تصويب، مقرر گرديد به صورت مشترك اجرا شود. اين عمليات 20 آذر1360 آغاز و در 6 دي همان سال به اتمام مي رسد.

در سلسله گزارش هايي، تحت عنوان عمليات مطلع‌الفجر ، اين عمليات بررسي و تشريح خواهد شد كه بخش اول اين گزارش با عنوان پايان تدوين طرح عمليات و ابلاغ آن به شرح زير مي باشد.
پايان تدوين و بررسي طرح عمليات مطلع الفجر و ابلاغ آن به يگان هاي مرتبط با عمليات
پنج شنبه 12 آذرماه 1360 هجري شمسي، طرح مانور عمليات مطلع‌الفجر بعد از طراحي و تدوين و تصويب آن،براي اجرا در منطقه عمومي سرپل ذهاب صادر شد.
طبق اين طرح، نيروهاي سپاه پاسداران و ارتش جمهوري اسلامي ايران در مناطق كوهستاني حدفاصل سرپل ذهاب (در شمال) و گيلان‌غرب (در جنوب) به نيروهاي عراقي حمله مي‌كنند. از آنجايي كه هدف نهايي عمليات، تصرف و تأمين تنگ قاسم‌آباد در محور (جاده) گيلان‌غرب ـ قصرشيرين است، دو تلاش در طرح مانور مدنظر قرار گرفته است:

تلاش اصلي در جنوب منطقه عمليات است كه بايد دو ارتفاع مهم چرميان و شياكو از جنوب به شمال تا رودخانه گيلان تصرف و پاك‌سازي و در تلاش فرعي در شمال (تنگ كورك) و جنوب (سرتتان)، محور (جاده) تنگ قاسم‌آباد تصرف و تأمين شود و سپس بنا به دستور، تك تا خط مرزي ادامه يابد.

  نيروهاي عمل‌كننده در محور اصلي (جنوبي) پس از تأمين اهداف پيش‌بيني‌شده در طرح مانور، در جنوب رودخانه گيلان (شمال ارتفاعات شياكو و چرميان) پدافند كرده، سپس با الحاق به نيروهاي محور شمالي (فرعي) منطقه عمليات، خط پدافندي خود را از روستاي سرتتان گيلان به تنگ قاسم‌آباد وصل مي‌كنند.

درصورت موفقيت در اجراي عمليات، نيروهاي خودي علاوه ‌بر انهدام بخشي از نيروهاي عراقي و تصرف ارتفاعات منطقه ازجمله شياكو (بلندترين و حساس‌ترين ارتفاع منطقه) و ديگر قله‌هاي مرتفع، حدود 10 كيلومتر به شهر اشغال‌شده قصرشيرين نزديك خواهند شد.

طبق بررسي هاي بعمل آمده در منطقه عملياتي موردنظر به‌علت كوهستاني‌بودن منطقه، نيروهاي دشمن بجز در بعضي قسمت‌ها، خط پدافندي پيوسته‌اي ندارند.

وجود دو شكاف عمده در محور جنوبي (اصلي) عمليات، دشت شك‌ميان در حدفاصل دو ارتفاع شياكو و چرميان و شكاف بين ارتفاع شياكو و دشت چغالوند، امكان نفوذ نيروهاي شناسايي خودي را تا ارتفاع كمكو (در شمال رودخانه گيلان) در عمق منطقه فراهم كرده است؛ بنابراين، نيروهاي خودي درصورت نفوذ از اين قسمت‌ها، عقبه دشمن در تنگ قاسم‌آباد و تنگ كورك را تهديد خواهند كرد. به همين دليل، براساس وضعيت زمين و نحوه آرايش مواضع پدافندي دشمن، مانور عمليات از دو روش تبعيت مي‌كند:

الف) مانور رخنه‌اي در محور جنوبي (اصلي) عمليات؛
ب) مانور جبهه‌اي در محور شمالي (فرعي) عمليات.

براساس كليات فوق، بنا بر روايت كتاب ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، تيپ3 لشكر81 زرهي با نيروهاي سپاه و بسيج عشايري در محور شمالي (ارتفاعات برآفتاب و تنگ كورك) و تيپ58 ذوالفقار (تحت ‌امر لشكر81) با عناصري از سپاه و بسيج عشايري، از محور جنوب (ارتفاعات چرميان، شياكو و تأمين تنگ كورك و تنگ قاسم‌آباد) عمل خواهند كرد.

در اين طرح، استعداد تيپ3 (زرهي از لشكر81) 4 گردان مكانيزه، يك گردان سواره زرهي، 2 گردان تانك (منها)، 4 گروهان تانك (از لشكرهاي21، 28، 64 و 81) و استعداد تيپ58 ذوالفقار، 4 گردان تكاور، يك گردان ژاندارمري و يك گردان تانك (منها از لشكر81) مي باشد.1

سازمان رزم خودي در محور جنوبي (اصلي) عمليات به اين شرح مي باشد: «نيروهاي موجود سپاه گيلان‌غرب به استعداد 2 گردان، 2 تيپ از نيروهاي سپاه به استعداد 8 گردان (جمعاً 2400 نفر) [و] تيپ58 ذوالفقار به استعداد 3 گردان تكاور بودند. همچنين 2 گردان به‌اضافه از سپاه به استعداد 800 نفر و يك گردان (211) تانك در احتياط بود.»

اهداف عمليات :
الف) انهدام نيروهاي دشمن درحدود 2 تيپ.
ب) تأمين دشت گيلان.
ج) قطع ارتباط نيروهاي دشمن در خسروي، قصرشيرين و نفت‌شهر.
د) ايجاد آمادگي براي عمليات كمكو و رسيدن به مرز.
هـ) تصرف تنگه راهبردي قاسم‌آباد.
و) برهم‌زدن نظم آتش دشمن و نجات كاركنان و محور گيلان از زير انبوه آتش دشمن.
ز) آزادشدن يك گردان زرهي پس از استقرار.
مانور عمليات در عمق نيز به اين شرح ابلاغ شد:
«باتوجه‌به وضعيت زمين و نحوه استقرار دشمن، روز قبل از عمليات، 2 گردان مركب از نيروهاي سپاه و تيپ58 ازطريق شيارهاي دشت شك‌ميان به پشت دشمن نفوذ كرده، آماده عمليات مي‌شوند. اين نيروها بنا به دستور و در روز عمليات به‌كمك واحد تانك اعزامي كه پس از تسطيح جاده در دشت شك‌ميان به رودخانه تنگاب به منطقه مي‌رسند.

ضمن قطع محور چم امام حسن(ع) به چرميان و خطوط اول دشمن با نيروهاي تصرف‌كنندة تنگ قاسم‌آباد الحاق حاصل نموده و ضمن تأمين منطقه، اقدام به انهدام نيروهاي دشمن در دشت گيلان و تنگ قاسم‌آباد نموده و آماده پدافند در مقابل پاتك دشمن مي‌شوند.»

چگونگي اجراي عمليات در ارتفاعات و مناطق هدف و استعداد نيروي پيش‌بيني‌شده :

الف) محور اصلي (جنوب) عمليات شامل 3 جبهه:
1. جبهه شياكو: يك گردان از نيروهاي سپاه روي ارتفاعات شياكو عمل كرده، پس از تصرف آن، به پدافند در لبة تيغه‌اي مي‌پردازد و دشت چقاحمام تا مسير رودخانه تنگاپشت را تأمين مي‌كند. در عمق اين جبهه نيز نيروهاي خودي تك كرده، پس از استقرار و تأمين شياسرخ و قسمتي از ارتفاعات كمكو و رودخانه (گيلان) و تنگاب (در شمال رودخانه گيلان)، اقدام به پدافند مي‌كنند.
2. جبهه چرميان: يك گردان از نيروهاي سپاه به‌طرف ارتفاعات چرميان عمل كرده، پس از استقرار، اقدام به تأمين دشت و پدافند در مقابل كمكو و در امتداد رودخانه تنگاب مي‌كند و 2 گردان نيز احتياط نيروهاي عمل‌كننده در محور ارتفاعات خواهد بود.

3. جبهه دشت (گيلان‌غرب): 2 گروهان تك‌ور چريكي مركب از تيپ58 و نيروهاي سپاه پاسداران اقدام به شكار تانك در دشت كرده، سپس گردان‌هاي حاضر سپاه و تيپ58 همراه با گردان تانك اقدام به تك در دشت مي‌كنند. اين نيروها پس از انهدام دشمن، آماده پشتيباني از تك قاسم‌آباد مي‌شوند.2

همچنين در طرح عمليات، آتش پشتيباني نزديك به‌وسيله 2 آتشبار سپاه پاسداران گيلان‌غرب اجرا مي‌شود و پشتيباني آتش دور نيز برعهده ارتش گذاشته شده است.3

علاوه‌براين، پشتيباني هوايي براساس درخواست و ازطريق افسر رابط هوايي برعهده نيروي هوايي ارتش قرار داده شد و هوانيروز هم براي اجراي مأموريت تخلية شهدا و مجروحان، 4 فروند بالگرد214 درنظر گرفت.

ب) محور فرعي (جبهه تنگ قاسم‌آباد)
گردان211 به‌كمك يك گردان از تيپ58 و 2 گردان از سپاه پاسداران اقدام به تك كرده، ارتفاعات كنار تنگ كورك و پشت كورك را با تلاش نيروهاي پياده تصرف مي‌كنند و واحد تانك نيز پس از الحاق، تأمين تنگ قاسم‌آباد را برعهده مي‌گيرد.

1. البته در صفحه 254 جلد سوم كتاب ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، استعداد رزمي واقعي يگان‌هاي ارتش اعم از پياده، زرهي و توپخانه كمتر از 50 درصد اعلام شده است: «ازنظر شكل ظاهري سازمان، حدود يك لشكر تقويت‌شده با بيش از 16 گردان رزمي و حدود 7 گردان توپخانه به اين منطقة نبرد اختصاص داده شده بود، اما بايد توجه داشت كه اين يگان‌ها غالباً فقط شكل ظاهري سازمان‌هاي خود را داشتند و استعداد رزمي موجود آنها كمتر از 50 درصد بود.»

2. هركدام از جبهه‌هاي چهارگانة عمليات چهار محور فرعي داشتند كه اسامي ارتفاعات هدف به‌تفكيك به شرح زير مي باشد:
محورهاي چهارگانه عمليات مطلع‌الفجر:
محورهاي چهارگانة عمليات مطلع‌الفجر با تفكيك اهداف به‌ترتيب از غرب به شرق عبارت‌اند از:
1. محور بانسيران (شياكو):
الف) فريدون كوشيار ـ چاله خزينه ـ بزنيلي ـ انار.
ب) شياكو ـ حسن و حسين.
ج) تلوار و چلكسان و داره‌گره.
د) گلالباز كلكه طلا.
2. محور دشت گيلان:
الف) ابروي سرش‌كنان ـ تپه مراد و صدفي و قلة920.
ب) دشت گيلان‌غرب تا مرجان.
ج) گورسفيد و گمار.
د) حركت چريكي در بوره‌سرا ـ قيطول‌مرجان ـ مرجان ـ كاشال.
3. محور چرميان:
الف) چغالوند ـ گچي‌ها ـ چرميان.
ب) كلينه ـ كسرخان ـ ديدگاه سرتتان ـ تنگه ميرا ـ تنگه سيا.
ج) ده صد تومن ـ سه كله اصلي ديزه‌كش و كلكه طلا.
د) ده سرتتان جهت الحاق با قاسم‌آباد.
4. محور برآفتاب:
الف) تنگ كورك و قلة سمت چپ.
ب) تنگ قاسم‌آباد.
ج) تيغه برآفتاب بين كورك و قاسم‌آباد.
د) محور فرعي اصلي جهت الحاق به ده سرتتان.

  3. در محور شمالي، 3 گردان (منها) توپخانه155 ميلي‌متري و 8 آتشبار مجزا از كاليبرهاي مختلف و در محور جنوبي، يك گردان توپخانه155 ميلي‌متري و 4 آتشبار مجزا از كاليبرهاي مختلف مسئوليت اجراي آتش در منطقه عمليات را برعهده داشتند.
** گزارش روزانه عمليات مطلع الفجر ، برگرفته از كتاب روزشمار دفاع مقدس
منبع:
1. مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس
2. پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس شهید حاج قاسم سلیمانی